Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus ta`lim vazirligi

6.3. Operativ xotira 
Operativ xotira hajmi ko„pincha yetishmaydi, ba‟zan bo„ladi va hech qachon haddan tashqari 
ko„p bo„lmaydi. Faqat moliyaviy cheklashlar bo„lishi mumkin. Xotira hajmi million baytlar – 
megabayt (Mbayt)da o„lchanadi. Ular qanchalik katta bo„lsa, shunchalik yaxshi bo„ladi va dasturlar 
tezroq ishlaydi. Zamonaviy dasturlar kamida 16 Mbayt hajmli xotira talab qiladilar, vaholanki 
xotirasi 32 Mbaytdan kam bo„lmagan kompyuterlarni eng ko„p sotib olishadi. 64 Mbaytli xotira bilan 
istalgan dasturni ishlash mumkin, xotira 128 Mbayt bo„lsa esa – juda yaxshi, lekin hozircha 
qimmatroq. 
Bir megabayt juda yaxshi hisoblangan paytlar u o„nlab alohida mikrosxemalar ko„rinishida 
turna qator bo„lib onalik platasining katta qismini qoplar edi. Hozirgi 16-32 megabaytli hajmlarda 
plata o„lchamlari juda katta bo„lar edi. «Xotira» yangi texnologiyaga o„tdi – u vertikal bo„yicha o„sa 
boshladi. 
Dastlab xotiraning sakkiz razryadli SIMM moduli – katta bo„lmagan platachalar paydo bo„ldi; 
platachalarga xotira mikrosxemalari kavsharlanar edi. Odatda platada to„rttadan sakkiztagacha 
bunday bo„linmalar o„rnatilar edi, SIMM-modullarining o„zi esa 4 Mbaytgacha hajmda bo„lar edi 
(6.1-rasm). Bunda xotiraning umumiy hajmi 15-32 Mbaytgacha yetar edi. Bunday SIMM-modullar 
30 kontaktli (ularni o„rnatish uchun bo„linmadagi kontaktlar soni bo„yicha) deb ataladi. 
6.1-rasm. Operativ xotira modullari 
Ularni 72 kontaktli SIMM-modullari almashtirdi; ularda xotira 32-razryadli qilib tashkil 
qilingan. 486 kompyuterlari uchun bunday moduldan bittasi yetar edi (to„rtta 30 kontaktli o„rniga), 
ma‟lumotlar shinasi 64 razryadli «Pentium» uchun esa SIMM-modullar soni albatta juft bo„lishi 
kerak. 
Bitta SIMM-modulning hajmi – 4 dan 32 Mbaytgacha. Umumiy holda kompyuterni tanlashda 
xotiraning zarur bo‘lgan hajmi modullarning eng kam sonida yig‘ilgan bo‘lishligiga intilish zarur. 
Bunda yanada kengaytirish uchun bo‘sh uyachalar qoladi. 
Hozirgi paytda SIMM-modullardan deyarli foydalanishmayapti. Xotira mikrosxemalarini 
ishlab chiqarish texnologiyasi – mikroelektronikaning eng tez rivojlanayotgan sohalaridan biridir. 
Yaqin o„tmishda xotira protsessorga nisbatan ancha sekin ishlardi va unga murojaat qilish uchun 
kutish sikllari va maxsus bufer sxemalar – kesh-xotiralardan foydalanishar edi. Bugungi kunda 
DIMM xotira modullari ko„proq qo„llanilmoqda; ular protsessor bilan sinxron ishlaydi (6.1-rasm). 
DIMM-modullarni juft o„rnatish shart emas – ularning soni toq bo„lishi ham mumkin. Eng 
universal onalik platalari ham DIMM-modullarini va ham SIMM-modullarini o„rnatish uchun 
bo„linmalarga ega, lekin bu modullarni aralash o„rnatib bo„lmaydi. Ya‟ni operativ xotira 
mikrosxemalari bir turga taalluqli bo„lishi kerak.
Kompyuter ishining ishonchliligi muayyan modullarning xossalariga bog„liq bo„lishi mumkin. 
Bir ishlab chiqaruvchining bir xil modullaridan foydalanish eng yaxshi variant hisoblanadi (agar bir 

---

49 
partiyadan bo„lsa yanada yaxshi). Shuning uchun sizning kompyuteringizda 32 Mbayt sig„imli 
DIMM-modul o„rnatilgan bo„lsa, siz esa xotira sig„imini 64 Mbaytgacha oshirmoqchi bo„lsangiz – 
eng yaxshi variant – mavjud modulni sotish va uning o„rniga bir partiyaga taalluqli bo„lgan ikkita 
yangi, yoki 64 Mbayt sig„imli bitta katta modulni sotib olishdir. 
Hozirgi paytda sig„imi bir necha gigabaytgacha bo„lgan DDR SDRAM (DDR) va RDRAM 
(6.2-rasm) modullari tobora keng qo„llanilmoqda, DIMM-modullarini ishlab chiqish to„xtatilgan. 
Masalan, Intel korporatsiyasi pulni DRAM ishlab chiqarishga ajratmoqda. Elpida Memory va Intel 
korporatsiyalari Elpida ishlab chiqarishlari quvvatlarini rivojlantirish haqidagi hamkorlik bitimiga 
qo„l qo„yishdi. 
6.2-rasm. Samsung PC1066 RDRAM – 128 Mbayt 
Bugungi kunda Elpida Memory xotira ishlab chiquvchi yagona Yaponiya kompaniyasidir. 
Kompaniya NEC va Hitachi hamkorligida 1999 yilda tashkil qilindi. Ajratilayotgan mablag„lar 
Xirosimadagi zavod quvvatini oshirishga sarflanmoqda; bu zavod 0,11 mikronli texnologik jarayon 
bo„yicha DRAM chiplari uchun 30 santimetrli taglik (подложка) chiqaradi. Elpida kompaniyasi Intel 
Capital dan tashqari boshqa investorlar tarafidan ham moliyalanadi. 
Intel bilan shartnoma shartlaridan biri – DRAM xotirasining yangi arxitekturasini ishlash 
bo„yicha kompaniyalar rejalarini koordinatsiyalashdir. Hozirgi paytda bu – hisoblash tizimining 
tayanch elementlaridan biridir; xotira xarakteristikalarini yaxshilash umumiy unumdorlikni sezilarli 
oshiradi.