O’zbekistоn respublikasi оliy va O’rta maxsus ta`lim vazirligi

Yadroning bog’lanish energiyasi. Yadro reaksiyalari.
1 . ₁₃Al²⁷ alyuminiy yadrosi ₀n¹ neytron bilan bombardimon qilinganda hosil bo’lgan zarrachalarning Vilson kamerasida qoldirgan izi 70.1-rasmda tasvirlangan. Bu reaksiyada α-zarracha otilib chiqqan. Rasmdagi 1 va 2 izlar qaysi elementning yadrolariga tegishli? Nima uchun neytronning izi ko’rinmaydi?
2. ₈₁Tl²¹⁰ Talliy izotopi yadrosi uch karra ketma-ket β-parchalanishdan va bir karra α-parchalanishdan keyin qanday element yadrosiga aylandi? Parchalanish reaksiyasi tenglamasini tuzing.
3. Radioaktiv izotoplarda protonlarga qaraganda neytronlar ko’p (N>Z) bo’lgan yadrolar elektron (_-1e⁰) li, yani β^—radioaktivlikka, neytronlariga qaraganda protonlari ko’p (Z>N) bo’lgan yadrolar pozitron ega bo’ladi. Quyidagi elementlar izotoplarining yadrolari: ₆C¹⁰ ₆C¹³ ₇N¹³ ₁₂Mg²⁷ ₁₄Si²⁷ ₁₅P³² dan qaysilari elektronli va qaysilari pozitronli radioaktivlikka ega?
4. Yadro reaksiyalari yadroni bombardimon qiluvchi zarracha turiga ko’ra tavsiflanadi (klassifikatsiyalanadi). Quyidagi reaksiyalarning har birida bombardimon qiluvchi qanday zarrachalar ishlatilgan:
₇N¹⁴ + ? → ₈O¹⁷ + ₁H¹, ₇N¹⁴ + ? → ₈O¹⁵ + hvγ;
₇N¹⁴ + ? → ₅B¹⁰ + ₂He⁴ ?
5. ₈₆Rn²² Radioaktiv radonning N₀=10⁶ ta atomidan Δt = 1 sutka davomida ΔN=1,75*10⁵ tasi parchalangan bo’lsa, uning yarim parchalanish davrini toping.
6. Uranning ₉₂U²³⁸ izotopi radioaktiv parchalanishlar natijasida qo’rg’oshinning ₈₂P²⁰⁶ izotopiga aylanadi. Bu reaksiyalardagi α- va β-parchalanishlar sonini toping.
7. n_α=4 ta α-parchalanish va n_β=2 ta β-parchalanishdan so’ng Th²³² dan qanday izotop hosil bo’ladi?
8. Borning ₅B¹¹ izotopi yadrosining massa defekti ΔM ni va bog’lanish energiyasini toping. Uglerod birligida borning ₅B¹¹ izotopi atomining massasi M_a=11,00931 m. a. b. vodorod atmining massasi m_H=1,00783 m. a. b. neytronning massasi m_n=1,00867 m. a. b., massasining atom birligi esa m₀=1 m. a. b.=1,66*10^-27 kg va unga mos kelgan energiya W₀=931 MeV m. a. b.=1,66*10^-27 kg.
9. Quyidagi yadro reaksiyasi energiyasi Q ni toping.
₄Be⁹ + ₂He⁴ → ₆C¹² + ₀n¹ .
Bu reaksiyadagi zarrachalarning massalari mos ravishda M_Be=9,01218 m. a. b.; Me=4,00260 m. a. b.; M_C=12,00000 m. a. b. m_n=1,00867 m. a. b. m_H=1,00783 m. a. b. Massaning atom birligiga mos kelgan energiya esa W₀=981 MeV/m. a. b. ni tashkil qiladi, Bu qanday reaksiya?
10. Quyidagi termoyadro reaksiyasida ajraladigan energiyani toping.
₁D² + ₁T³ → ₂He⁴ + ₀n¹.
Bu reaksiyadagi zarrachalarning massalari mos ravishda M_D=2,01420 m. a. b. M_T=3,01605 m. a. b. M_He=4,00260 m. a. b. m_n=1,00867 m. a. b. bo’lib, Massaning atom birligiga mos kelgan energiya esa W₀=981 MeV/m. a. b.
11. Yulduzlarda sodir bo’ladigan termoyadro (sintez) reaksiyasida m_H=50000 kg vodorod m_He=49644 kg geliyga aylanganda ajraladigan energiyani toping. Yorug’likning tarqalish tezligi c=3*10⁸ m/s.
12. ВВЭР = 440 tipidagi suv reaktori har birining quvvati N_el=220 MVt dan bo’lgan ikkita (n=2) turbogeneratorni harakatga keltiradi. Agar har t = 1 oyda m= 44,55 kg uranning ₉₂U²³⁵ izotopi sarflansa, generatorning FIK ni toping. Uranning molyar massasi μ=235 kg/kmol, Avagadro soni N_A=6,025*10²⁶ kmol^-1. Bitta ₉₂U²³⁵ uran yadrosi bo’linganda ΔW₀= 200 MeV energiya ajraladi.