O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

KO`RSATISh OLMOShLARI. Predmet va uning belgilarini ko`rsatish uchun qo`llanuvchi so`zlar ko`rsatish olmolari deyiladi: bu, shu, o`sha, u.

Ko`rsatish olmoshlari bu, shu, o`sha, u kishilik olmoshlariga karaganda yanada mavhumligi bilan ajralib turadi. Kishilik olmoshlari shaxs oti urnida ham qo`llanaveradi. Ko`rsatish olmoshlari sintaktik jihatdan sifatlarning ekvivalenti bo`ladi, ya'ni gapda aniqlovchi vazifasida keladi: u vodiyda cho`rilar qullar kerak bo`ldi (A. Q.).

O`z xususiyatiga ko`ra ko`rsatish olmoshlarini uch guruhga ajratish mumkin:

1. Ot o`rnida qo`llanuvchi olmoshlar. Shaxs va predmetlarni ko`rsatish orqali nomlaydi: bu, shu, kabi.

Sifat xarakteridagi ko`rsatish olmoshlari predmetning belgisini ifodalaydi: biz o`sha do`konga boramiz (O.).

Takror xolda qo`llanib haraktning belgisini bildiradi: shu-shu, o`sha-o`sha. Shu-shu boshqa arz qilganini bilmayman (A. Q.)

Ko`rsatish olmoshlari kelishiliklar bilan turlanadi: jo`nalish, o`rin, chiqish, kelishiga affikslarni qabul qilganda bir «n» tovushi orttiriladi: Bunda, bundan, shunga.

Ko`rsatish olmoshlari otlashganda egalik affikslarni qabul kila oladi: shuni, shuning, shunisi. Egalik affiksi ikki marta (pleonastik) qo`shiladi: bunisi.

Ko`rsatish olmoshlari to`zilishiga ko`ra ikki xil bo`ladi: 1. Sodda ko`rsatish olmoshlari: u, bu, shu, o`sha.

qo`shma ko`rsatish olmoshlari: mana, mana shu, ana shu, mana bu.

Shu ko`rsatish olmoshi bu olmoshdan oldin kelib so`z ma'nosini kuchaytiradi lekin hech vaqt bu olmoshi shu olmoshdan oldin kelmaydi: shu bu yil, shu bugun. Ammo bu olmoshlar qo`shma sanalmaydi.

Ko`rsatish olmoshlari gapda turli vazifalarda keladi. Klassik adabiyotda ba'zan hozirgi tilimizdagi she'riy parchalarda ko`rsatish olmoshlari: ul, shul, o`shal, bul formalarida uchraydi: Ul parivash xajrida kim yig`ladim devonalar (A. N.).