O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ASOSIY QISM: Shaxs taraqqiyotidagi ijtimoiy va genotipik omillar. Shaxs individual taraqqiyotining muhim omillaridan yana biri uning yoshiga bog‗liq bo‗lgan xususiyatlaridir. ×unki taraqqiyotning har bir yosh bosqichi o‗zining rivojlanish omillariga, qonuniyatlariga, yangiliklari va o‗zgarishlariga ega bo‗lib, ular shaxsning xarakteri, temperamenti, iqtidori, bilish jarayonlariga bevosita ta‘sirini o‗tkazadi.
Yosh taraqqiyoti davrlarining ham sifat , ham miqdor o‗zgarishlariga ega bo‗lgan ko‗rsatgidlari borki, amaliy psixologiya har bir yosh xususiyatlarini ana shu ikkala ko‗rsatgid nuqtai nazaridan o‗rganishi va shaxs xulqini boshqarish va ta‘sir ko‗rsatishda ularga tayanmog‗i lozim. Umuman psixologiyada isbot qilingan faktlardan biri shuki, turli davrlardagi inson taraqqiyoti o‗ta murakkab jarayon bo‗lib, har bir davrning o‗z qonuniyatlari mavjud. Har bir bosqichda shaxsning biror bir xususiyatlari o‗zining yetuklik fazasiga erishadi. Masalan, olamni sensor jihatdan bilishning yetuklik fazasi 18 - 25 yoshlarda (Lazarev ma‘lumotlariga ko‗ra), intellektual, ijodiy yetuklik - 35 yoshlarda (Leman ma‘lumotlari), shaxsning yetukligi 50 - 60 yoshlarga kelib eng yuqori nuqtasiga erishadi. Shunga o‗xshash xususiyatlar insonning butun umri mobaynida muttasil kamolga yetib, rivojlanib borishini ta‘minlaydi. Shunisi xarakterliki, har bir yoshda biror funksiyalarning rivojlanishi boshqa bir funksiyalarning susayishi hisobiga ro‗y beradi. Masalan, bolalikning ilk bog‗da yoshida fazoga moslashuv juda kudaysa, keyindalik uning o‗rnini vaqtni adekvat idrok qilish kudayadi. Qariyalarning biror narsalar xususida bilimdonligi, ma‘lumotlar dunyosidagi yaxshi orientatsiyasi, psixomotorik funksiyalar va bevosita bilish jarayonlarining susayishi hisobiga ro‗y beradi. Xuddi shunday bolaning 3- 5 yosh davri tilni, uning lug‗aviy va strukturaviy xususiyatlarini o‗zlashtirishga juda maqbul bo‗lsa, yetuklik davri bo‗lmish 45-55 yoshlarga kelib ayni shu sifat deyarli o‗zini yo‗qotadi (―til qotib qoladi‖). Bu muammolar ustida bosh qotirgan olimlar (L. Vigotskiy, J. Piaje, S. Rubinshteyn, A. Leontüev va ko‗plab boshqa psixologlar) ikkala omil rolini ham inkor qilmagan xolda ijtimoiy muhitning yetakdi ta‘siri to‗g‗risidagi fikrni baravar yoqlaganlar. ×unki to‗g‗ri tashkil etilgan ta‘lim-tarbiya, oila va undagi o‗zaro munosabatlarning xarakteri, shaxs muloqotda bo‗ladigan ijtimoiy guruhlar, u tanlagan kasb va kasbdoshlari muhiti, nikoh va ma‘lumot masalalarining qanday xal qilinganligi kabi qator ijtimoiy omillar shaxsning rivojlanishi, uning o‗z - o‗zini anglashi va o‗zgalarga munosabati, bilish jarayonlari hamda intellektual taraqqiyotida katta ahamiyatga egaligiga shubha yo‗q. Respublikamiz Prezidenti I. Karimov boshdiligida mutaqilligimizning dastlabki yillaridayoq boshlangan ―Sog‗lom avlod uchun‖ shiorini amalga oshirish siyosati farzandlarimizning ham jismonan, ham ruhan, ham aqlan yetuk bo‗lishlariga qaratilgan. Jismonan sog‗lom tanada sog‗lom ruh bo‗lishi tabiiy. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|