O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

―daromadlar – xarajatlar‖ ning davlat aralashuvi mavjud 
iqtisodiyotdagi doiraviy aylanishi modeli 
Bunda: 
1.
Yer, mehnat, kapital. 
9.Iste‘mol xarajatlari. 
2.
Resurslar. 
10.Sotishdan tushgan daromad. 
3.
Tovar va xizmatlar. 
11.Resurs xarajatlari. 
4.
Tovar va xizmatlar. 
12.Soliqlar. 
5.
Resurslar. 
13.Soliqlar. 
6.
Tovar va xizmatlar 
14.Xarajatlar. 
7.
Transfertlar. 
15.Xarajatlar. 
8.
Pul daromadlar (ish haqi, renta, 
foiz, foyda) 
16.Subsidiyalar. 
Bunday iqtisodiyotda resurslar - tovarlar va xizmatlar, daromadlar- 
xarajatlarning uzluksiz harakati ham bozor mexanizmlari orqali, ham 
Resurslar bozori 
Uy xu’jaligi 
Korxonalar
Tovar va xizmatlar bozori 
Davlat 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 

---

16 
davlat aralashuvi bilan ta‘minlanadi. Bunda hukumat ishlab 
chikaruvchilar va iste‘molchilarning xarakatini bevosita boshqarmaydi, 
balki resurslar va tovarlar bozorlarida qatnashish orqali ularning 
iqtisodiy faoliyatiga qulay asarlarida ko‗rsatib o‗tadi.Davlat korxonalar 
va uy xo‗jaliklarini soliqqa tortish bilan birga korxonalarga subsidiyalar 
berish, aholiga transfert to‗lash orqali ularning ishlab chiqarish 
imkoniyatlari va xaridga qodir talablariga ta‘sir etadi. Ayni paytda 
davlat resurslar bozoridan hamda tovarlar va xizmatlar bozorida sotib 
oluvchi sifatida ishtirok etadi. Davlat o‗z ishtiroki bilan firmalarning 
ishlab chiqarish hajmlari va uy xo‗jaliklarining tovarlar va xizmatlar 
xarid qilish miqdorlari to‗grisidagi qarorlari o‗zaro mos kelmagan
hollarda ro‗y beradigan iqtisodiy tebranishlarni tartibga solib turadi. 
Ochiq iqtisodiyot sharoitida doiraviy oqimlar modeli yanada 
murakkablashadi. endi unda to‗rtinchi Makroiqtisodiy subyekt-tashqi 
dunyo ham paydo bo‗ladi. Chet el investitsiyalarinig kiritilishi va xorijga 
investitsiya qilish, eksport va import operasiyalari shu jumladan 
moliyaviy bozor orqali jamg‗armalarning investitsiyalarga oqib o‗tishi 
va moliyaviy rivojlanib qayta taqsimlanishini e‘tiborga olsak ko‗rib 
o‗tilgan model mukammal emasligiga iqror bo‗lamiz. Ammo shu 
ko‗rinishda ham bu model Makroiqtisodiy jarayonlarni yaxlit holda 
tasavvur qilishga imkon beradi. Doiraviy oqimlar modelidan 
chiqariladigan xulosa shuki, davlat, firmalar, uy xo‗jaliklari va tashki 
dunyoning yalpi xarajatlari yalpi ishlab chiqarish hajmiga teng bo‗lishi 
resurslar, tovarlar va xizmatlar oqimlari (ya‘ni real oqim) bilan 
daromadlar va xarajatlar oqimlari (ya‘ni pul oqimlari) o‗zaro teng 
bo‗lishining asosiy shartidir Yalpi xarajatlar hajmining oshishi ishlab 
chiqarish hajmlari va ish bilan bandlilik darajasining o‗sishiga olib 
keladi. Bu esa o‗z navbatida yalpi daromadlarning oshishiga sabab 
bo‗ladi. Kattaroq hajmdagi yalpi daromadlar unga mos hajmdagi yalpi 
xarajatlarni belgilab beradi. Sabab oqibat bog‗lanishlari o‗rin almashishi 
tufayli doiraviy oqimlar modeli doiraviy aylanish ko‗rinishini oladi. 
Iqtisodiyot barqaror rivojlanib borishi uchun yalpi xarajatlar to‗xtovsiz 
o‗sib borishi shart. Bu vazifa byudjet-soliq siyosati vositalari bo‗lgan 

---

17 
soliqlarni hamda davlat xarajatlarini o‗zgartirish hamda pul-kredit 
siyosati vositalari yordamida mul massasini o‗zgartirish orqali bajariladi.