O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

9.3. Byudjet –soliq siyosatining mohiyati, usullari va byudjet 
multiplikatorlari 
Davlatning asosiy vazifasi - iqtisodiyotni barqarorlashtirish, ya'ni 
ishlab chiqarish hajmlarining o‗sishini ta'minlash, aholini ish bilan 
ta'minlash, narxlar darajasini pasaytirish va ularning barqarorligi, aholi 
farovonligi darajasini oshirish. 
Ushbu vazifalarning barchasi moliyaviy siyosat orqali amalga 
oshiriladi. 
Moliyaviy siyosat, bu davlatning moliyaviy resurslarni safarbar 
etish, ularni taqsimlash va mamlakat moliyaviy qonunchiligi asosida 
foydalanishga qaratilgan chora-tadbirlardir. U fiskal va byudjet 
siyosatidan iborat. 
Byudjet-soliq siyosati deganda noinflyatsion YaIM ishlab 
chiqarish sharoitida iqtisodiyotda to‗liq bandlilikni, to‗lov 
balansining muvozanatini va iqtisodiy o‗sishni ta‘minlashga 
qaratilgan davlat xarajatlari va soliqlarini o‗zgartirishni o‗z ichiga 
olgan chora tadbirlar tushuniladi. 
Iqtisodiyot turg‗unlik yoki pasayish davrida bo‗lgan vaziyatlarda 
davlat tomonidan rag‗batlantuvchi fiskal siyosat-fiskal ekspansiya olib 
boriladi. Ya‘ni, davlat qisqa muddatda iqsodiyotning pasayishi 
muammosini davlat xarajatlarini oshirish yoki soliqlarni kamaytirish, 

---

111 
yohud ikkalasini bir vaqtning o‗zida olib borish evaziga hal etadi. Uzoq 
muddatda davlat xarajatlarining yuqori bo‗lishi va soliqlarni kamaytirish 
ishlab chiqarish omillarining o‗sishiga va natijada, iqtisodiy 
salohiyatning ko‗tarilishiga olib kelishi mumkin. Ammo, bunga 
Markaziy bank tomonidan olib boriladigan pul-kredit siyosatidan 
samarali foydalanish va davlat xarajatlari tarkibini maqbul holatga olib 
kelish orqaligina erishish mumkin. Iqtisodiyotda to‗liq bandlik va 
ortiqcha talab natijasida inflyatsiya kelib chiqishi mumkin bo‗lgan 
vaziyatlarda cheklovchi fiskal siyosat- fiskal restriksiya olib boriladi. 
Cheklovchi fiskal siyosat davlat xarajatlarini (G) kamaytirish yoki 
soliqlarni (T) oshirish yoki bo‗lmasa ikkala tadbirni bir vaqtda olib 
borish orqali iqtisodiyotning davriy o‗sishini chegaralashdan iborat. 
Qisqa muddatli davrlarda ushbu tadbirlar talab inflyatsiyasini 
kamaytiradi. Uzoq muddatli davrlarda esa yuqori soliqlar iqtisodiyotda 
stagnasiyaga olib kelishi mumkin. Bu esa mamlakatning iqtisodiy 
salohiyatini izdan chiqaradi. Bunga davlat xarajatlaridan samarasiz 
foydalanish qo‗shimcha turtki bo‗lishi mumkin.