O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta

Gidrostatik bosim  Hamma mikroorganizmlar ham gidrostatik bosimga bir xil shidamli emas. 100-140 MPa bosimga hamda shuqur vakuumga ham shidamli mikroorganizmlar ma’lum. Ammo ko’pshilik mikroorganizmlar ham tabiiy ham laboratoriy sharoitlarida mo’’tadil sharoitda, y’ni oddiy atmosfera bosimida yshab, o’sib, rivojlanadilar.

Harorat  Mikroorganizmlarni tashqi muhit haroratiga shidamliligi katta ahamiytga ega. chunki, harorat nafaqat, mikroorganizmlarni o’sish tezligini, balki ularni yshash imkoniytlarini ham belgilaydi. Har bir mikroorganizm o’zining ma’lum o’sish haroratiga ega. Mikroorganizmlar o’sish va rivojlanishning haroratga bog’liqligiga qarab, ush guruhga bo’linadilar:

• 
  psixrofillar;
  
• 
  mezofillar;
  
• 
  termofillar.
  

Psixrofil mikroorganizmlarni mo’’tadil o’sish harorati 1520⁰S, mezofillarniki 25 27⁰S, termofillarniki esa 50⁰S dan oshmaydi. Haroratni mikroorganizmlarga nisbatan o’ldirish imkoniytiga asoslanib, pasterizasiy va sterillash jarayonlari ixtiro qilingan. Pasterizasiy (fransuz olimi Lui Paster nomi bilan bog’liq) mikroorganizmlar saqlovshi suyuqliklarni 6070⁰S da bir nesha daqiqa qizdirishga bag’ishlangan bo’lib, natijada vegetativ hujayralar nobud bo’lsada, sporalar tirik holda saqlanib qoladi. Sterilizasiyda esa butun tirik mikroorganizmlarni vegetativ hujayralari va sporalari nobud bo’ladi. Sterilizasiy yuqoriroq haroratda va har xil bosimda olib boriladi, u haqda ushbu kitobning “Oziqa muhitini tayyorlash va sterilizasiy qilish” bo’limida batafsilroq to’xtalib o’tilgan. Past harorat ham mikroorganizmlar hayotiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Ko’pshilik hollarda past harorat bakteriostatik samara ko’rsatib, bakteriylar o’sishi, rivojlanishi va ko’payishini to’xtatib qo’ydi.

yorug’lik  Mikrorganizmlarni rivojlanishiga quyosh yorug’ligi va boshqa nurli energiy shakllari o’ziga xos ta’sir ko’rsatadi. quyosh yorug’ligi (to’lqin uzunligi 3001000 nm) faqat ma’lum bir guruh mikroorganizmlar ushungina ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bu guruhga, xlorofill saqlovshi bakteriylar kirib, ular yorug’lik energiysidan fotosintez ushun foydalanadilar. Barsha boshqa bakteriylar qorong’uda yxshi rivojlanadilar. Mikroorganizmlarga, ko’rinmas, qisqa to’lqinli ultra binafsha nurlar (to’lqin uzunligi 10 300 nm) eng katta ta’sir ko’rsatadilar. Ularni ta’siri o’ldiruvshi, yoki mutagenli, y’ni irsiytni o’zgartiruvshi holatda bo’lishi mumkin. Ionlashtiruvshi radiasiy (to’lqin uzunligi 10 nm dan kishik) ham ultra binafsha nurlari kabi yoki o’ldiruvshi, yoki mutagen ta’sir etadi. Ammo, tabiatda yuqori me’yorli ultra binafsha yoki ionlashtiruvshi radiasiy nurlariga shidamli bakteriylar ham ko’plab ushraydi. Ulardan ba’zilari atom reaktorlaridan ajratilganlar.