O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta

Fiziоlоgik faоl mоddalar sintez qiluvshi mikrооrganizmlarga qo’yiladigan talablar

Mikroorganizmlar xalq xo’jaligining har xil tarmoqlarida keng qo’llanilmoqda. Ular har xil biologik faol moddalar sintez qilish xususiytiga egalar. Bunday moddalar tibbiyot, engil va oziq-ovqat sanoati, qishloq xo’jaligi, tog’-metallurgiy, atrof-muhitni muhоfaza qilish va qator boshqa sohalarda o’z o’rinlarini topganlar.

Har xil mikroorganizmlar orasida, ashitqi va miselial zamburug’lar hamda bakteriylar kengroq ishlatib kelinmoqda.

Bular asosida har xil zavodlar qurilib, faoliyt ko’rsatmoqdalar. Bularga nisbatan kamroq suv o’tlari va eng sodda hayvonlar ishlatib kelinmoqda. SHu o’rinda bu mikroorganizmlarni tabiatni muhоfaza qilishdagi rolini alohida aytib o’tish lozim.

Produsentlarni foydali tomonlari bir qator ko’rsatkishlar asosida baholanib, ulardan asosiylari quyidagilardir:

1. 
   Zararsizlik (iste’molshi va ishlab shiqaruvshiga ham);
   
2. 
   Biosintezning faolligi (o’sish tezligi, mahsulоtning to’planish tezligi, qo’shimsha biologik faol moddalar sintez qilishi va x.k.);
   
3. 
   Iste’mol qiladigan uglerod manbai (manbani bahosi, topilishi, ishlatilish darajasi va x.k);
   
4. 
   Iste’mol qiladigan azot manbai;
   
5. 
   O’stirish sharоitlariga sezgirligi (aerasiy, harorat, pH, o’stirish omillariga talabshanligi va x.k);
   
6. 
   Fagga shidamliligi va mo’’tadilligi.
   

Produsentning faolligi yoki kerakli mahsulоtni sintez qilish qobiliyti, mikroorganizmlarni eng asosiy xususiytlarini tashkil etadi. Ammo texnologik jarayon ushun mikroorganizm is’temol qiladigan uglerod manbai, qo’shimsha o’stirish omillariga muhtoj emasligi va bir qator yuqorida ko’rsatib o’tilgan omillar ham katta ahamiyt kasb etadi. Ayniqsa, oziqa-muhiti tarkibiga kiruvshi moddalarni is’temol darajasi (ayniqsa, uglerodni) ham katta ahamiytga ega.

Katta hajmda o’stirish jarayonida eng dolzarb muammolardan biri - begona mikroorganizmlarni tushib qolishi va oqibatda tozalikning buzilishidir. Ba’zida, mikroorganizmlarni o’stirish jarayonida muhit nordon yoki ishqoriy tomonga tez o’zgaradi. Bunday jarayonlarni oldini olish ushun qo’shimsha ishqorlash yoki nordonlash usullaridan foydalanish mumkin. Steril holatni buzilmasligi ushun issiqsevar (termofil) mikroorganizmlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

SHunday qilib, faqatgina mikroorganizmlarni xususiytlari va ishlab shiqarishning talablari majmuasidan kelib shiqqan holda produsentni baholash mumkin.

Hozirgi vaqtda yngi produsentlarni qidirib topish, seleksiy, mutagenez, gen va hujayra biotexnologiysi usullaridan foydalangan holda serhosil shtammlar yratish - mikrobiologiyning eng asosiy yo’nalishlaridan birini tashkil etadi.

SHuni eslab qolish lozimki, mikrobiologiy asoslarini, ularni hayot faoliytini aniq va ravshan bilmasdan turib, mikrobiologik texnologiylarni yratish va yratilgan texnologiylarni boshqarish mumkin emas.

Nazorat savollari. 1.Mikroorganizmlarni xujayra tuzilishi.

2.Mikroorganizmlarni kimyoviy tarkibi qanday? 3.Mikroorganizmlarda modda almashinuv jarayoni. 4.Mikroorganizmlarni aniqlanish tiplari.

5.Produsent mikroorganizmlarga qo’yiladigan talablar.