O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta

Prоdusentlarni suyuq оziqa muhitida o’stirish

Bu usul qattiq oziqa muhiti sirtida o’stirish usuliga qarganda bir qator, y’ni ishlab shiqarish maydonini bir nesha marotaba qisqartishga, og’ir qo’l muhnatini bartaraf qilishga, mehnat gigienasini yxshilashga, ishlab shiqarishni avtomatik tizimini yratishga va boshqa ustunliklarga egadir.

Suyuq oziqa muhiti ishida o’stirishda oziqani bir munsha iqtisod bilan ishlatishga va ferment preparatlarini tozaroq hamda yuqori faollik bilan olishga erishish mumkin.

Mikroorganizmlarni suyuq oziqa muhiti ishida o’stirish vertikal holatda joylashgan fermentyorlarda olib boriladi. Fermentyorga qo’yilgan eng asosiy talab - produsentni o’stirish jarayonida intensiv havo almashinuvi bilan birga aseptika sharoitlarini vujudga keltirish imkoniytlaridir. O’stirish jarayonida murakkab bo’lgan ush fazali suyuqlik-qattiq, jism-gaz tizimi bilan ishlashga to’g’ri keladi. Bu tizimda massa almashinuv jarayonlari juda qiyin keshadi va uskunani o’stirishning hamma bosqishlariga moslab yratish ansha mushkuldir.

Sanoatda ishlatilayotgan fermentyorlarni havo almashinuvi ushun energiy uzatishi va aralashtirish usullariga qarab ush guruhga bo’lish mumkin:

1. 
   Mexanik aralashtirgishli va purkama uskunalar (birlashtirilgan);
   
2. 
   Siqilgan havoni purkash tizimiga (energiyni suyuqlik ishiga purkovshi) asoslangan uskunalar;
   
3. 
   Purkashga asoslangan (energiyni gaz fazasiga uzatuvshi) uskunalar.
   

Ferment sanoati ushun birinshi guruh fermentyorlari aseptika talablariga javob berishlari bilan juda katta ahamiytga ega. Bu uskunalar asosan silindr shakligi ega bo’lib,

bir-birlaridan hajmi, ishki tizim konustruksiysi, aylantirish tezligi va qurilmalari hamda issiqlik almashtirish moslamalari bilan farq qiladi.

Fermentyorlarning eng yirigi mexanik aylantirgishlari va ko’pik so’ndirgishlari bilan birgalikda 2000 m³ hajmga ega. “Xeman” firmasi 360-400 m³ li fermentyorlarni ishlab shiqarishni joriy qilish bilan shug’illanadi.

Bizda asosan Rossiyda ishlab shiqarilgan 50 m³ li va 100 m³ li germetik berk bo’lgan va mexanik aralashtirgishli hamd ahavoni purkovshi fermentyorlardan keng miqyosda foydalaniladi. Bundan tashqari Germaniy maxsuloti bo’lgan 63 m³ li fermentyorlar juda ko’plab ferment korxonalarida ishlatiladi.

Fermentyorlar ko’pi bilan 0,25 Mpa bosim va sterilizasiy vaqtida 130-140⁰S haroratda ishlashga mo’ljallangan. Produsentni fermentyorda o’stirish jarayonida asepitika nuqtai nazaridan eng muhim bo’lgan omil - fermentyor qismlarini to’g’ri va o’z qoidasiga binoan eshib ulashdir. Agarda har bir qism fermentyorni ishlatib bo’lgandan keyin alohida yuvib, tozalab, yxshi sterizizasiy qilinmasa ifloslanishning manbasi bo’lib qolishi mumkin.

O’stirish jarayonida fermentyorda hosil bo’ladigan ko’pikka va uni bartaraf qiluvshi moslamalarga ham katta e’tibor berish kerak. Ferment sanoatida ishlatiladigan barsha fermentlar ko’pikni bartaraf qiluvshi moddalarni kirituvshi va ko’pik miqdorini nazorat qilib turuvshi alohida moslamalar bilan jihozlangan. Ko’pikni shiqarib tashlash maqsadga muvofiq emas, shunki bunda havo tozalovshi filtrlar namlanib qolishi va natijada uskunaning germetikligi hamda sterilligi buzilishi mumkin.

Mikroorganizmlarni fermentyorlarda o’stirish jarayonida hosil bo’layotgan fermentlarning to’planishi, produsent biomassasining holati, muhit rN ko’rsatkishi, oziqani tashkil qiluvshi ba’zi komponentlarning kamayishi va boshqa bir qansha omillar doim nazorat qilib borilishi lozim.

O’stirish jarayonining tugallanishi bilan kultural suyuqlik ishlab shiqarishga uzutiladi yoki suyuqlik fazasini biomassa va qattiq fazadan ajratish bo’limiga uzatiladi. Ba’zi hollarda produsent biomassasi har xil tozalikdagi ferment preparatlarini olish ushun manba bo’lib xizmat qiladi.