O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

3. Ketma-ket transformatorlar
Ketma-ket ulanadigan transformatorlar o’z xarakteristikalari bo’yicha avtotransformatorlarga yaqin. Ketma-ket transformatorlar yuqori voltli tarmoqlarda energo tizimning alohida qismlarida tebranish va faza bo’yicha kuchlanishni boshqarish uchun qo’llaniladi.
Energo tizimning alohida qismlarida kuchlanish tushishining o’rnini bosish elektr energiyasining sifati uchun muhim ahamiyatga ega. Faqat kuchlanish tebranishsi boshqarilganda bo’ylama boshqaruv o’ringa ega. Agar kuchlanish fazasi o’zgarib, tebranish o’zgarishsiz qolsa, kuchlanishning ko’ndalang boshqariluvi haqida gapirishadi. Bunda tizimda cos o’zgaradi. Kuchlanishning ham tebranishsi, ham fazasi o’zgarganida kuchlanishni bo’ylama-ko’ndalang boshqaruvi o’ringa ega bo’ladi. bunda aktiv va reaktiv quvvat boshqariladi[4].
PT boshqaruv transformatorga ega ketma-ket transformator sxemasi 2.77 rasmda ko’rsatilgan. Boshqaruv transformatori ikki ikkilamchi cho’lg’amlarga ega, ularda alohida boshqaruv kuchlanishi echilishi mumkin. Bu aslida bir birlamchi va ikki ikkilamchi cho’lg’amga ega uch cho’lg’amli transformator.
va kuchlanishlar 90^o ga surilgan, chunki 120^o ga surilgan ikki cho’lg’amdan echiladi (9.14 rasm):

Shunday qilib, ketma-ket transformatorda kuchlanishni tebranish va faza bo’yicha boshqarish mumkin.

9.14- rasm. Boshqaruv transformatoriga ega ketma-ket transformator sxemasi

9.15- rasm. Tok transformatori
Kuchlanishni bo’ylama-ko’ndalang boshqaruvi uchun transformator qo’pol va qimmat bo’ladi, shuning uchun ko’pincha faqat bo’ylama boshqaruv qo’llaniladi. Bu holatda boshqaruv transformatori bir yuklanish ostida boshqariladigan ikkilamchi cho’lg’amga ega, bu oddiy va ishonchli uskunani yaratish imkonini beradi.
Ketma-ket ulanish transformatorlarining butun sinfi o’lchov transformatorlari sifatida keng qo’llaniladi. O’lchov transformatorlari tok va kuchlanish transformatorlariga bo’linadi. Tok transformatorlarida ikkilamchi cho’lg’amga past qarshilikli qurilma yoki avtomatika uskunasi ulanadi (9.15 rasm). kuchlanish transformatorlari yuqori voltli tarmoqlarda pasaytiruvchi transformatorlar sifatida qo’llaniladi.
O’lchov transformatorlari bir necha yuz volt-ampergacha kichik quvvatga tayyorlanadi.
Loyihalashtirishda ularga bosh talab tok va kuchlanishlarni o’zgartirishda kichik xatoliklar. Tok transformatorlarida birlamchi cho’lg’am tarmoqqa ketma-ket ulangan, ikkilamchisi esa kichik qarshilikka ega. Tok transformatori aslida qisqa tutashuv rejimida ishlaydi.

9.16- rasm. tok transformatorining o’rnini egallash sxemasi

Bu yerdan

Qurilmada tok o’lchanayotgan tokka proporsional bo’ladi, agar (2.120) da qarshilik yuklanishga bog’liq bo’lmasa, esa qarshilikdan ancha kichik bo’ladi.
Toktransformatorlariningxatoligiqarshiliklargabog’liq.
Toktransformatorlariikkilamchicho’lg’amlarda 1; 2; 2,5 va 5 Atoklarda 40 000 Agachatoklargabajariladi.
Toktransformatorlarilentadayokiplastinalardanto’planganmagnitsimidajoylashganko’ptarmoqliyo kibirtarmoqlicho’lg’amgaegabo’ladi.
Taqsimlovchiqurilmashinabirlamchicho’lg’ambo’lishimumkin.
Izolyatsiyaturibo’yichatransformatorlarquruq (havo, chinniliyokiboshqaqattiqizolyatsiyali) vamoylilargabo’linadi.
Toktransformatorlari 1150 kVchegarakuchlanishlargachayuqorivoltlitarmoqlardaqo’llaniladi.
Tokningyuqorivoltlitransformatorlariikkipog’onalikaskadlibajariladi (2.80 rasm).
Kuchlanishtransformatorlariyuqorivoltlitarmoqlardao’lchovtransformatorlarivapastkuchla nishtarmoqlaridarelehimoyasizanjirinita’minlashvaavtomatikauchunqo’llaniladi.
Kuchlanish transformatorlari erkin yurish rejimida ishlaydi. Transformatorni almashtirishning T-simon sxemasidan quyidagi kelib chiqadi

Bu yerda:


9.17-rasm. 1150 kV kuchlanishga EFRM 1150B U-1 tok transformatori
Kuchlanish transformatorida xatolik minimal bo’lishi uchun, minimumga intilish va 1 ga yaqin C₁ ga ega bo’lish lozim.
Kuchlanish transformatorlarining xatoligi transformator quvvati va qizishiga bog’liq. Kuchlanish transformatorlari 0,38 dan 1150 kV kuchlanishgacha bir fazali va uch fazali bajariladi. Ko’pincha biri ochiq uchburchakka ulanadigan ikki ikkilamchi cho’lg’amdan foydalaniladi. Kuchlanish transformatorlari quruq yoki moyli chiqariladi. 220 kV va undan yuqori kuchlanishlarda kaskad sxemalar qo’llaniladi. Kaskad bajarilganida transformator izolyatsiyasi engillashadi.
O’lchov transformatorlari “Elektr o’lchovlari” va “Elektr apparatlari” kurslarida batafsil ko’rib chiqiladi.