O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Jismoniy daraja . Bu daraja, masalan, korpusli kabel kabi, bu darajadagi bitlarni uzatish bilan shug'ullanadi,buralganparayoki optik tolali kabel. Jismoniy ma'lumotlarni uzatuvchi ommaviy axborot vositalarining xususiyatlari ushbu daraja bilan bog'liq, masalan, o'tkazish qobiliyati, shovqinlari, to'lqinlarga chidamlilik, to'lqin qarshiligi va boshqalar. Xuddi shu darajada elektr signallarining xususiyatlari, masalan, puls frontti, kuchlanish moslamasi yoki joriy, kodlash turi, signallarni uzatish stavkasini uzatish uchun belgilanadi. Bundan tashqari, ulagichlar turlari va har bir aloqaning maqsadi bu erda standartlashtiriladi.
Jismoniy qatlam funktsiyalari tarmoqqa ulangan barcha qurilmalarda amalga oshiriladi. Kompyuterda jismoniy qatlam funksiyasi tarmoq adapteri yoki seriya portlari tomonidan amalga oshiriladi.
Jismoniy darajadagi protokolning misoli, etakter texnologiyasi, bu 100 ohm, RJ-45 ulagichi, RJ-45 ulagichi, fizik segmentning maksimal uzunligi 100 metr, "Manchester" kodi kabel haqidagi ma'lumotlarni va atrof-muhit va elektr signallarining boshqa xususiyatlarini ifodalaydi.
Kanal darajasi. Jismoniy darajada bitlar shunchaki yuboriladi. Aloqa liniyalari bir necha juftlikdagi kompyuterlardan foydalanish (ajratilgan) ba'zi tarmoqlarda (ajratilgan) kompyuterda ishlatiladigan kompyuterlarda jismoniy uzatish vositasi egallashi mumkinligini hisobga olmaydi. Shuning uchun kanal darajasining vazifalaridan biri uzatish vositasining mavjudligini tekshirishdir. Kanalning yana bir vazifasi - aniqlanish va xatolarni tuzatish mexanizmlarini amalga oshirish. Buning uchun, bitlar bo'laklarida bitlar ramkalar (ramkalar) deb ataladigan to'plamlarga kiradi. Kanal darajasi har bir freymning uzatilishining to'g'riligini, har bir freymning dastlabki ketma-ketligini, shuningdek uni belgilash uchun maxsus bitlar ketma-ketligini ta'minlaydi, shuningdek, barcha ramka baytini ma'lum bir tarzda to'ldiradi va qo'shadi ramkaga tekshiring. Freym kelganda, oluvchi yana olingan ma'lumotlarning tekshiruvini hisoblab chiqadi va natijani ramkadan chegirma bilan taqqoslaydi. Agar ular bir-biriga to'g'ri kelsa, ramka to'g'ri deb hisoblanadi va qabul qilinadi. Agar tekshiruvlar mos kelmasa, xato o'rnatildi. Mahalliy tarmoqlarda ishlatiladigan kanallar darajasida kompyuterlar orasidagi aloqaning ma'lum tuzilmasi va ularni manzillari usullari yaratildi. Kanal darajasi bo'lsada, mahalliy tarmoqning har qanday tugunlari orasidagi ramkani etkazib berishni ta'minlaydi, uni faqat topologiyani bog'lab turadigan darajada aniqlangan tarmoqda qiladi, bu uning topologiyasi ishlab chiqilgan. Mahalliy tarmoqlarning kanal darajasi bo'yicha qo'llab-quvvatlanadigan bunday standart topinalar, umumiy shinalar, halqali va yulduzni o'z ichiga oladi. Kanal darajasidagi protokollar misollari Ethernet, Token Ring, FDDI, 100VG-har qanday protokollardir.
Mahalliy tarmoqlarda kanal darajasida kompyuterlar, ko'priklar, kommutatsiyalar va marshrutlar tomonidan qo'llaniladi. Kompyuterlarda kanallar darajasidagi funktsiyalar tarmoq adapterlarining birgalikdagi sa'y-harakatlari va drayverlarining askarlari tomonidan amalga oshiriladi.
Ichida global tarmoqlar Kamdan kam uchraydigan eng kam uchraydigan kanal darajasi individual aloqa liniyasi bilan bog'liq ikkita qo'shma kompyuter o'rtasida almashinuvni ta'minlaydi. "Point - nuqta" protokollariga (ko'pincha bunday protokollar deb nomlanganidek) keng tarqalgan PPP va Lap-B protokollari bo'lishi mumkin.
bizga OSI modeli va TCP/IP protokollar steki zarur hisoblanadi. OSI (Open System Interconnection) modeli 7ta pog'onadan iborat va har bir pog'ona paket
(ma'lumot uzatishning bir turi hisoblanadi) hosil qilishda o'z belgisini qo'yib boradi. Ya'ni bunda agar ma'lumot biror qurilmadan chiqib ketishdan oldin 7-pog'onadan boshlab pastki pog'onaga tushib borib paket ko'rinishiga keladi va uzatiladi. Ikkinchi kompyuter uni qabul qilib olgandan so'ng esa 1-pog'onadan boshlab yuqoriga qarab chiqib boradi va ma'lumot ko'rinishiga keladi. Bunda agar qaysidir pog'onada xatolik bo'lsa, paket qaytadan so'raladi yoki so'rov bekor qilinadi (bu tushunchalar nisbiy hisoblanib, ma'lumot almashinuv aynan aytilganidek amalga oshirilmaydi). OSI modelining 7ta pog'onasi:
ISO/OSI modelining hamma bosqichlarining ishlashini tashkil qilishga javobgar protokol steklaridir. Protokol steklarining ishlatilishining foydali tomoni shundan iboratki, stekka kiruvchi hamma protokollar bitta ishlab chiqaruvchi tomonidan yaratilgan, shuning uchun ular yuqori tezlikda va samarali ishlash imkoniyatiga ega. Tarmoqlar yaratilgan vaqtdan beri bir necha turdagi protokol steklari yaratilgan, ular ichida eng ko‘p ishlatiladiganlari: TCP/IP, IPX/SPX, Net BIOS/SMB, Novell Ware, DECnet va boshqalar.Protokollar stek tarkibida bo‘lib, ISO/OSI modelining turli bosqichlarida ishlaydi. Lekin odatda uchta protokol turi alohida ta’kidlanadi:transport, tarmoq va amaliy.Protokol steklaridan foydalanishning ijobiy tomoni shundan iboratki, quyi bosqichda ishlaydigan protokollar anchadan beri ishlatiladigan va taniqli Ethernet, FDDI va boshqa tarmoq protokollaridir. Bu protokollarning apparat vositalar yordamida bajarilishi sharofati evaziga bir xil qurilmalarni turli tarmoqlarda ishlatish imkoni mavjud bo‘ladi. Shu tufayli qurilmalarning moslashuv imkoni hosil bo‘ladi.Yuqori bosqich protokollari xususida esa har bir stek o‘z afzalliklariga va kamchiliklariga egadir va «bir protokolga – bir bosqich» tushunchasidek aniq bog‘lanish yo‘qdir, ya’ni bir protokol birdaniga ikki-uch bosqichlarda ham ishlashi mumkinBundan tashqari bizda port tushunchasi mavjud bo'lib, Port bu – mantiqiy bog'lanish tuguni hisoblanib, bu portlar yordamida mantiqiy kerakli protokolga bog'lanish hosil qilinadi. Ixtiyoriy so'rov biron manzildagi aynan kerakli portga murojaat qilinadi va javob qaytarishda esa so'rov kelgan portga qayta jo'natiladi. TCP/IP da har bir protokol uchun port mavjud. Ularning umumiy soni 65535 ta. Portlar quyidagicha bo'ladi:

Internetda ko‘plab turli xil paketlardan foydalaniladi, lekin asosiylaridan biri bu — IP-paketdir
(RFC-791). IP-protokol ishonchli bo‘lmagan transport muhitini taklif etadi. Mazkur
protokolning ma’lumotlarni uzatish algoritmi juda ham oddiy: xato hollarda deytagramma
tashlab yuboriladi, jo‘natuvchiga esa tegishli ICMP-xabar yuboriladi (yoki hech narsa

yuborilmaydi). IP-protokolida tarmoqlararo xizmatlarni ta’minlash uchun to‘rtta asosiy mexanizm qo‘llaniladi: xizmat ko‘rsatish turi, paket yashash vaqti, sarlavhaning nazorat yig‘indisi, qo‘shimcha imkoniyat(opsiya)lar . Xizmat ko‘rsatish turi tarmoqlararo deytagrammaning tarmoqlararo tizim orqali uzatilishida talab etiladigan sifatni ko‘rsatishi uchun foydalaniladi.

Paketning yashash vaqti tarmoqdagi deytagramma mavjud bo‘lish vaqtining yuqori chegarasini ko‘rsatadi. Ushbu ko‘rsatkich jo‘natuvchi tomonidan beriladi va tarmoqlararo deytagrammaning marshrut nuqtalari bo‘ylab harakatlanishiga ko‘ra kamayib boradi. Tarmoqlararo deytagramma vaqti qabul qilib oluvchiga yetib borguniga qadar nol bo‘lsa, u holda ushbu deytagramma yo‘q qilinadi. Sarlavhaning nazorat yig‘indisi undagi ma’lumotlar himoyasini ta’minlaydi.
Agarda modul sarlavhada xatolikni aniqlasa, u holda ushbu tarmoqlararo deytagramma uni aniqlagan modul tomonidan yo‘q qilinadi. Qo‘shimcha imkoniyatlar ayrim qo‘shimcha xizmatlar bajarilishini ta’minlaydi, masalan, ma’lumotlarni himoyalash va maxsus marshrutlashtirish