O’zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

НАЗВАНИЕ ОСИ
2020 yilda milliy .UZ domenida 342 ta hodisa ro’y bergan bo’lib, ularning 306 tasi veb-saytlarga ruxsatsiz kirish va 36 tasi veb-saytning asosiy sahifasini noqonuniy o’zgartirib(deface) qo’yilishi bilan izoxlanadi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, davlat sektori(81 ta hodisa) hususiy sektorga (261 ta hodisa) nisbatan 3 barobar
kamroq hujumga duch kelgan. Nufuzli xalqaro kompaniyalarning geosiyosiy xatarlar sohasidagi so'nggi tadqiqotlariga ko'ra, 2021 yilda dunyoda axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda amalga oshiriladigan jinoyatlarning o'sish dinamikasi kuzatilmoqda. Xalqaro ekspertlarning xulosalari Kovid-19 pandemiyasi oqibatlari bilan bog'liq karantin cheklovlari davrida dunyodagi vaziyatni chuqur tahlil qilish asosida qilingan. Shu bilan birga, mutaxassislarning fikriga ko'ra, 2020 yilda kibermakonda jinoyatlar sodir etilishining asosiy omillari quyidagilardir:

• 
  kompaniyalar (tashkilotlar) xodimlarining masofadan ishlashiga o'tish;
  

• 
  onlayn ta'lim;
  

• 
  Internet-do'konlarda xavfsiz bo’lmagan xaridlarni amalga oshirish;
  

• 
  IOT qurilmalaridan (kameralar, qurilmalar, sensorlar va boshqalar) keng foydalanish;  tovlamachi-viruslarining tarqalishi.7 Shuni ta'kidlash kerakki, o'tgan 2020 yilda bo'lgani kabi, 2021 yilda ham Internetga qo'shilgan yangi so'nggi qurilmalar sonining tez sur'atlarda o'sishi kuzatiladi.
  

Xulosa:

Axborot xavfsizligi bo’ladigan taxdidlarni oldini olish yoki vujudga kelgan taxdidlarni bartaraf etish uchun me’yoriy xuququy bazaning mavjudligi, axborot xafvsizligini ta’minlash soxasidagi mutaxasislarining bilim va malakalarining mavjudligi muxim ahamiyat kasb etadi.

Shuni ma'lum qilamanki bu mavzuda men Axborotni foydalanuvchanligini taminlashda Antivirus, IDS, IPS, TE vositalarining bizga qanchalar kerakligini o'rgandim.Bu mavzulardan
Kerakli xulosalar chiqarib kegusida amalyotlarda qullash ishlarini mukkamal tarzda urganib chiqdim. Masalan kriptografiyada shifrlashning sezar usuli vijner usuli kramer usuli va yana bir qancha usullaridan foydalandim. Shifrlash usullari tarixda qanday ahamyatga ega bulsa hozirda ularning negizlari kengaytirilgan va takomallashtirilgan
Enigma shifrlash mashinasi juda qadimiy elektr shifrlagichi bulib harbiy avia savdo bank va yana bir qancha maqsadlarda keng foydalanilgan. Shunisi e’tiborga loyiqki, Eniga shifrlash mashinasi ma’lumotlarni himoya qilish algoritmlarini nafaqat harbiy sohada balki internetga ulangan an’anaviy texnologiyalarda ham qullaniladi .
Bunga misol messenjerlari o’rnatilgan smartfonlar o’zini va foydalanuvchilarini hurmat qiladigan har bir ishlab chiquvchi barcha xabarlar shifrlangan kanallar orqali o’tishini kafolatlaydi.va bu tufayli ma’lumotlarni ushlab qolish deyarli mumkin emas.Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari xavfsizligiga bo’ladigan tahdidlar haqida bilib oldim.Ayniqsa bu tahdidlar 2020 yil pandemiya sharoitida kuchli avj oldi nima uchun deysizmi javobi oddiy online ta’lim davlat va xususiy ayrim tashkilotlarning masofaviyga utkazilishi
Sezar shifrlash usuli ma’lumotlarni himoyalashda ishlatiladigan usul u bizning ma’lumotlarimizni turli hil hujumlardan turli hil maqsadda foydalanaman degan kishilardan himoya vositasini utaydi. Har xil viruslar va taxdidlar kup ekanligi va kelajakda yetuk kompyuter mutaxasis bulib yetishib usha virus va tahdidlaga qarshi kurash olib borishga harakat qilmoqdaman.
Xulosa urnida yana shuni aytish joizki men axborot xavfsizligini taminlashda meyorlarga kriptografik shifrlashda (sezar, kramer, vijner va hakazo) enigma shifrlash mashinasi, antivirus viruslar, turli xil tahdidlar va yana bir qancha malumotlarni bilib urganib oldim. Izlanishlar va urganishlar davomida Kiberxavfsizlik fanining asl mohiyati va jozibaligi va qiziq fan ekanligi bilan meni lol qoldirdi.