O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi

 
 
 
 
 
 
 

---

20 
Bronxial astmada hamshiralik jarayoni 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bemorni 
tekshirish 
Hamshira tashhisi 
Hamshira yordamini 
rejalashtirish 
Hamshira yordamini 
rejasini 
amalga 
oshirish 
Natijalarni 
baholash 
Bemor 
shikoyatlari: 
-bo`g`ilish 
-yo`tal 
-qiyin 
ajraluvchi 
balg`am 
Obektiv tekshiruv 
natijalari. 
Bemor 
qo`llari 
bilan 
tizzalariga 
tayangan 
holda 
o`tirib 
majburiy 
holatni 
egallagan, 
ba`zida 
o`lim 
vasvasasi, 
teri 
ranglari 
oqargan, 
eksperator 
hansirash, 
nafas 
shoqinli 
”Musotadan” 
eshitiluvchi 
hirillashlar 
nafas 
soni 
tezlashgan 
ko`krak 
qafasi 
bo`chkasimon, 
o`pka 
perkestsiya 
qilib ko`rilganda
Quticha 
tovushi 
auskultatsiyada 
nafas 
chiqarish 
cho`zilgan 
juda 
ko`p hushtaksimon 
quruq 
hirilashlar 
eshitiladi 
nafas 
keskin susaygan Ps 
taxikardiya. 
a/b 
bir 
oz 
ko`tarilgan
Mavjud 
muammolar 
1 bo`g`ilish huruji 
2 yo`tal
3 qiyin ajaraluvchi 
balg`am
4 hansirash
4 o`lim vaxmasi 
Bo`lishi mumkin 
bo`lgan 
muammolar 
1 huruj cho`zilishi 
2 
hansirash 
kuchayishi 
3 a/b pasayishi 
4 asmatik holat 
Birinchi 
navbatta 
bajariladigan ishlar 
1 
bemorga 
qulay 
sharoit yaratish 
2 
siqib 
turgan 
kiyimlarni 
yechib 
bo`shatish 
3 toza havo yaratish 
4 
bronxlarni 
kengaytiruvchi dori 
vositalarini berish va 
cho`ntak 
ingalyatorlaridan 
foydalanidh 
5 
chalg`ituvchi 
vositalar yordamida 
bo`g`ilishlarni 
kamaytirish 
6 suyuqliklar berish 
7 oksigenoterapiya 
8 
bronxolitiklar 
spazmalitiklar 
yordamida bo`g`ilish 
hurujlarni 
kamaytirish 
9 a/b, Ps monitoringi 
10 bemorni ahvolini 
muntazam ravishda 
kuzatib borish 
11 
asmatik 
holat 
yuzaga 
kelganda 
yordam ko`rsatish 
1 
bemorga 
yarim 
o`tirgan 
holatni 
yaratib beriladi. 
2 
siqib 
turgan 
kiyimlar yechiladi. 
3 hona toza havo 
bilan ta`minlanadi 
4 
cho`ntak 
ingalyatorlaridan 
foydalaniladi. 
5 
chalg`ituvchi 
vositalar qo`llaniladi. 
6 
oyoqlarga 
issiq 
vanna qilinadi 
7 balg`am ajiralishi 
uchun ishqorli iliq suv 
yoki sut beriladi. 
8 namlangan kislarod 
beriladi 
9 
shifokor 
ko`rsatmasiga binoan
Eufilin 2,1%-10ml v/i 
Atropin 
sulfat0,1-
1,0ml t/o 
10 a/b, Ps o`lchab 
nazorat qilib boriladi 
11 
asmatik 
holat 
yuzaga 
kelganda 
prednizalon 
30-60-
90mg + nacl 0,9 % 
v/i ga yuboriladi.
1 
bo`g`ilish 
huruji bartaraf 
qilindi. 
2 
hansirash 
yo`qoldi. 
3 
yo`tal 
kamaydi. 
4 nafas olish 
asilga qaytdi 
5 
asmatik 
holat bartaraf 
qilindi 
6 
a/s 
Ps 
ko`rsatkichlari 
normaga 
qaytdi 
7 
bemorni 
umumiy 
ahvoli 
yahshilandi 
8 bemor ruhan 
tinchlandi. 

---

21 
Keksa va qariya yoshdagi bemorlar yurak - qon tomirlari tizimining o’ziga xos 
anatomik - fiziologik xususiyatlari. Keksa va qariya yoshdagi bemorlar yurak - qon 
tomirlari tizimi kasalliklarini parvarishlashda hamshiralik jarayoni. 
Yurak tomir sistemasi. Bizning mahalliy sharoitimizda yoshi katta odamlarda yurak 
kasalliklari ko’proq uchraydi. 
Yurak tomir kasalliklarining rivojlanishiga irsiy moyillik, nosog’lom turmush tarzi, 
noto’g’ri ovqatlanish, ichki va tashqi muhit omillari turtki bo’ladi. 
Ovqat tarkibida uglevodlar, oqsillar va mikroelementlar nisbatining noto’g’ri bo’lishi, 
o’ta yog’li ovqatlarni iste'mol qilish, tamaki, nos chekish, spirtli ichimliklarni ichish, 
asablarni zo’riqtirish, kam harakatlanish va hokazolar kasalliklarning kelib chiqish omili 
hisoblanadi. 
60 yoshdan o’tgan odam yuragining vazni kamayadi, bo’shliqlari kengayadi, endokard 
qalinlashadi, kardiomiositlar atrofiyaga uchraydi. Qon tomirlarining ichki qavati 
qalinlashadi, elastikligi kamayadi. Yurak qisqarishlari ritmi sekinlashadi, gemodinamika va 
kardiodinamika o’zgaradi. EKG da P,R,T tishchalari kichrayadi, yurak o’tkazuvchanligi 
pasayadi. Miokardning qisqarish qobiliyati va undagi energetik jarayonning sustlashishi 
yurak yetishmovchiligiga olib keladi. Qon aylanishining gipotalamik regulyasiyasi 
buzilishi, qonda vazopressin miqdorining ortib ketishi, buyraklarda qon aylanishining 
pasayishi arterial gipertenziyaga olib keladi. Koronar qon tomirlarining sklerozi esa 
yurakning ishemik kasalliklariga sabab bo’ladi. Shuning uchun yurak muammolari bor 
bo’lgan qari odamlarda yengil jismoniy harakatlardan keyin qiynalib nafas olish, hansirash, 
uyquda astmaga o’xshash xurujlarning kuchayishi (yurak astmasi), pulsning tezlashuvi, 
uning kuchsiz va notekis bo’lishi, peshindan so‘ng oyoq shishlari kuchayishi belgilari 
uchraydi. 
Qon aylanish sistemasida - ateroskleroz holati vazomotor o’zgarishlarga sababchi 
bo’ladi. Bular odamning boshi va yuziga qon quyilib kelishi bilan ifodalanadi, arterial 
bosim ko’pincha ko’tariladi. 
Yurakda miokardioskleroz qayd etiladi, bu esa yurak faoliyatini susaytiradi, qon 
aylanish sistemasining yetishmovchiligiga, organlarning ozuqa moddalariga va kislorodga 
to’yinmasligiga va ma'lum bir klinik simptomlarning kelib chiqishiga sababchi bo’ladi. 
Bular bosh aylanishida, xotiraning pasayishida, uyquning buzilishida, oyoq qo’llarning 
kuchsizlanishi, qaltirashida va boshqa belgilarda namoyon bo’ladi. 
ATEROSKLEROZ - 
Keksalikdagi yurak xastaliklarining asosini aterosklerotik 
o’zgarishlar tashkil etib, u geriatriyaning muhim muammolaridan biri hisoblanadi. 
Ateroskleroz 
45-59 
yoshlarda 
boshlanib, 
organizmning 
qarishini 
tezlashtiradi. 
Aterosklerozni rivojlantiruvchi omillar quyidagilardir: 
1. Bemorning yoshi, jinsi. 
2. Qonda xollesterin va lipoproteidlarning oshib ketishi. 
3. Arterial bosimning oshib ketishi. 
4. Chekish va spirtli ichimliklar ichish. 
5. Qandli diabet. 
6. Ovqat omillari, semizlik. 
7. Asabiylashish, ko’p hayajonlanish. 
8. Irsiy omillar. 
9. Kam harakatlanish. 

---

22 
10. Qon ivuchanligining izdan chiqishi.
Ateroskleroz rivojlanishidagi asosiy omil giperlipoproteinemiyadir. Aterosklerozning 
ko’p uchraydigan belgilari: aorta sklerozi, kardioskleroz, miya tomirlari sklerozidir. 
Aterosklerozning oldini olish uchun uni keltirib chiqaruvchi omillar bilan kurashish 
kerak. 40 yoshdan oshgan barcha bemorlarda xolesterin, trigliserid va lipoproteidlar 
miqdori tekshiriladi va ateroskleroz aniqlanadi. Bemorlarga xolesteringa boy bo’lmagan 
ovqat va turmush tarzini o’zgartirish buyuriladi. 
Antisklerotik moddalar. Bu moddalar 3 guruhga bo’linadi. 
1. Xolesterinni ichaklardan so’rilishiga qarshilik qiluvchi moddalar: diosponin, 
polisponin, dengiz karami. 
2. Xolesterinni parchalovchi moddalar: linetol, araxiden, xolesteramin. 
3. Xolesterin hosil bo’lishiga qarshilik qiluvchi moddalar: klofibrayt, miskleron, 
atromiden. 
Bundan tashqari o’t haydovchi vositalar, lipotrop moddalar (xolin, metionin, lesitin), 
yod preparatlari, askorbin kislotasi ham xolesterin miqdorini kamaytiradi. Nikotin kislotasi, 
V12, V6, Ye, R vitaminlari aterosklerozning oldini olish va davolashda qo’llaniladi.