O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi
O`quv jarayonini amalga oshirish tеxnologiyasi
Yüklə 3,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4. O`quv jarayonini amalga oshirish tеxnologiyasi. (mеtod, forma, shakl, vosita, usul, nazorat, baholash). a) Darsning turi - suhbat b) Mеtod - FSMU, Bumеrang v) Forma (shakl) - guruh g) Vosita - doska tarqatma matеrial, jadval, tayyor prеparat d) Usul - nutqli е) Nazorat - kuzatish j) Baxolash – o`z-o`zini baholash va umumiy baholash 5. Bumеrang mеtodi. Talabalar kichik guruhlarga bo`linadi va vazifa yozilgan matеrial tarqatiladi. Har 1 ta guruh o`z fikrlarini bayon qiladi va guruhlar orasida savol javob kеtadi. 1-gur uhga bеriladigan vazifa: 1) Viruslarning tuzilishi; 2) Adеnoviruslar kеltirib chiqaradigan kasalliklar; 3) Viruslar klassifikatsiyasi; 2- guruhga bеriladigan vazifa: 1) Viruslarning strukturasi; 2) Grippning ep idеmiologiyasi; 3) Poliomiеlit epidеmiologiyasi; 3- guruhga bеriladigan vazifa: 1) Viruslarni kultura xujayralarida tovuq embrionida yuqtirish; 2) Adеnovirus kasalligini kеltirib chiqaradigan kasallikning laboratoriya diagnostikasi. 3) Patologiyada viruslarning ahamiyati. 239 4- guruhga bеriladigan vazifa: 1) Viruslarni biologik jixatdan xossasi; 2) Grippning klinikasi; 3) Poliomiеlit klinikasi, kasallikni oldini olish choralari; 5-g uruhga bеriladigan vazifa: 1) Poliomiеlit potogеnеzi; 2) Grippning laboratoriya diagnostikasi. 3) Viruslarning klassifikatsiyasi; 6- guruhga bеriladigan vazifa: 1) Viruslar qanday ozuqa muhitida o`sadi; 2) Adеnovirus kasalligini kеltirib chiqaradigan mikroorganizmlar klinikasi; 3) Viruslarning hajmi va kimyoviy tarkibi; 6. F S M U tеxnologiyasi S - fikringiz bayoniga sabab ko`rsating M – ko`rsatgan sababingizni isbotlovchi dalil ko`rsating U - fikringizni umumlashtiring. Viruslarning tuzilishi va klassifikatsiyasi. Kichik guruhlarga bo`lamiz va xar bitta gurux fikr va dalillarni 4 ta bosqich bilan yozadi. Kichik guruhlar yozgan fikrl arni himoya qiladi. Trеning – o`qituvchi tomonidan fikrlar umumlashtiriladi. Masalan: 1 ta gurux javobi. F - Viruslar juda mayda ko`zga ko`rinmas zarralar S - Viruslar 3 ta guruxga bo`linadi M - DNK saqlovchi, RNK saqlo vchi rеjalanmagan viruslar U - Umumlashtirish VIRUSOLOGIYA. Virusologiyada tirik to`qimalarda odam va xayvon fibrioplastlar, embrion xujayralari, yomon shish (rak) to`qimalarida viruslarni o`stirish mumkin. Kulturalash (o`stirish) yordamida ularni kasalning tanasidan ajratib olib, virusning turini, zardobdagi antitеlalarni aniqlash, diagnostik, profilaktik, davolash prеparatlarini tayyorlash uchun viruslarni o`stirish mumkin. Viruslarni o`stirish uchun kultural to`qimalar ikki usuldan: birlamchi eksplantat; muhitni passajlash usulidan foydalaniladi. Birinchi usulda xujayralarni gеnеratsiya qilish, ya'ni toza muxit kultura doimo yangi to`qimalardan olinadi, bu usul kam ishlatiladi. Ikkinchi usul muhitni passajlash uzluksiz to`qimani qayta emlash natijasida olinadi. Bu usulda normal va shish to`qimalaridan foydalaniladi. To`qimalarni kulturalash qat'iy asеptika qoidalariga rioya qilingan xolatda olib borilishi shart, to`qima kulturasini baktеrial muxitdan saqlash uchun unga antibiotik pеnitsillin va strеptomitsin qo`shiladi. Ko`pchilik viruslar to`qimalarga sitopatik ta'sir ko`rsatadilar, ya'ni viruslar ko`paygan to`qimalar tеz o`zgaradi va halok bo`ladi. Viruslarning turiga qarab ularning sitopatik ta'siri turlicha bo`ladi. Tsitopatik ta'sir xujayralarning shaklining o`zgarishi yadro va sitoplazmaning strukturasining o`zgarishi simplast va sintsitilarning xosil bo`lishiga olib borishi mumkin. Sitopatik ta'sirni rangli rеaktsiya yordamida aniqlash mumkin. Buning uchun to`qima kulturasiga indikator fеnolrot yuboriladi, to`qimaning normal o`sishida uning rangi qizil sarg`ayadi. Gеmaglyutinatsiya rеaktsiyasini oynachada yoki probirkada quyish mumkin. Rеaktsiya qo`yish uchu n tarkibida virus saqlovchi matеrialning suyultirilgan eritmasi tayyorlanadi va xar bir probirkaga eritrotsitlarning chayindisi solinadi. Kontrol probirkaga tеkshirilayotgan 240 matеrial solinmaydi. Probirkalar chayqatilib, uy tеmpеraturasida 50 minut saqlanadi. Gеmaglyutinatsiya rеaktsiyasi sodir bo`lsa, chеti qo`ng`irdor cho`kma xosil bo`ladi. Kontrolning cho`kmasi chеtlari tеkis disk shaklida bo`ladi. Virusologiyada sеrologik rеaktsiyalar kasalni aniqlash maqsadida kеng qo`llaniladi. Bu rеaksiyalar viruslarni diagnostik zardoblar yordamida aniqlash, bеmor qon zardobi tarkibidagi antitеlalarni aniqlashda ishlatiladi. Nеytralizatsiya rеaktsiyasidan to`qima kulturasida potologik bo`lmagandagina foydalaniladi tuxum embrionida yoki xayvon organizmi virus bilan zar arlangandan kеyin foydalaniladi. Gеmaglyutinatsiyani tormozlash rеaksiyasi turli holatlargacha suyultirilgan tеkshirilayotgan zardobni 0,25 ml miqdorda olib unga 4 birlikda virus ta'sir ettirish yo`li bilan aniqlanadi. Bunda eritrotsitlarning to`l iq aglyutinatsiyaga uchrashiga axamiyat bеriladi. Xar bir probirka chayqatilib, eritrotsit aralashmasi solinadi. Kontrol probirka faqat eritrotsit va virus saqlaydi. Virusning nеytralizatsiyasida immun zardobda gеmaglyuninatsiya rеaksiyasi bo`lmaydi. Kontr ol probirkada esa gеmaglyutinatsiya rеaksiyasi bo`lishi mumkin. Gеmaglyutinatsiya tormozlash rеaksiyasi yordamida faqat zardoblardagi antitеlalarni emas balki ularning sеrologik turlarini aniqlash mumkin. (masalan gripp) Asosan virus infеktsiyalarida juft zardoblar, ya'ni xar xil davr ichida bitta bеmordan olingan qon zardoblari tеkshiriladi. Rеaksiyaning musbatligi titr antitеlalarining o`sishi asosida aniqlaniladi. GRIPP. RGA va RTGA ni qo`yish uchun oldindan gripp virusi yuqtirilgan embrion matеriallardan foydalaniladi. Tuxumni bir bo`lak po`stini olingandan kеyin xorionallantois qavati Pastеr pipеtkasi bilan tеshiladi va unga allantois suyuqligi olinadi. Gеmaglyutinatsiya rеaksiyasini quyidagi sxеma bo`yicha qo`yiladi: Gеmaglyutinatsiya rеaksiyasi: Ingridiеntlar ALLANTOIS SUYUQLIGINI SUYULTIRISH 1 : 2 1 : 4 1 : 8 1 : 16 1 : 32 kontr. Allantois suyuqligi I ERITROTSITLAR O`LCHAMI NATIJALAR 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 -- 0.5 Gеaglyutinatsiya tormozlanish rеaksiyasi quyidagidan iborat: 0,25 ml tеkshirilayotgan zardobning turli suyultirilmalarga tеng hajmda tarkibida 4 ta gеmaglyutinin virus bo`lgan G`chaе G` virus suspnеziyasi qo`shiladi. 4 AЕ - eritrotsitlarning to`liq aglyutinatsiyasini hosil qiluvchi virusning eng katta suyultirilmasi aralashtirilgandan so`ng xar bir probirkaga eritrotsitlar o`lchami qo`yiladi. Kontrol probirkaga virus va eritrotsitlar bo`ladi. Viruslar immun zardob yordamida nеytra- lizatsiyalashganda eritrotsitlar aglyutinatsiyasi hosil bo`lmaydi. Kontrol probirkada gеmoglyutinatsiya rеaksiyasi musbat bo`lishi kеrak. Gеmaglyutinatsiya tormozlanish rеaksiyasi faqat tеkshirilayotgan matеrialda va virus yoki zardobda antitеla borligini aniqlashda yordam bеribgina qolmay, balki ularning turlarini ham aniqlaydi (masalan gripp kasalligida) Gеaglyutinatsiya tormozlanish rеaksiyasi quyidagidan iborat: Gеmaglyutinatsiya tormozlanish rеaksiyasi: Ingridiеntlar Zardob suyultirmalari 241 Polimiеlitlar laborator tashhisining sxеmasi: Grippning davolash va profilaktikasi uchun qo`llaniladigan prеparatlar. Burun ichiga yuboriladigan grippga qarshi tirik vaksina gripp virusning vaktsinali shtamm bilan yuqtirilgan tovuq embrion alontois suyuqligidan olinadi. Vaktsinali shtammlar biologik xususiyatlari va antigеnlar strukturalari bo`yicha ayni vaqtdagi tarqalgan viruslarga o`xshash bo`lishi kеrak. Og`iz bo`shlig`i orqali yuboriladigan grippga qarshi tirik vaksina. Bu prеparatni olish uchun virusning shtammlari tovuq embrionining buyragidan tayyorlangan xujayralar kulturasiga ekib ko`paytiriladi. Vaksina mono va diprеparatlar formalari quruq holda chiqariladi. Vaktsina ishlatishdan oldin qaynatilgan suvda er itiladi. Prеparatni saqlash muddati 1 yil. Donorlardan olingan grippga qarshi olingan gamma-globulin tirik grippga qarshi A va V tipdagi vaktsina bilan immunlashtirilgan donorli qon zardobidan tayyorlangan. Bu prеparat gripp va uning asoratlariga qarshi davolashda va oldini olishda qo`llaniladi. Prеparat suyuq xolatda chiqariladi, muskul ichiga yuboriladi. Saqlash muddati 3 yil. Odamlardan olingan lеykotsitlar ntеrfеroni interferon leicocyticum conserlat. Virusga qarshi lеykotsitintеrfеron oqsil. Bu prеparatni donorlar qonidan lеykotsitlar tomonidan maxsus viruslar intеrfеroniogеnlar ta'siriga javoban, ishlab chiqariladi. Intеrfеron kеng spеktrli ta'siriga ega bo`lib, gripp va boshqa rеspirator kasalliklarga qarshi davolash va oldini olish uchun qo`llaniladi. Prеparat burun ichiga tomiziladi. Grippning laborator tashhisining sxеmasi: Poliomiеlit kasalligining profilaktikasi uchun qo`llaniladigan prеparatlar. MATERIAL Tekshirish usullari Natijalar Burun pastki chano- g`idan tayyorlangan muxr surtma. Burun va taloqdan suyuqlik. Floritsеnt antitеlalar yordamida eksprеss diagnoz qo`yish. Virusologik usul: 1) Tovuq embrionining alantois bo`shlig`iga Hujayra sitoplazmasida yaxshi nurlanish. Musbat rеaksiya. 1 : 10 1 : 20 1 : 40 1 : 80 1 : 160 1 : 320 коntr. ZARDOB Virus 4 AЕ I eritrotsitlar o`lchami Natijalar: Zardob А Zardob В Zardob С 0.25 0.25 0.5 0.25 0.25 0.5 0.25 0.25 0.5 0.25 0.25 0.5 0.25 0.25 0.5 0.25 0.25 0.5 --- 0.25 0.5 Burun halqumdan yuvindi. Najasdan olingan filtrat. JUFT ZARDOBLAR Virusologik usul 1). To`qima kulturasiga yuborish; (maymun buyrak hujayrasi va boshq.); 2). P, Sh tipidagi diagnostik zardoblar yordamida biologik nеytrallash rеaksiyasi bilan virus turini aniqlash; Sеrologik usul: Polimiеlit viruslari (1-6 tur) bilan biologik nеytrallash rеaksiyasini xosil bo`lishi. Tsitopatik ta'sir; Zardoblar tipining biri bilan musbat nеytrallash rеaksi-yasi xosil bo`lishi; Turi biriga titri ko`payishi (4 barobar va undan ko`p). 242 Juft zardoblar. yuborish; 2) Alantois suyuqlik bilan RGA qo`yish ; 3) A.V. tipospеtsifik zardoblar biri bilan musbat rеaksiya; Sеrologik usul A, V, S tipospеtsifik antigеnlar bilan RGA qo`yish. Antigеn turlarning biri bi-lan titrning ko`payishi 4 barobar va undan ko`p. Poliomiеlit vaktsinasi - pеroral Sebin vaktsinasi I-III tip vaccinim Saben poliomielitidus vivum per orali typus I-II- III. Vaktsina tirik attеnuirlashga poliomiеlit virusidan iborat bo`lib, Sh tipli shtammlar yashil maymun buyrak xujayralari kulturasida ko`paytiriladi. Vaktsina suyuqlik va konfеt-drojji formasida ishlab chiqariladi. Tashqi ko`rinishidan suyuq vaktsina tiniq va qizil rangda bo’ladi. Antipoliodrojjalar turli rangda bo`ladi: I tip-pushti II tip-och binafsha III tip-tiniq, och ko`k I-III tiplar sariv, II-III tiplar yashil va virusning har uch tipi oq rangda. Vaksina og`iz bo`shlig`i orqali dozasiga ko`ra yuboriladi. 12-140 S da saqlanadi. Muddati 1 yil. 7. Mustaqil ishlash tartibi. Tovuq fibrinoplastlari ifodalangan kulturaning rasmini daftarga chizib olish; tovuq embrioniga virusni yuqtirish, allontons suyuqligini olish usuli bilan tanishish; hujayraga virusni yuqtirish usuli bilan tanishish; sichqonlarni burun ichi orqali va miya suyuqligini yuqtirish usuli bilan tanishtirish. Gripp va poliomiеlitning laboratoriya diagnoz sxеmasini chizish. Gripp va poliomiеlitning profilaktikasi va davolash uchun qo`llaniladigan prеparatlarni o`rganish. Adеnoviruslar kasalliklarining profilaktikasi va davolash uchun qo`llaniladigan prеparatlarni o`rganish. 8. Kutiladigan natijalar. O`qituvchi Talaba a) Mavzu bo`yicha maqsadni a) Talabalar mavzu bo`yicha tushuntirish; to`la ma'lumot olishi; b) Talabalarda qiziqish b) Talabalar bilimini uyg`otish; shakllantirish; v) Yangi tеxnologik v) Talabalar qiziqish usullarni qo`llash. bilan qabul qilishi. 9. Kеlgusi rеjalar. a) o`qituvchi intеrnеtdan a) talaba ushbu matеriallarni yangi matеrial olish uchun o`zlashtirishi, konspеkt yozishi, foydalanishni muomalashtirishi; mustaqil ishlashi; b) yangilash va joriy etish; b) adabiyotlar bilan ishlash; v) yangi tеxnologiya v) kasbiy tayyorgarlikni yondashuvi. insonparvarlantirish. 243 TESTLAR 1-mashg’ulot Mavzu: Mikrobiologiya laboratoriyasining tuzilishi va uning jixozlanishi. Surtma tayyorlash. Oddiy va murakkab bo‘yash usullari. Bakteriyalar strukturasi 1-mashg’ulot uchun test savollari. 1.Mikrobiologiyaning rivojlanish davrlari +Morfologik. - Kox. - Zilber - Ivanovskiy 2. Xujayraga kiruvchi moddalarning asosiy boshkaruvchisi bo’lib bakteriya xujayrasining kaysi strukturasi xisoblanadi? + xujayra devori - SPM - kapsula - liposomalar 3. Emlash natijasida bolalar orasida uchraydigan qanday kasalliklarni kamayishiga erishildi. - Meningit - Kolienterit. - Gastroenterit. + Bugma. 4.."Shtamm" ma’nosiga kaysi tushuncha to’g’ri keladi? + xar xil ob’ektdan, ma’lum vaktda ajratib olingan bir tur mikroblar - ozik muxitdagi bakteriyalarning to’plami - bakteriyalarning elementar tuzilish birligi - bir xil kasallik qo’zg’atuvchi mikroorganizmlarguruxi 5. Bo’yashni kaysi usuli differensialga kiradi? + Gramm - Gins-Buri - Ojeshko - Neysser 6. Qorongilashtirilgan mikroskop yordamida o’rganiladi. +Kapsulani aniqlash. - Xivchinlarni joylanishi. - Mikrob xujayrasining strukturasi. - Mikroblarning razmeri. 7. Koxning asosiy xizmatlari. + Qutirishga qarshi vaksina oldi. - Qizamikka qarshi vaksina oldi. - Sil qo’zg’atuvchisini ochdi. - Chin chechakka qarshi vaksina kulladi. 8. Mikrob kulturasidan tayyorlangan surtmani fiksasiya qilish uchun foydalaniladi. - Xloramindan. + Alangadan. - Xavoda quritiladi. - Ishkordan. 9. Valyutin dognachalarini aniqlash usullari. - Gram. - Buri Ginsa + Neysser. - Ojechko. 10. Morfologik, fiziologik, genetik, patogen xususiyatlari bo’yicha yakin qarindosh mikroorganizmlar kaysi taksonomik kategoriyaga kiradi? +tur - bo’lim - oila - avlod 244 2-mashg’ulot Mavzu: Mikroorganizmlar asosiy morfologiyasi Oziqa muhitlari va turlari, ularning qo’llanilishi 2-amaliy mashg’ulot uchun test savollari 1.Bakteriyalar xarakterlanadi. + Tayokchasimon (silindrik) shaklga ega. - Albatta xivchinlari buladi. - Albatta sporasi buladi. - Albatta kapsula xosil kiladi. 2. Kokklarning klasifikasiyasi asoslangan. -Kokklarning razmeriga. -Xivchinlarning soniga. -Xivchinlarning joylashishiga. + Turli tekislikda bulinishiga. 3. GPB ni tayyorlash uchun kerak. - aminokislotalarning eng kam mikdori. +natriyning xlorli tuzi. - Kon plazmasi. - Saxaroza. 4. Ozik muxitlarga talabchan bo’lgan bakteriyalar kaysi muxitlarda o’stiriladi? + ishqorli agar - soton muxiti - qonli agar - go’sht peptonli agar 5.Qo’llanilishi bo’yicha ozik muxitlar bo’linadi? + differensial – diagnostik - qattiq oziq muxit - sintetik - murakkab 6.Bakteriyani turini aniklashda qulay sharoit yaratish uchun ozik muxitlarqo’llaniladi? - yarim sintetik - sintetik - oqsilli + differinsial – diagnostik 7.Sintetik muxitlar kaysi maksadlar uchun qo’llaniladi? + boyitish muxiti sifatida - antibiotiklar ishlab chiqarishda - geterogen bakteriyalarni o’stirish uchun -bakteriyalarni koloniyasini ajratish uchun 8. Giss muxitiga ekilganda kaysi fermentlar aniklanishini ko’rsating? + saxaralitik - patogenlik - lipolitik - preteolitik 9. Mikrokokklarning surtmada joylashishini ko’rsating? - 6 tadan + betartib - shingilsimon - 4 ta bulib 10. Bakteriyalarning Endo muxitidagi farqi asoslangan. + nordon maxsulot xosil kilishiga. -Sistinni parchalashga. -Ureazani parchalashga. -Saxarozani parchalashga. 3-mashg’ulot Mavzu: Mikroorganizmlar fiziologiyasi: nafas olishi, o‘sishi va ko‘payishi. Aerob va anaerob bakteriyalarni sof kulturasini ajratib olishusullari va bosqichlari. 3-amaliy mashg’ulot uchun test savollari 1.Bakterialarni suyuk oziq muxitda o’sish fazalari + maksimal stasionar - bakteriostatik - progressiv o’sish 245 - tashki muxitga bog’lik emas. 2. Anaeroblarning sof kulturasining ajratib olish uchun qo’llaniladigan usul. + fortner - paster - saburo muxitiga - kimyoviy usul 3. Aeroblarning sof kulturasining ajratib olish uchun kullaniladigan usul. + drigalskiy usuli - soton muxitga ekish - shukevich - veynberg 4. Suyuqlikdagi bakteriyalar sonini aniqlash uchun qo’llaniladi. + ma’lum xajmda ekish - fazova kontarast mikroskop - immunoflyuoressent usuli - korongilashgan mikroskopiya maydoni. 5. Bakteriyalarning o’stiruvchi omillarni ko’rsating + vitaminlar - anderede indekatori - lipidlar - fermetlar 6. Aerob bakteriyalarni o’stirish uchun qo’llaniladi - aristovskiy apparati - omelyanskiy svechasi - eksikator + termostat 7. Anaeroblarni o’stirish uchun ozik muxitlar - qandli bulon + kitta – tarossi muxiti - levin muxiti - muyuller muxiti 8. Anaerob bakteriyalarning o’sish sharoiti - SO 2 bo’lmaganda - kislorod ishtrokida - past bosimda + xavoni fizik usul bilan chikarilganda/(naerostatda) 9.Mikroorganizmlar nafas olishiga karab bulinadi + obligat anaerob - pirovinograd kislota xosil kiluvchi - spitrlik bijgish xosil kiluvchi - nordon yegli bijgish xosil kiluvchi 10. Nafas olishiga kura mikroorganizmlar bulinadi + fakultativ anaerob - spirtli maxsulot xosil kiladi - sut kislotali achish, bijgish - sut kislotali achish 4-mashg’ulot Mavzu: Mikroblarning genetikasi. Mikroorganizmlardagi o‘zgaruvchanlik turlari. Aseptika, antiseptika, sterilizatsiya va uning turlari, dezinfeksiya. 4-amaliy mashg’ulot uchun test savollari 1.Avtonom genetik tuzilmalarga kiradi? + plazmidlar - mezosomalar - ribosomalar - vakuollar 2. F-kiprikchalarning funksiyasi? - ximoya - xarakat - bakteriyani substrastga yopilishini + jinsiy usulni eslatuvchi yo’l bilan ko’payishi 3. Genetika -bu mikroorganizmlarni naslini va? - bakteriya tuzilishini o’rganuvchi fan + o’zgaruvchanlik belgilarini o’rganuvchi fan - o’zgarmas belgilarni o’rganuvchi fan - morfologiyasini o’rganuvchi fan 4.Transformasiyada nasliy belgilar donor xujayradan resipient xujayraga qanday uzatiladi? 246 + faglar orqali - xivchinlar orqali - aloxida DNK orqali - xujayralar orqali 5. R - faktor kanday belgilarga javobgar xisoblanadi? - gemolitik xususiyati - pigment xosil kilish xususiyati + antibiotiklarga chidamli xususiyati - kolisinogenlik xususiyati 6. Kon’yugasiya jarayonida F+ faktor orqali nima o’tkaziladi? + DNK kismi - RNK kismi - lipopropeid - oqsil molekulasi 7. Tabiiy sharoitda mikroorganizmlar ikkala tomon uchun xam foyda keltiradigan ma’lum munosabatlarda bo’ladi. Bu munosabatga nima deyiladi? + mutualizm - neytralizm -parazitizm -antoganizm 8. Bakteriyalar S formadan R formaga o’tishida ularni qaysi xususiyati o’zgaradi? + faglarga chidamlilik - virulentlik - pigment xosil qilish - bakteriyaning ichki tuzilishi 9. Transformasiya ruy beradi? + mo’tadil faglar yordamida - fertil faktor yordamida - donorning DNK kulturasi yordamida - lizogeniya yordamida 10. Transkripsiya bu nima? + DNK xujayrasi ipidan i RNKga ko’chirib yozish - RNK ribosomalarida oqsil sintezi - xujayrada metabolizm maxsulotlari - oqsilda aminokislotalarning ketma-ketligi 5-mashg’ulot Mavzu: Dorivor o‘simliklar xom ashyosining mikroflorasi. O‘simliklarda kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar. Tayyor dorilarning mikroflorasi va aniqlash usullari. 5-amaliy mashg’ulot uchun test savollari 1.Dorivor o’simliklarning xom ashyolari mikroorganizmlar bilan zararlanadi + yig’ishtirib olishda,maydalash,yanchish va saqlashda - organizmga qabul qilishda - qo’l bilan ko’rilganda - tashib olib kelinganda 2.Dorivor xom ashyoning saqlash joyida namlikning axamiyati + zamburug’lar,chirituvchi,sellyuzalarni parchalovchi bakteriyalar paydo bo’ladi. - juda yaxshi saqlanadi. - aerob saprofti bakteriyalar o’sadi. - xech qanday jarayon bo’lmaydi. 3.Dori moddalarga mikroorganizmlar tushishi + Suv, xavo,organoleptik tekshirish vaqtida. -ishlab chiqarishda - dorixonalarda - sotib olingandan so’ng. 4.Dorivor o’simliklarda uchraydigan fitopatogen zamburug’lar aniqlanadi + Soburo,suslo agar muxitida - qonli agarda - GPA,GPSh - Kit-Tarotsi muxitida. 5.Ekstrakt,mikstura va damlamalarga ruxsat beriladigan mikroblar soni + 100 ta 1 gram tarkibida -10000 ta 1 gramda - Steril bo’lishi keark - 1gramda 1000 ta 247 6.Enterobakteriya oilasiga mansub bakteriyalarni aniqlash uchun ishlatiladigan ozuqa muxiti + Endo, Vismut sulfitli agar, -GPA ,GPSh - Zardobli agar -Tuxim sarig’i qo’shilgan tuzli agar. 7.Dori vositalarini steriligini saqlash + muayyan tozalik qoidalari va sterilizasiya tartiblariga amal qilishda - idishlarni toza saqlashda - dorilarni to’g’ri saqlashda - orgonolitik tekshirish natijasida 8. Pirogenlik dorivor preparatlarda +murakkab oqsil tabiatli moddalar,lipid,polisaxaridlar - dorining asosiy tarkibiy qismi - galen preparatlari - qo’shimcha preparatlar 9.Dorivor o’simliklarni kasalliklarini ko’rsating + chirish,unli shudring - ranginig o’zgarishi - bargining kattalashishi - ildizning kattalashishi 10. O’simliklarda rizosfera sonasining axamiyati + tuproqdagi turli bakteriyalarni tasirini kamaytiradi -bakteriyalar ta’siri kuchaytiradi - axamiyati umuman yo’q -ozuqlanishi yordam beradi. 6-mashg’ulot Mavzu: Viruslar umumiy xarakteristikasi, reproduksiyasi. Bakterofaglar, ularning tuzilishi va tibbiyotda qo‘llanilishi. 6- amaliy maщgulot uchun test savollari 1.Viruslar kaysi xususiyati bilan bakteriyalardan fark kiladi. + Ko’payish usuli bilan. - Patogenligi bilan. - Xarakatchanligi bilan. - Shakli bilan. 2.Viruslarning asosiy xususiyatlari. - Xujayraviy tuzilishga ega. - Turli nuklein kislotalarni tutadi. - Xujayra devori bor. + Xujayra ichi aro parazitlik kiladi. 3.Viruslarning tuzilishi o’rganiladi. + Elektron mikroskopda. - Elektrofarez usuli bilan. - Qorongilashtirilgan mikroskopda. - Gram usulida buyash. 4.Virion nima. - Viruslarning to’plami. + Aloxida virus bo’lakchalari. - Viruslarning sof kulturasi - Xujayra ichi kiritmasi. 5. Viruslar o’stiriladigan muxit. - RU muxitida. - Leffler muxitida. + Xayvon va usimliklar organizmida - Levin muxitida. 6. Bakteriofaglarni medisinada qo’llanilishi + Yukumli kasalliklarning oldini olish va davolash uchun - Bakteriyalarni o’stirish uchun - Xujayralarning ichki tuzilishini aniklashda -Emlash uchun 7. Bakteriofaglarda modifikasiya ko’pincha quyidagi ko’rinishda namoyon bo’ladi + fermentativ aktivligini o’zgarishida -pigment xosil kilishining o’zgarishida - toksin xosil kilishining o’zgarishida - erituvchilik spektrini o’zgarishida 8. Bakteriofaglar xarakterlanadi + bakterial tabiati bilan - korpuskulyar uzilishi bilan - xujayraviy tuzilishi bilan - xromosoma bilan birikishiga kura 9. Bakteriya fag olinadi - xavodan - ozik – ovqatlardan 248 + yukumli kasallik bilan og’rigan bemor najasidan -bakteriyalardan 10.Bakteriyaofagiya xodisasida kuzatiladti. bakteriyalarning kupayishi + bakteriyalarning lizisi - bakteriyalarning usishdan tuxtashi - bakteriyalarning usishini tezlashishi - bakteriyalarning fermentativ aktivligi susayishi 7-mashg’ulot Mavzu: Odam organizmi normal mikroflorasi. Tuproq, suv va xavo mikroflorasi. Sanitar- ko‘rsatgich mikroorganizmlar. 7- amaliy maщgulot uchun test savollari 1. Yangi tugilgan bolalar uchun xodimlarda kaysi mikroblarni tashib yurish xavfli +enteropatogen ichak bakteriyalarni - sut achituvchi bakteriyalarni - laktobakteriyalarni - bifidumbakteriyalarni 2.Normal mikrofloraning axamiyati + antogonistik - energiya manbai - uglevodlar manbai - oksillar manbai 3.Bolalarda ichak normal mikroflorasining buzilishi - o’tkir ovkatdan zaxarlanish natijasida kelib chikadi - avitaminoz + disbakterioz - kolienterit 4.Bolalar uchun tayyorlangan sutli aralashmalarning sanitar bakteriologik normalari + patogen mikroblarning uchramasligi shart - koli titri 3,0 - mo’g’or zamburug’ning uchrashi mumkin - patogen mikroblar uchrashi mumkin 5.Vodoprovod suviga qo’yiladigan talablar - koli titri 300 dan yukori +koli titr 2 - koli indeks 10 - koli indeks 4 6. Suv orqali yuquvchi kasalliklar + qorin tifi - qizamik - koqshol - botulizm 7. Tuproqqa sanitar bakteriologik baxo berishda quyidagilar aniqlanadi + Perfringans titr - autotroflarning mavjudligi - shiggellarning mavjudligi - streptookokklarning mavjudligi 8. Xavoning sanitar kursatgich mikroorganizmlari + gemolitik stafilokokk - ichak taekchasi - entrekokklar - protey 9. Suvning sanitar ko’rsatkich mikroorganizmlari + ichak tayoqchasi - streptokkoklar - stafilokokklar - perfringens 10.Xavodagi mikrob soni quyidagicha aniqlanadi - go’sht peptonli agarda + tuxumlm tuzli agarda ekib - membranali filtrlash usuli buyicha -endo muxitiga ekib 8-mashg’ulot 249 Mavzu: Infeksiya, infeksiya turlari. Infeksion jarayon va uning davrlari. Antibiotiklar, ximioterapiya asoslari. 8- amaliy maщgulot uchun test savollari 1. Kommensalizm - makroorganizm va normal mikrofloraning simbiozi - yukumli kasalliklarning bir turi + mikroblarning uzaro foydali alokasi - patogen mikroorganizmlar simbiozi 2. Yuqumli kasalliklarga xos + kasallikning siklik kechishi - kontagioz emas -inkubasion davri bir xil -organizmda kasallik qo’zgatuvchisi topilmaydi 3. Zararlantirilgan xayvon organizmini bakteriologik yorib ko’rishdan maqsad + organlardagi patologik o’zgarishlar aniqlanadi - organlarni gistologik o’rganiladi - kasallikning kontagiozlarini aniqlash maqsadida - organlardagi normal mikroflorani aniqlashadi 4. Bakteriyalarning virulentligi bog’lik - kapsula xosil bo’lishiga - sporalarga - indol xosil bulishiga + agressiv fermentlariga 5. Mikroorganizmlar virulentligi - fakat shtammga bog’lik - laborotoriya xayvonlari organizmi orqali passaj qilinganda pasayadi - immun xayvonlar organizmida kuchayadi + turga xos xususiyati 6. Antibakterial davolash uchun ishlatiladigan modda - organik spirt - farmaldegid + fitonsit - sulema 7.Antibiotiklarning asosiy xususiyatlari - suyuqliklarda kam eruvchanlik + bakteriosit ta’sir etish - umumiy sitopatik ta’siri -lipidlar bilan bog’lanadi 8. Antibiotiklarga qo’yiladigan talab - organizimdagi lipidlar bilan birikishi + past dozada ta’sir etishi - organizimning ximoya omillarini kuchaytirish - organizm suyuqliklarda erimasligi 9.Dorilarga chidamlilikning oldini olish uchun ko’riladigan chorani belgilang + antibiotiklarni tug’ri ishlatish - xayvondan olingan antibiotiklarni ishlatish o’simliklardan olingan antibiotiklarni ishlatish - faqat sintetik antibiotiklarni ishlatish 10. Xayvondan olinadigan aktibiotiklar + Eritrin - nistatin -siklosporin - levorin 9-mashg’ulot Mavzu: Immunitet, immunitet turlar. Organizmning nospetsifik ximoya omillari. 9- amaliy maщgulot uchun test savollari 1. Immunitetning nospesifik gumoral omillariga kiradi - properdin sistema - agglyutininlar + bakteriolizinlar - gemaglyuteninlar 2. Yangi tug’ilgan chaqalok bolalarda fagositoz + infeksiyaning generalizasiyalashga olib keladi - kattalarga nisbatan kuchlirok bo’ladi - xemiotaksis fazasi yo’q - umuman sodir bo’lmaydi 250 3. Immunitet + organizmning fiziologik funksiyasi - bakteriyalarga nisbatan tarixi kam o’rganilgan - aktiv orttirilgan nasldan naslga o’tadi - passiv orttirilgan nasldan naslga o’tadi 4. Antitoksik immunitet quyidagicha xosil buladi +antitoksik zardob yuborilganda o’ldirilgan mikroblar organizmga yuborilganda oqsil moddalar yuborilganda antimikrob zardob yuborilganda 5. Yangi tug’ilgan bola organizmida sintezlanadi + immunolglobulin -E immunoglobulin -A immunoglobulin -D immunoglobulin 6. Odam immun statusini baxolashni birinchi daraja testlariga kiradi? - immun sistema mediatorlarini aniklash - xelper va S-superssorlarini aniklash + T va V limfositlar mikdorini aniklash - T-killer va tabiiy killerlarni aniklash 7. Orttirilgan immunitet + Yo’ldosh orqali o’tmaydi - sun’iy emlanganda xosil bo’ladi - turga xos belgi - filogenez jarayonda shakllanadi 8. Viruslarning yuqumliligi nuklein kislota xususiyatlari bilan bog’liq butun virus bo’lagi bilan bog’liq virus oqsil qobigining xususiyatiga bog’liq virusning genotipiga bog’lik emas 9. Endotoksinlar + temperaturaga chidamli - temperaturaga chidamsiz - organotrop ta’siriga ega - oksil moddadan tuzilgan 10. Birlamchi immunodefesitlarga kiradi? + timus gipoplaziyasi - yuqumli kasalliklar - OITS - somatik kasalliklar 10-mashg’ulot Mavzu: Serologik reaksiyalar va ularning turlari. Vaksinalar va immun zardoblar. Ularning olinishi va ishlatilishi. 10- amaliy maщgulot uchun test savollari 1. Kimyoviy vaksinalar + to’lik antigen kompleksdan iborat - antitoksik immunitet xosil kiladi - mikrob va ularning toksinlaridan olinadi - aynan tulik mikrob xujayrasidan iborat 2. O’ldirilgan vaksinalar + yuqori immunogen xususiyatiga ega - mikrob toksinlaridan olinadi - steril emas /nosteril/ - qoldik virulentlik xususiyatiga ega 3. Asta sekin yuzaga chiqadigan allergik reaksiyalar - yuqumli kasalliklardagi allargik xolatlar - anafilaktik shok + artyus fenomeni - zardob kasalligi 4. Tez yuzaga chiqadigan allergik reaksiyalar + anafilaktik shok - tuberkulin ta’siriga teri reaksiyasi - artyus fenomeni - yuqumli kasalliklarda allergik xolatlar 5. Allergiya nimadan iborat + umumiy sezuvchanlikning oshishi - immunitetning bir turi - sezuvchanlikning yo’qligi - maxalliy sezuvchanlikning oshishi 6. Kimyoviy vaksinalar + to’liq antigen kompleksdan iborat - antitoksik immunitet xosil kiladi - mikrob va ularning toksinlaridan olinadi - aynan to’liq mikrob xujayrasidan iborat 251 7. Antitololarni mos ravishda antigen bilan birikish mustaxkamligi nima deyiladi? - adgeziya + avidlik - afinlik - valentlik 8. Allergiya terminini fanga kiritgan olim? + Pirke -Mantu - Montene - Smit 9. Gemoliz reaksiyasi + indikator sifatida foydalanadi - leykositlarning lizisi kuzatiladi -diagnostik axamiyatiga ega - 1020 12345678900normal kon zardobida kuzatiladi 10. Bakterioliz reakiyasi -organizimda ximoya rolini (uynamaydi) bajarmaydi -normal zardob bilan xam quyiladi + infeksion kasalliklarning diagnostikasida foydalaniladi -komplement ishtirokida yuzaga keladi 11-mashg’ulot Mavzu: Yiringli yallig‘lanuvchi kasalliklar chaqiruvchi patogen kokklar. Grammusbat stafilokokklar, streptokokklar. Grammanfiy kokklar, meningokok va gonokoklar, mikrobiologik xususiyatlari. 11- amaliy maщgulot uchun test savollari 1.Stafilokoklar: + pigmentlar ishlab chikaradi - gemolitik va yashil gemolitik turlarga bulinadi - kapsula xosil kiladi - xarakatchang 2.Stafilokokklar koloniyasi - chetlari tekis, kabarik - yassi,notekis kirrali - notugri shaklda + shudring sifat mayda 3.Stafilokokklarning patogenlik faktorlari + gialuronidaza maxsuloti - kapsula - vodorod sulfid xosil kilishi - spora 4.Stafilokokklar chaqirgan sepsisning mikrobiologik diagnostikasida qo’llaniladi + qonni qandli bulonga ekish - qonni bevosita mikroskopiyasi - qonni qonli muxitga ekish - yiringni konli muxitga ekish 5.Streptokokklar + spora xosil kilmaydi - xarakatchang - obligat aerob - grammanfiy 6.Streptokokkoar chaqiradi + revmatizm - gepatit - kizamik - bugma 7.Pnevmakokklarning patogenlik faktorlari + kapsulasi - lesitinaza - sporasi - gialuronidaza fermenti 8. Meningokokk kasalliklari xarakterlanadi + xavo- tomchi yo’li bilan tarqaladi - alimentar yul bilan tarqaladi - bakteriemiya ro’y beradi - parenteral yo’l bilan yuqadi 9. Meningokok kasalligining mikrobiologik diagnostikasida quyidagi material tekshiriladi: + orka miya suyukligi - balg’am - siydik 252 - najas 10. Meningokokk kasalligining oldini olish uchun qo’yidagilar ishlatiladi - tirik vaksina - antimikrob zardob + epid xolatga karab ximik vaksina. - immun zardob 12-mashg’ulot Mavzu: Yuqumli ichak kasalliklari Qorin tifi va paratiflar, ichak tayoqchasi, ich burug‘i – shigellalar va vabo qo‘zg‘atuvchilarning mikrobiologik xususiyatlari. 12-amaliy mashg’ulot uchun test savollari 1. Ichak tayoqchasining morfologiyasi + mayda tayoqchalar - ozuka muxitlarda kapsula xosil qiladi - gram musbat buyaladi - markazda joylashgan sporasi bor 2.Kolienteritning diagnostikasi uchun olinadi + bemorning najasi - xalqumdan surtma - siydik - ona suti 3.Kolienteritni davolash uchun qo’llaniladi + antibiotiklar - antimikrob zardob - spesifik gammaglobulin - antitoksik zardob 4.Ichak tayoqchasining bioximiyaviy xususiyati + laktozani kislota va gazgacha parchalaydi - mannitni kislotagacha parchalaydi - maltozani kislotagacha parchalaydi - saxarozani kislotagacha parchalaydi 5.Kolienteritni mikrobiologik tekshirishda qo’llaniladi + najasni endo ozuka muxitiga ekish - neytrallash reaksiyasi - komplementni biriktirish reaksiyasi - tormozlash reaksiyasi 6. Paratif tayoqchalarni birinchi marta topgan olim + shotmyuller - mechnikov - kox - ivanovskiy 7. Tif va paratif kasalliklarining spesifik profilaktikasi quyidagilarning qo’llanishi bilan bog’liq + bakteriofag - gammaglobulin - anatoksin -spesifik zardob 8. Qorin tifi patogenezining fazalari +baktereimiya - kataral - konvulsiv - allergik 9. Ovqatdan zaxarlanish xarakterlanadi + kasallik uzoq davom etmaydi - uzok davom etadigan yashirin davr -kasallikdan so’ng turg’un immunitetning qolishi -sust surunkali kechishi 10. Salmonellez infeksiyasida infeksiya manbasi + ozik-ovkatlar -suv -xashoratlar tuproq 13-mashg’ulot Mavzu: Yuqori nafas yo‘llari kasalliklari. Bo‘g‘ma, ko‘kyo‘tal va sil mikobakteriyalari va ularning mikrobiologik xususiyatlari. Aktinomikozlar, kandidozlar va ularning mikrobiologik xususiyatlari 253 13- amaliy maщgulot uchun test savollari 1.Sil mikobakteriyasi + nozik sal egilgan tayoqcha - gram manfiy tayoqcha - tuxumsimon egilgan taekcha - kislotaga chidamsiz 2.Sil qo’zg’atuvchilari o’stiriladi + gliserin kartoshkali muxitda - oddiy ozukqa muxitlarida - Endo muxitida - levin muxitida 3.Sil kasalligining asosiy yuqish yo’llari + xavo tomchi - transmissiv - parenteral - xayvonlar tishlaganda 4.Moxovning inkubasion davri + 3-5 yildan to 20-35 yilgacha - qisqa muddatli -3-5 kun - bir oy 5.Moxovda infeksiya manbai + bemor odamlar - bemor xayvonlar - uy xayvonlari - kemiruvchilar 6.Kandida zamburug’ining xarakterli xususiyati + kurtaklanib va bo’linib ko’payadi - miseliylari bor - septalangan giflari bor - spora xosil kilib kupayadi 7.Dermatomisetlarni o’stirish uchun bo’lishi shart - 37 0 temperatura + 28 0 temperatura - anaerob sharoit - o’sish faktorlari 8. Dermatomikozlarni belgilang +trixofitiya, kal yara - blastomikoz - stafilodermiya - sklerodermiya 9. Dermatomisetlarni o’stirish uchun qo’llaniladigan ozuqa muxiti - ishkorli agar + saburo muxiti - endo muxiti - levin muxiti 10. Dermatomikozlarning profilaktikasi uchun qo’llaniladi - kuchsizlantirilgan vaksina - anatoksin + shaxsiy gigienaga rioya kilish - anatoksin zardob 14-mashg’ulot Mavzu: Patogen anaeroblar. Qoqshol, gazli gangrena, botulizm qo‘zg‘atuvchilari va ularning biologik xususiyatlari. 14- amaliy maщgulot uchun test savollari 1.Qoqshol klostridiyasi + grammusbat tayoqchalar - organizimda kapsula xosil kiladi - uglevodni aktiv parchalaydi - xarakatchan emas 2. Qoqshol qo’zg’atuvchisining xosil qiladigan toksini + tetanospazmin - enterotoksin - nekrotoksin - endotoksin 3.Qoqsholning patogenezi quyidagilarga bog’liq + toksining periferik nerv orkali tarqalishiga - kasallik yovvoyi xayvonlar tishlaganda tarqaladi - qo’zg’atuvchi zararlanmagan teri orqali kiradi - qo’zg’atuvchi transimossiv yo’l bilan kiradi 4.Qoqshol qo’zg’atuvchisi o’stiriladi 254 - 42 % optimal temperaturada + Qat’iy anaerob sharoitda - Endo muxitda -Levin muxitda 5.Qoqshol qo’zg’atuvchisining xosil qiladigan toksini - enterotoksin - nekrotoksin - endotoksin +tetonolizin 6.Qoqshol qo’zg’atuvchisining xususiyati + nafas olishi qattiy anaerob - ozuka muxitiga talabchan emas - bioximiyaviy jixatdan faol - sekin o’sadi 7.Qoqsholni davolash uchun qo’llaniladi + maxsus gamma globulin - bakteriofag - antimikrob zardob - autovaksina 8.Qoqsholning patogenezi bog’lik bo’lgan faktorlar +Qo’zg’atuvchining toksinini xarakat markaziga ta’sir qilishi - Kasallikning yovvoyi xayvonlar tishlaganda yuqishiga -Quzgatuvchiningsh zararlanmagan teri orkali yuqishiga -Qo’zg’atuvchining burun orqali kirishiga 9. Gazli gangrenaning mikrobiologik diagnostikasi uchun qo’llaniladigan usul - bakterioliz reaksiyasi - sof kultura ajratish va identifikasiya qilish + ok sichqonlarni zararlantirish - najasni mikroskopda qo’rish 10.Qoqsholning maxsus profilaktikasi uchun qo’llaniladi - STI vaksinasi - BSJ vaksinasi - Seben vaksinasi - AKDS vaksinasi 15-mashg’ulot Mavzu: Patogen zoonoz o‘ta xafli bakteriyalar. Kuydirgi, o‘lat, brutsellyoz qo‘zg‘atuvchilari. Ularning mikrobiologik xususiyatlari. 15- amaliy maщgulot uchun test savollari 1.Kuydirgi kasalligining profilaktikasi uchun qo’llaniladi. +STI vaksinasi. - Kimyoviy vaksina. - Anotoksik zardob. - Anotoksin. 2.Burusellalarning o’stirish uchun qo’llaniladi. + Jigarli agar va jigarli bulon. - Myuller muxiti. - Endo muxiti. - Levin muxiti. 3.Brusellyozning klinik belgilari. + Ko’p terlash. - Gruchni suviga o’xshab ichi ketadi. - Qayt qiladi. - Butun tanada mayda toshmalar toshadi. 4.Brusellalarning turlarini differensiasiya qilish asoslanadi. + Uglevodlarning parchalanishiga. - Anilin buyoklarini parchalashiga. - Vodorod sulfitning xosil kilishiga. - Indol xosil kilishiga. 5.Bolalarga brusellyoz yuqadi. + Xom sut va sut maxsulotlari orqali. - Suv orqali. - Mevalar orqali. - Xashorotlar chakkanda. 6.Rayt reaksiyasi yordamida aniqlanadi. + Agglyutininlar. - Gemolizinlar. - Komplement bog’lovchi antitelalar. - Presipitinlar. 7.Kuydirgi yara qo’zg’atuvchisi. 255 + Organizmda kapsula xosil qiladi. - Xarakatchan. - Ikkitadan joylashadi. - Kiprikchalari bor. 8.Kuydirgi kasalligining mikrobiologik diagnostikasi. + Bakterioskapik. - Allergik. - Aglyutinasiya reaksiyasi kuyiladi. - KBR kuyiladi. 9.Kuydirgi kasalligining klinik formalari. + O’pka. - Sarikli. - Revmatizmga uxshash. - Sariksiz. 10.Chumaning inkubasion davri. - 3 sutkadan 6 sutkagacha. + 1 oy. - 1 yil. - 6 oy. 16-mashg’ulot Mavzu: Patogen spiroxetalar. Zaxm, qaytalama tif qo‘zg‘atuvchilari. Mikrobiologik xususiyatlari. 16- amaliy maщgulot uchun test savollari 1.Rangsiz triponemaga xos xususiyatlar. - Kapsula xosil kiladi. - Oson ustiriladi. - Gram musbat buyaladi. + Aerob sharoitda yaxshi usadi. 2.Spiroxetalarning biologik xossalari. + O’z o’qi bor. - Qobigi bor. - Gram musbat buyaladi. - Spora xosil kiladi. 3.Vasserman reaksiyasi. + Lipoid antigen bilan kuyiladi. +kasallikning boshlanish xaftasida musbat. - Nospesifik antitelalarni aniklaydi. - Spesifik presipitinlarni aniklaydi. 4.Zaxmni davolash uchun qo’llaniladi. + Mish’yak preparatlari. - Biomisin. - Eritromisin. - Anatoksin. 5.Leptospiralar xarakatlanadi. + Romanovskiy-Gimza usuli bilan bo’yalganda ko’k binafsha rangda bo’yaladi. -Oddiy ozuqa muxitlarida o’sadi. - Ustirish uchun 35 0 -37 0 temperatura optimal xisoblanadi. - Tayokchasimon shaklga ega. 6.Sariqlik leptospirozning mikrobiologik diagnostikasi usullari. + O’t safroli bulonga ekiladi. - Gusht-peptonli bulonga ekiladi. - Jigarli agarga ekiladi. - Kondan tayyorlangan surtmani mikroskop ostida kuriladi. 7.Leptospirozning maxsus profilaktikasi uchun qo’llaniladi. - Anotoksin. - Tirik vaksina. + Qizdirilgan vaksina. - Formal vaksina. 8.Kaytalama tifning laboratoriya diagnostikasi uchun qo’llaniladi. + Komplementni bog’lash riaksiyasi. - Rikkenberg-Brusin reaksiyasi. - Lizis reaksiyasi - Vasserman reaksiyasi. 9.Kaytalama tifning yuqtiruvchisi. - Pashshalar. - Burgalar. - Bitlar. + Kalamushlar. 10.Bolalarda tug’ma zaxmning diagnostikasi uchun qo’llaniladi. - Qonni mikroskop ostida ko’rish. - Byurne reaksiyasi. - Rayt reaksiyasi. + Vasserman reaksiyasi. 256 17-mashg’ulot Mavzu: Rikketsiozlar. Toshmali tif qo‘zg‘atuvchilarining mikrobiologik xususiyatlari. 17- amaliy maщgulot uchun test savollari 1.Rikketsiyalar - Fakat odamda parazitlik kiladi. + Mayda polimorf mikroorganizmlar. - Yirik tayoqchalar. - Odam organizmida kapsula xosil kiladi. 2.Rikketsiyalar o’stiriladi. - Oksil kushilgan suniy ozuka muxitlarida. - Sintetik suniy ovkatlarda. - Liffler muxitida. + Tukima kulturasida. 3.Epidemik toshmali tifning laboratoriya diagnostikasi uchun qo’llaniladi. + Allergik sinama - Agglyutinasiya reaksiyasi. - Siydikni gusht-peptonli bulonga ekish. - Xalkumdan olingan materialni zardobli agarga ekish. 4.Toshmali tifning maxsus profilaktikasi uchun qo’llaniladi. - Tirik vaksina. - Gammaglobulin. - STI vaksinasi. + Bitlarni yuk kilish. 5.Ku-issitmasi qo’zg’atuvchisini buyash. - Gram. + Romanovskiy-Gimza. - Gins-Burri. - Neysser. 6.Ku-issitmasining asosiy yuqish yo’llari. - Parental yul bilan. - yo’ldosh orkali. + Transmissiv yo’l bilan. - Idish tovok orkali. 7.Toshmali tif qo’zg’atuvchisining bo’yash usullari. - Gram. + Romanovskiy-Gimza. - Gins-Burri. - Sil – Nilsen. 8.Ku-isitmasining klinik formalari. + Meningoensefalit. - Oshkozon ichak. - Tirtishish. - Dizenteriyasimon. 9.Toshmali tifning laboratoriya diagnostikasi. - Presipitasiya reaksiyasi qo’yiladi. + qon tomchisidan tayyorlangan surtma mikroskopda kuriladi. - Lizis reaksiyasi kuyiladi. - Komplementni boglash reaksiyasi kuyiladi. 10.Rikketsiyalar o’stiriladi. - Leven muxitida. + Tovuk embrionida. - Soton muxitida. - Levenshteyn Ierson muxitida. 18--Mashg’ulotlar Mavzu: Virusli kasalliklar. Gripp, qizamiq va qutirish kasalliklari qo‘zg‘atuvchilari. OITS va poliomielit kasalliklarini keltirib chiqaruvchi viruslar 18-mashg’ulot uchun test savollari 1.V – gepatitining yuqish yo’llari. - Transmissiv. - Alimentar. - Xavo tomchi. + Parenteral. 2.Gepatit V ning profilaktikasi. - Daydib yuradigan itlarni yo’qotish. - Shaxsiy gigienaga rioya qilish. - Kanalarni yo’qotish. + Gen injeneriyasi asosida olingan vaksina bilan emlash. 3. Gepatit A da infeksiya manbai. + Bemor odam - Itlar. - Kemiruvchilar. - Bakteriya tashib yuruvchilar. 4. V gepatiti virusini o’stirish uchun qo’llaniladi. - Tovuk embrioni. - Oq sichqon. - KV – to’qima kulturasi. + Gepotosit tukima kulturasi. 5. Gepatit A-ning yuqish yo’llari. - Transmissiv. + Alimentar. - Xavo tomchi. 257 - Parenteral 6. OITS kasalligini qo’zg’atuvchi virus. - Miksovirus. - Gepatovirus. - Adenovirus. + Retrovirus. 7. VICh – OITS kasalligining yuqish yo’llari. - Alimentar. - Transmissiv. + Jinsiy. - Xavo tomchi. 8. Qutirish profilaktikasi uchun olib boriladi. - Dezenfeksiya. - Bitlarni yukotish. + Daydi itlarni yo’kotish. - Shaxsiy gigienaga rioya kilish. 9. Poliomielitning yuqish yo’llari. - Jinsiy aloqa. - Teri orqali. - Transmissiv. + Suv orqali 10. Epidemik parotit (tepki) eng ko’p uchraydi. - Yangi tug’ilgan chaqaloqlarda. + 9 yoshdan 12 yoshgacha bo’lgan bolalarda. - Bemor xayvon bilan kontaktda bo’lganda. -. Epidemik zonalarda. Ishchi fan dasturi muvofiq baholash mezonlarini qo’llash bo’yicha uslubiy ko’rsatma Mikrobiologiya fanidan talabalar bilimini reyting tizimi asosida baholash mezonlari Mazkur mezon O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010 yil 26 avgustda 1981-son bilan davlat ro’yhatidan qayta o’tkazilgan O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta'lim vazirligini «Oliy ta'lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning reyting tizimi to’g’risidagi nizomga o’zgartirish va qo’shimchilar kiritish haqida» 2010 yil 25 avgustdagi 333-son buyrug’i asosida tuzildi. Fan bo’yicha talabalarning bilim saviyasi va o’zlashtirish darajasining Davlat ta’lim standartlariga muvofiqligini ta’minlash uchun quyidagi nazorat turlari o’tkaziladi: joriy asosida nazorat (JN)-talabaningfan mavzulari bo’yicha bilim amaliy ko’nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Joriy baholash fanning hususiyatidan kelib chiqqan holda amaliy mashg’ulotlarda og’zaki so’rov, test o’tkazish, suhbat, nazorat ishi, kollekvium, uy vazifalarini tekshirish va shu kabi boshqa shakllarda o’tkazilishi mumkin; oraliq nazorat (ON)-semestr davomida o’quv dasturining tegishli(fanlarning bir necha mavzularini o’z ichiga olgan) bo’limi tugalangandan keyin talabaning nazariy bilim va amaliy ko’nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Oraliq nazorat bir semestrda ikki marta o’tkaziladi va shakli usuli. Oraliq nazorat bir semestrda ikki marta o’tkaziladi va shakli (yozma, og’zaki, test va ko’hokazo) o’quv faniga ajratilgan umumiy soatlar hajmidan kelib chiqqan holda belgilanadi; yakuniy nazorat (YN)- semester yakunida mikrobiologiya fani bo’yicha nazariy bilim va amaliy ko’nikmalarni talabalar tomonidan o’zlashtirish darajasini baholash usuli. Yakuniy nazorat asosan tayanch tushuncha va iboralarga asoslangan “yozma ish, test” shaklida o’tkaziladi. ON o‘tkazish jarayoni kafedra mudiri tomonidan tuzilgan komissiya ishtirokida muntazam ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilgan hollarda, ON natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda ON qayta o‘tkaziladi. Oliy ta’lim muassasasi rahbarining buyrug‘i bilan ichki nazorat va monitoring bo‘limi rahbarligida tuzilgan komissiya ishtirokida YaN ni o‘tkazish jarayoni muntazam ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilgan hollarda, YAN natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda YaN qayta o‘tkaziladi. Talabaning bilim saviyasi, ko‘nikma va malakalarini nazorat qilishning reyting tizimi asosida talabaning fan bo‘yicha o‘zlashtirish darajasi ballar orqali ifodalanadi. «Mikrobiologiya» fani bo‘yicha talabalarning semestr davomidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi. Ushbu 100 ball baholash turlari bo‘yicha quyidagicha taqsimlanadi: YaN.-30 ball, qolgan 70 ball esa JN.-50 ball va ON.-20 ball qilib taqsimlanadi. 258 Ball Baho Talabalarning bilim darajasi 86- 100 A’lo Xulosa va qaror qabul qilish. Ijodiy fikrlay olish. Mustaqil mushohada yurita olish. Olgan bilimlarini amalda qo‘llay olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo‘lish. 71-85 Yaxshi Mustaqil mushohada qilish. Olgan bilimlarini amalda qo‘llay olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish.Tasavvurga ega bo‘lish. 55-70 Qoniqarli Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo‘lish. 0-54 Qoniqarsiz Aniq tasavvurga ega bo‘lmaslik. Bilmaslik. Fan bo‘yicha saralash bali 55 ballni tashkil etadi. Talabaning saralash balidan past bo‘lgan o‘zlashtirishi reyting daftarchasida qayd etilmaydi. Talabalarning o‘quv fani bo‘yicha mustaqil ishi joriy, oraliq va yakuniy nazoratlar jarayonida tegishli topshiriqlarni bajarishi va unga ajratilgan ballardan kelib chiqqan holda baholanadi. Talabaning fan bo‘yicha reytingi quyidagicha aniqlanadi: V*O R=---------, 100 bu erda: V- semestrda fanga ajratilgan umumiy o‘quv yuklamasi (soatlarda); O‘ -fan bo‘yicha o‘zlashtirish darajasi (ballarda). Fan bo‘yicha joriy va oraliq nazoratlarga ajratilgan umumiy ballning 55 foizi saralash ball hisoblanib, ushbu foizdan kam ball to‘plagan talabayakuniy nazoratga kiritilmaydi. Joriy JN va oraliq ON turlari bo‘yicha 55 bal va undan yuqori balni to‘plagan talaba fanni o‘zlashtirgan deb hisoblanadi va ushbu fan bo‘yicha yakuniy nazoratga kirmasligiga yo‘l qo‘yiladi. Talabaning semestr davomida fan bo‘yicha to‘plagan umumiy bali har bir nazorat turidan belgilangan qoidalarga muvofiq to‘plagan ballari yig‘indisiga teng. ON va YaN turlari kalendar tematik rejaga muvofiq dekanat tomonidan tuzilgan reyting nazorat jadvallari asosida o‘tkaziladi. YaN semestrning oxirgi 2 haftasi mobaynida o‘tkaziladi. JN va ON nazoratlarda saralash balidan kam ball to‘plagan va uzrli sabablarga ko‘ra nazoratlarda qatnasha olmagan talabaga qayta topshirish uchun, navbatdagi shu nazorat turigacha, so‘nggi joriy va oraliq nazoratlar uchun esa yakuniy nazoratgacha bo‘lgan muddat beriladi. Talabaning semestrda JN va ON turlari bo‘yicha to‘plagan ballari shbu nazorat turlari umumiy balining 55 foizidan kam bo‘lsa yoki semestr yakuniy joriy, oraliq va yakuniy nazorat turlari bo‘yicha to‘plagan ballari yig‘indisi 55 baldan kam bo‘lsa, u akademik qarzdor deb hisoblanadi. Talaba nazorat natijalaridan norozi bo‘lsa, fan bo‘yicha nazorat turi natijalari e’lon qilingan vaqtdan boshlab bir kun mobaynida fakultet dekaniga ariza bilan murojaat etishi mumkin. Bunday holda fakultet dekanining taqdimnomasiga ko‘ra rektor buyrug‘i bilan 3 (uch) a’zodan kam bo‘lmagan tarkibda apellyasiya komissiyasi tashkil etiladi. Apellyasiya komissiyasi talabalarning arizalarini ko‘rib chiqib, shu kunning o‘zida xulosasini bildiradi. Baholashning o‘rnatilgan talablar asosida belgilangan muddatlarda o‘tkazilishi hamda rasmiylashtirilishi fakultet dekani, kafedra muduri, o‘quv-uslubiy boshqarma hamda ichki nazorat va monitoring bo‘limi tomonidan nazorat qilinadi. Baholashning o’rnatilgan talablar asosida belgilangan muddatlarda o’tkazilishi hamda rasmiylashtirilishi fakultet dekani, kafedra mudiri, o’quv-uslubiy boshqarma hamda ichki nazorat va monitoring bo’limi tomonidan nazorat qilinadi. Talabalar ON dan to‘playdigan ballarning namunaviy mezonlari Ballar Baho 17,0-20,0 A’lo 16,9-14,0 Yaxshi 259 13,9-11,0 Qoniqarli 11,0 dan kam Qoniqarsiz Talabalar JN dan to‘playdigan ballarning namunaviy mezonlari № Ballar Baho Talabaning bilim darajasi 1 5 A’lo Xulosa va qaror qabul qilish; ijodiy fikrlash olish; mustaqil mushohada yurita olish; olgan bilimlarini amalda qo‘llay olish; mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; tasavvurga ega bo‘lish. 2 4 Yaxshi Mustaqil mushohada yurita olish; olgan bilimlarini amalda qo‘llay olish; mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; tasavvurga ega bo‘lish. 3 3 Qoni- qarli Mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; tasavvurga ega bo‘lish. 4 2 Qoni- qarsiz Aniq tasavvurga ega bo‘lmaslik; bilmaslik. Yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo‘lsa, u holda yakuniy nazorat 30 ballik “Yozma ish” variantlari asosida o‘tkaziladi. Agar yakuniy nazorat markazlashgan test asosida tashkil etilgan bo‘lib fan bo‘yicha yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo‘lsa, u holda yakuniy nazorat quyidagi jadval asosida amalga oshiriladi. № Ko’rsatkichlar YAN ballari maks O’zlashtirish oralig’i 1. Fan bo‘yicha yakuniy yozma ish nazorati 30 0-10 2 Fan bo‘yicha yakuniy test nazorati 30 0-30 Jami 30 0-30 Yakuniy nazoratda “Yozma ish”larni baholash mezoni Yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida amalga oshirilganda, sinov ko‘p chiptali usulda o‘tkaziladi. Har bir chipta 3 ta savoldan iborat. Nazariy savollar fan bo‘yicha tayanch so‘z va iboralar asosida tuzilgan bo‘lib, fanning barcha mavzularini o‘z ichiga qamrab olgan. Har bir savolga yozilgan javoblar bo‘yicha o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 0-10 ball oralig‘ida baholanadi. Talaba maksimal 30 ball to‘plashi mumkin. Yozma sinov bo‘yicha umumiy o‘zlashtirish ko‘rsatkichini aniqlash uchun chiptada berilgan savollarning har biri uchun yozilgan javoblarga qo‘yilgan o‘zlashtirish ballari qo‘shiladi va yig‘indi talabaning yakuniy nazorat bo‘yicha o‘zlashtirish bali hisoblanadi. Yakuniy nazoratda “Yozma ish”larni baholash mezoni Yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida amalga oshirilganda, sinov ko‘p chiptali usulda o‘tkaziladi. Har bir chipta 3 ta savoldan iborat. Nazariy savollar fan bo‘yicha tayanch so‘z va iboralar asosida tuzilgan bo‘lib, fanning barcha mavzularini o‘z ichiga qamrab olgan. Har bir savolga yozilgan javoblar bo‘yicha o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 0-10 ball oralig‘ida baholanadi. Talaba maksimal 30 ball to‘plashi mumkin. Yozma sinov bo‘yicha umumiy o‘zlashtirish ko‘rsatkichini aniqlash uchun chiptada berilgan savollarning har biri uchun yozilgan javoblarga qo‘yilgan o‘zlashtirish ballari qo‘shiladi va yig‘indi talabaning yakuniy nazorat bo‘yicha o‘zlashtirish bali hisoblanadi. ADABIYOTLAR RO‘YXATI I. 1. Muhamedov I. M. , Eshboev E. X. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya. T. , “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti. 2002. - 519 b. 1. 2. Meditsinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Uchebnik pod redaksiye Muhamedova I.M. – T. : “Yangi asr avlodi” 2011. -896 b. Rus. I. 3. Elinov N. P. , Zaikina N. A. , Sokolova I. P. Mikrobiologiya fanidan amaliy mashg‘ulotlari uchun o‘quv qo‘llanma. T. , 2007. - 239 b. 260 1. 4. Borisov L.B. Mikrobiologiyadan labortoriya mashg’ulotlari uchun qo’llanma T.: Ibn Sino nomidagi nashriyot–matbaa birlashmasi 1992–276 b. Qo‘shimcha adabiyotlar 15. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 16. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 47 b. 17. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 485 b. 18. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” gi PF- 4947-sonli Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6- son, 70-modda 19. Sh.R.Aliyev, I.M.Muhamedov, Z.A.Nuruzova. Mikrobiologiyadan laboratoriya mashq’ulotlariga doir qo’llanma.T., Yangi asr avlodi 2013.435. 20. M.Muhamedov, F.I.Inoytova, S.D.Dushanbiyeva. Tibbiyt virusologiysi. Yangi asr avlodi 2013.245. 21. Vorobyov A.A., Bikov A.S. «Mikrobiologiya». M., izd-vo «Visshaya shkola». 2003. - 210 s. 22. Volovskaya M.L. Epidemiologiya bilan infeksion kasalliklar asoslari. T., “Ibn Sino” nomidagi nashriyot. 1992. - 338 b. Kochemasova Z.N., Efremova S.A., Nabokov Y.S. Mikrobiologiya. M., izd-vo «Meditsina». 1984. - 351 s Elektron ta’lim resurslari www. wikipedia. com www. pharmapractice. ru www. remedium. ru www. pharmvestnik. ru Document Outline
Yüklə 3,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|