O’zbekiston Respublikasi Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti

Uchinchi guruh likvid mablag‘lariga tez sotiladigan tovar moddiy qimmatliklarining zahiralari bo‘yicha talablari kiradi:
- ishlab - chiqarish zahiralari va kelgusi davr harajatlari (120 - q);
- tugallanmagan ishlab-chiqarish (130 - q);
- tayyor maxsulot (140 - q);
- tovarlar (150 - q);
- boshqa zahiralar va harajatlar kiradi.
Qisqa muddatli majburiyatlarni aniqlashda:
a) o‘zgartirishlar kiritmasdan quyidagi ko‘rsatkichlar olinadi:
- qisqa muddatli qarzlar (420 - q);
- qisqa muddatli kreditlar (430- q);
- buyurtmachilardan tushgan avanslar (440 - q);
Kreditorlar:
- mol etkazib beruvchilar oldidagi qarzlar (450 - q);
- byudjetga qarzlar (460 - q);
- ish haqi bo‘yicha qarzlar (470 - q);
- ijtimoiy sug‘urta va ta’minot bo‘yicha qarz (480 - q);
- mulk va shaxsiy sug‘urtalash bo‘yicha qarz (490 - q);
- byudjetdan tashqari to‘lovlar bo‘yicha qarz (500 - q);
- sho‘‘ba korxonalar bo‘yicha qarzlar (510 - q);
- uyushma korxonalar bo‘yicha qarzlar (520 - q);
- boshqa kreditorlar (530 - q);
b) o‘zgartirishlar kiritilib quyidagi ko‘rsatkichlar olinadi (yaqin uch oy muddatga):
- uzoq muddatli qarzlar (400 - q);
- uzoq muddatli kreditlar (410 - q);
YUqoridagilardan kelib chiqqan holda pul mablag‘lari =170+180+190 balans qatorlari.
Tez sotiladigan talablar =200+220+230+240+250+260+270+ +280+290 balans qatorlari.
Tez sotiladigan zaxiralar =120+140+150 balans qatorlari.
Qisqa muddatli majburiyatlar = 420+430+440+450+460+470+
480+490+500+510+530+(400+410 o‘zgartirishlar bilan) balans qatorlari.
Uchinchi guruh likvid mablaglarini tahlil qilganda, tovar – moddiy boyliklarning haqiqatta ishlab chiqarish uchun zarurligia e’tibor berish lozim.Kreditga layoqatlilik ko‘rsatkichlarini hisobga olganda aylanma aktivlar tarkibiga :

5. 
   Korxona omborida turib qolgan, ishlab chiqarish uchun zrur bo‘lmagan tovar moddiy boyliklar ;
   
6. 
   Ishlab chiqarishdan olib tashlangan tovarlar;
   
7. 
   Talab bo‘lmagan ,sifatsiz tovar-boyliklar,
   
8. 
   O‘iyin sotiladigan tovarlar va boshqalar qo‘shilmasligi kerak.
   

Agar mijozning likvid aktivlari uning qisqa muddatli majburiyatlaridan ikki barobar va undan ortiq, bo‘lsa, mijoz moliyaviy jihatdan barqaror hisoblanadi.
Mijoz balansi va boshqa moliyaviy hujjatlarga asosan kreditga loyoqatlilik ko‘rsatkichlari aniqlanadi.
Likvidlilik koeffitsienti (Kl) quyidagicha hisoblanadi:

1,2 va 3 guruh likvid mablag‘lar

Kl = –––––––––––––––––––––––––––––––
qisqa muddatli qarz majburiyatlari
Qoplash koeffitsienti (Qp)ni hisoblashda barcha likvid mablag‘larning qisqa muddatli majburiyatlarga nisbati olinadi. O‘oplash koefitsienti likvidli aktivlar qanchalik darajada qisqa muddatli majburiyatlarni qoplay olishi mumkinligini ifodalaydi. Agar korxonaning likvid aktivlari uning qisqa muddatli majburiyatlarini 2 va undan ortiq barobar qoplasa, sub’ektning moliyaviy ahvoli shunchalik barqaror hisoblanadi. Ba’zi hollarda ho‘jalik sub’ektlari faoliyatida ehtiyojdan yoki normativdan ortiqcha tovar moddiy boyliklar ( ayniqsa mavsumiy korxonanalarda) zahiralarining yuzaga kelishi yaxshi ishlaydigan korxonalarda ham qoplash koefitsentining past bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Lekin qoplash koefitsenti 1dan kam bo‘lmasligi lozim. O‘oplash koefitsentining 1 ga tengligi likvid aktivlar kreditlar va zayomlar hisobidan tashkil qilinganligi va likvid aktivlarni tashkil qilishda korxonaning o‘z mablag‘lari ishtirok qilmaganligini ko‘rsatadi. O‘achonki qoplash koefitsenti 1dan kichik bo‘lsa, xo‘jalik sub’ektining moliyaviy ahvolida muammolar borligi, uning barqaror emasligi to‘g‘risida xulosa qilish mumkin, chunki korxona o‘z majburiyatlarini qoplay ololmaydi.

1 va 2-guruh likvid mablag‘lari

Kl= ––––––––––––––––––––––––––––––––
qisqa muddatli qarz majburiyatlari

Qoplash koeffitsienti mijozning qisqa muddatli majburiyatlarini to‘lash uchun barcha turdagi aylanma mablag‘larning etarli darajasini aniqlashga imkon beradi.

Likvidlilik koeffitsienti qarz oluvchi o‘z mablag‘lari hisobidan qarzning qancha qismini to‘lay olish qobiliyatini ko‘rsatadi, ya’ni bu koeffitsientdan mijozning yaqin kelajakda operativ ravishda bankga qarz to‘lab berish qobiliyatini prognozlash uchun foydalaniladi. Likvidlilik koeffitsienti qancha yuqori bo‘lsa, kreditga layoqatlilik shuncha yuqori bo‘ladi.
Korxonaning o‘z mablag‘lari bilan ta’minlanganligi muxtoriylik koeffitsienti umumiy korxona balansi passivining qancha kismi korxonaning o‘z manbalaridan tashkil topganligini baholaydi va qarz mablag‘lari ichidagi korxona mustaqilligini aks ettiradi.