O„zbekiston respublikasi

Moliyaviy rentabellikni tahlili.

Moliyaviy rentabellilik tahlilining maqsadi loyiha-ning xayot davri davomida investitsiyalardan keladigan sama-rani baholashdan iborat. Bu tahlilni ba‘zida loyihaning mo- liyaviy maqsadga muvofikligi tahlili deb ham yuritiladi. Bu tahlilni o‗tkazishning uslubiy asoslari ikkinchi va uchinchi mavzularda k^fib chiqilgan. SHu asosga tayanilgan holda renta- bellilik ko‗rsatkichlari hisoblab chiqiladi.

Bu tahlil loyihadagi pul t}1P5TUshari va chiqimlari oqimiga asoslangan holda o‗tkaziladi. Bunda e‘tibor loyihani amalga oshiruvchi tashkilotlarga(ularning moliyaviy holatiga) emas, balki loyihaning o‗ziga qaratiladi. Moliyaviy rentabellilik tahlili tovarlar va xizmatlar savdosini amalga oshiruvchi loyihalar uchun o‗ta muhim, lekin kommunal xizmat ko‗rsatuvchi va davlatdan kisman dotatsiya olib ishlovchi tashkilotlar uchun uncha ham muhim emas.

Xarajatlarni qoplash tahlili rentabellilik tahlilining deyarli xuddi o‗zi bo‗lib, davlat xarajatlari foydalanuvchilar to‗lovlari va soliqlar hisobiga qoplanadigan loyihalar uchun qo‗llaniladi.

Moliyaviy rentabellilik tahlilida xarajatlar va daromadlar qo‗yilgan maqsaddan kelib chiqib aniqlanadi. Xarajatlarni firma yoki ijrochi tashkilotning foydasini kamay-tiruvchi moliyaviy oqimlar tashkil etsa, daromadlarni foyda yoki daromadni ko‗paytiruvchi moliyaviy oqimlar tashkil etadi.

Xarajatlar va daromadlar oqimlarini loyihalashtirish uchun ishlab chiqarish faoliyatining texnik darajasini belgi-lab olish, investitsiyalardan ko‗zda tutilgan texnik resurslar-ning loyihaga kirish va chiqishdagi oqimini, loyihalarning bozor va ma‘m^fiy o‗rnatiladigan baholarda hisoblangan na-tijalarini aniqlab olish talab etiladi.

Tushumlar oqimi mahsulot sotish (xizmat ko‗rsatish) hajmini ularning xarid baholariga, xarajatlar oqimi esa ishlab chiqarishda foydalanilgan moddiy resurslar va xizmatlar miqdorini ularni sotib olish bahosiga ko‗paytirib topiladi. Bunday baholash loyihaning butun yashash davriga, har bir yil uchun o‗tkaziladi.

Loyiha uchun zarur resurslar va undan kutilayotgan natijalarni baholashda birinchidan, ichki va tashqi bozorda yaqinda bo‗lib o‗tgan bitimlarda qo‗llanilgan amaldagi baholar asosida real bozor baholarini; ikkinchidan, kelgusidagi baholarni prognoz qiliga lozim.

Odatda, iqtisodiy va moliyaviy taxlshshi o‗tkazishda inflyasiya ta‘siridan tozalangan doimiy baholar, shuningdek, inflyasiya Ta‘siridan tozalangan diskont koeffitsienti qo‗llaniladi.

Loyiha bo‗yicha ishlab chikarilgan tovar (ko‗rsatilgan xizmat)lar uchun tushgan barcha to‗lovlar, debitorlik qarzlari, subsidiyalar va boshqa daromadlar (ijara haqi va boshqalar) loyiha bo‗yicha tushumlarga kiritiladi va uning umumiy sama-rasini ko‗rsatadi.

Xarajatlar o‗z ichiga ekspluatatsiya va kapital xarajatlarini oladi. Ekspluatatsiya xarajatlariga ish haqi, material, yoqilg‗i xarajatlari, ijara haqi to‗lovlari, kommunal to‗lovlar, umumiy va ma‘muriy xarajatlar, soliqlar, joriy ta‘mirlash xarajatlari, hali to‗lanmagan, ammo xisobga olingan kreditor-lik qarzlari va boshqalar kiradi. Kapital xarajatlarga esa investitsiyalar, loyiha fondlarini alishtirish, modernizatsiya qilish va kapital ta‘mirlash xarajatlari kiradi.

Pul oqimlari baholab bo‗lingandan so‗ng rentabellilik ko‗rsatkichlari kalkulyasiya qilinadi, loyihalashtirilayotgan tushumlar va xarajatlar diskontlanadi va ilovada keltiril-gan ko‗rsatkichlar hisoblanadi. Moliyaviy ehtiyojni tahlil qilishda loyihani amalga oshirishga ketadigan aylanma mablag‗lar alohida valyutada hamda so‗mda hisoblanadi. O‗zbekis-ton sharoitida aylanma mablaglarni valyutada shakllantirish ayniqsa katta amaliy ahamiyatga ega. Agar loyihada aylanma mablaglar valyutada to‗g‗ri rejalashtirilmasa, loyiha muammoga duch keladi. Misol uchun, loyiha mahsulotining ingredient-lari import qilinsa, uni sotib olish uchun valyuta ko‗rinishidagi aylanma mablag‗lar etarli bo‗lishi kerak. SHunda mahsu-lot ingredientlarni sotib olishda muammoga duch kelinmaydi. Ba‘zi loyihalarda aylanma mablag‗lar

so‗mda etarli bo‗lsada, valyutada etarli bo‗lmagani uchun korxonalar ingredientlarni import qila olmaydi. Natijada ishlab chiqarish to‗xtab qoladi.

3.