kuchdan yutishimiz mumkin. Turmushda richagdan ko`p foydalaniladi. Qaychi,
ombir, mix sug`urgich va xokazolarning ishi richagdan foydalanishga asoslangan.
Qiya tekislik yordamida ortilgan yo`qni samolyot ichida u yoki bu yoqqa
surib joylash kerak, bunda bizga kuchdan ancha yutuq beradngan polispastlar
mashinalarga ham taalluqlidir. Sizlarning kupingizga ishlariningda bu kabi sodda
istaysizlar. Bu istaklarga yetishish uchun sizga oddiy mashinalar yoki oddiy
35
mexanizmlar yordam beradi. Buning uchun siz ularni yaxshi bilishingiz kerak, deb
tushuntirilgandan keynn oddiy mexanizmlarga ta‘rif beriladi va xillari keltiriladi
Kuchni o`zgartirishga xizmat qiladigan moslamalarni oddiy mexanizmlar deyiladi.
Richag, blok, chigirik, qiya tekislik, pona, vint, polispast oddiy mexanizmlardir.
Avtomobil, traktor, kutarish kranlari, qadamlovchi ekskavator, velosipel
kabi murakkab mashinalarda oddiy mexanizmlar bor ekanini aytiladi. Imkoniyat
bulsa
murakkab
mashinalarni
rasmlardan
foydalanib
ulardagi
oddiy
mexanizmlarning ayrimlari talabalarga ko`rsatilsa, yaxshi bo`ladi. So`ngra
richagda kuchlar muvozanatiga 23-rasm tuxtalib o`tiladi. Richag nima? Richag
kuzgalmas tayanch atrofida aylana oladigai qattiq jismdir. 22- (a)-rasmda ishchi
yo`qni kutarish uchun misragni uchidan pastga bosiladi. 22 (b)-rasmda esa
yuqoriga kutariladi. Kuch - yelkasi nima?
Richagga qo`yilgan kuchning ta‘sir chizig`i bilan tayanch nuqtasi orasidagi
eng qisqa masofa kuch yelkasi deyiladi. Kuch yelkasini topish uchun nuqtasidan
kuchning ta‘sir chiziq perpendikulyar tushirish kerak. 23 (a)- rasmda F
1
kuchning
yelkasi O A ga, F
2
kuchning yelkasi O V ga teng. 23 (b- rasmda esa F
1
kuchning
22-rasm
37
25-rasm
26-rasm
yelkasi O A
1
ga. F
2
kuchning yelkasi esa OV
1
ga teng. Richagga ta‘sir
etuvchi kuchar richagni ikki yo`nalishda soat strelkasi yoki aks yunalishda ta‘sir
etish mumkin. Bu yerda darslikda berilmagan kuch momenti haqida ham ma‘lumot
berish mumkin.
Kuchning shu kuch yelkasigg ko`paytmasi kuch momenti deyiladi: M=F·l.
Richagga ta‘sir etuvchi kuchlar shu kuch yelkasiga teskari proporsional bo`lganda
richag muvozanatda bo`ladi. Bu qoidani 22(a)-rasmdan foydalanib formula
ko`rinishida quyidagicha yozish mumkin:
1
2
2
1
F
l
Dostları ilə paylaş: