O’zbekistonda bank tizimini takomillashtirish yo’llari

Bank tizimini iqtisodiyotda tutgan o’rni (mlrd. so’mda)
9
 
Ko’rsatkichlar nomi 
01.01.2019 y. 
01.01.2020 y. 
YaIM 
406 648,5 
511 838,1 
Bank aktivlari 
214 419,6 
272 726,9 
Aktivlarning YaIMga nisbati, foizda 
52,7 
53,3 
Kredit qo’yilmalari 
167 390,6 
211 580,5 
Kredit qo’yilmalarining YaIMga nisbati, 
foizda 
41,2 
41,3 
Depozitlar 
70 001,4 
91 009,0 
Depozitlarning YaIMga nisbati, foizda 
17,2 
17,8 
Kapital 
26 678,9 
51 030,7 
Kapitalning YaIMga nisbati, foizda 
6,6 
10,0 
Banklarning 
mohiyati 
va 
funksiyalari, 
shuningdek, 
bajaradigan 
operatsiyalari va ko’rsatadigan xizmatlari ularning iqtisodiyotdagi rolini belgilab 
beradi. Banklarning iqtisodiyotdagi roli deganda asosiy e’tiborni ularning vujudga 
kelish omillari, rivojlanish jarayonlari va bajaradigan operatsiyalariga qaratish 
lozim. Banklarning roli ularning funksiyalari kabi ma’lum darajadagi 
xususiyatlarga egadir. Banklar mulkiy jihatdan qanday shaklda tashkil topgan 
bo’lishidan qa’tiy nazar, iqtisodiyotda umum ahamiyatga ega bo’lgan 
9
“O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Statistik byulleteni”, 2019 yil, Toshkent, 48-bet 

---

18 
operatsiyalarni bajaradi. Shu bois ham banklar qanday mulkiy shaklda yoki 
ixtisoslikda tashkil topgan bo’lishidan qa’tiy nazar, ular iqtisodiyotda alohida 
ahamiyat kasb etadi. 
Albatta, banklarning iqtisodiyotdagi ahamiyati juda ko’pqirrali bo’lib, 
ularning asosiylari quyidagilardan iborat
10
:
- jamiyatdagi vaqtinchalik bo’sh pul mablag’larni tegishli shartlar asosida 
o’ziga jalb etadi; 
- qo’shimcha moliyaviy mablag’larga ehtiyoji mavjud xo’jalik yurituvchi 
sub’ektlar va aholiga qaytarishlik, to’lovlik, muddatlilik va ta’minlanganlik asosida 
mablag’lar beradi;
- milliy valyutaning emissiyasini tashkil etadi va uning barqarorligini 
ta’minlash doirasida pul – kredit siyosatini amalga oshiradi;
- pul aylanmasini tashkil etadi va uning tartibini belgilaydi;
- iqtisodiy munosabatlarga kirishuvchi sub’ektlar o’rtasida hisob – kitob va 
to’lovlarni amalga oshirishda vositchilik qiladi;
- bozor ishtirokchilariga turli darajadagi komission va maslahat xizmatlarini 
amalga oshiradi;
- aholiga va mijozlarga trast va depozitar xizmatlarini taklif etadi.
Banklarning iqtisodiyotdagi rolining asosiy jihatlaridan biri, jamiyatdagi 
vaqtinchalik bo’sh pul mablag’larini jamg’arish asosida ularni iqtisodiyotning 
tegishli tarmoqlariga qayta taqsimlashda namoyon bo’ladi. Ma’lumki, jamiyatda 
faoliyat yurituvchi xo’jalik sub’ektlarining asosiy maqsadi iqtisodiy foyda olishga 
qaratilgan. Shu bilan birga, ishlab chiqarish jarayoni turli tarmoqda turlicha 
bo’lganligi bois, ma’lum davrda ayrim xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda ishlab 
chiqarish jarayonini rivojlantirish uchun qo’shimcha moliyaviy mablag’larga 
ehtiyoj tug’ilsa, ayrimlarida aksincha. Iqtisodiyot tarmoqlarida ishlab chiqarish 
siklining turli – tumanligi (qishloq xo’jaligi, qayta ishlovchi korxonalar, qurilish 
sanoati va boshqalar) sababli, moliyaviy mablag’lar vaqtinchalik ishlab chiqarish 
jarayonidan chetlashtiriladi. Bu jarayonda bir tomondan bir guruh iqtisodiyot 
10
Abdullaeva SH.Z. Pul, kredit va banklar. Darslik. - T.: "Moliya", 2004 yil. 63 bet 

---

19 
tarmoqlarida qo’shimcha moliyaviy mablag’larga nisbatan qo’shimcha ehtiyojni 
keltirib chiqarsa, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida mablag’larning ishlab 
chiqarishdan chetlashishini keltirib chiqaradi. 
Ta’kidlab o’tilganidek, banklarning asosiy faoliatlaridan biri bu olingan 
deposit mablag’larni iqtisodiyotning turli sohalarida qayta taqsimlash hisblanadi.

---

20 
2-jadval