O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 11- son ilmiy tadqiqotlar jurnali
Yüklə 46,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
O‘ZBEKISTONDA
FANLARARO INNOVATSIYALAR VA 11- SON ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI 20.09.2022 87 masala ustida birgalikda ishlanadi. O‘qituvchi uning faoliyatini kuzata borib, uni yo‘naltiradi, shu bilan birga о’quvchilarning o‘zlari ishlashlari uchun sharoit yaratadi. Suhbat metodi adabiy ta’limning barcha bosqichlarida: kirish darslarida ham, badiiy asarni o‘zlashtirishda ham, uning tahlili mobaynida ham, yakunlovchi bosqichida ham qo‘l keladi. Adabiyot darslarida suhbatning asosiy talablaridan biri - savollarning shakl tomonidan ham, mazmun jihatidan ham har xil bo‘lishi. O‘quvchiga bir xil narsa bilan uzoq shug‘ullanish o‘ta salbiy ta’sir qiladi. O‘quvchini o‘ylantiradigan, mustaqil ravishda mulohaza yuritishga undaydigan savollarni tayyorlayotganda о‘qituvchi sinfdagi barcha o‘quvchilaming rivojlanganlik darajasini nazarda tutishi lozim bo‘ladi. Bundan tashqari, suhbat uchun tuzilgan savollar o‘quvchi ruhiy faoliyatining xilma-xilligini ham ta’minlashi kerak. 0’quvchining savclga javob berish uchun o‘ylanishi, eslashi, tasavvur qilishi, izlanishi unda shaxslik sifatlari shakllanishida juda foydalidir. Suhbat uchun tuzilgan savollar orasida o‘zaro kuchli mantiqiy aloqa bo‘lishi kerak. Savol ko‘magida asardan o‘quvchi tomonidan taklif qilingan mantiq bilan asar muallifi fikrlari murakkab yaxlitlikni tashkil etishiga e’tibor qiratilishi maqsadga muvofiqdir. Suhbat davomida o‘quvchi asar haqidagi dalillarni aniq bilgandagina o‘z qarashlarini aytishi mumkin. Lekin ko‘pincha, bunday vaziyatlarda bilimning, dalilning o‘zi kamlik qiladi. O‘quvchi asarni mustaqil tahlil qila biilishi, xulosalar chiqara olishi kerak bo‘ladi. Asar matni yuzasidan izlanishga undaydigan tarzda tuzilgan savol- topshiriqlar ham shunga qaratilishi lozim. Yaxshi savol ahamiyatli, keng qamrovli, o‘ylashga. his qilishga, izlanishga majbur etadigan, kashfiyotlar qiladigan, tasavvur uyg‘otadigan bo‘ladi. Jaloliddin Rumiy hazratlari: «Yaxshi savol yarim bilimdir», - deb bejiz aytmagan. Yuqori sinflarda asar muallifi timsolini tushunish uchun suhbatlarning soni ham, doirasi ham kengayadi. O‘quvchilar ko‘p asarlar orasidan ayni adibning ovozi, uslubi, shaxsini ajrata olishi, unga yaqinlashishi, uni his qilishi lozim. Lirik asar yuzasidan tashkil qilingan suhbatlar qaysidir o‘rinlarda muallif timsolidagi, uning fikr va tuyg‘ulari olami haqidagi suhbatlarga buriladi. Suhbatlar o‘quvchini qiziqtirgandagina uning shaxsiyati, ma’naviyati uchun samarali bo‘ladi. Odatda, bolalarga tushunarli bo‘lgani holda javob berish bir qadar qiyinchilik tug‘diradigan savollar qiziqarli tuyuladi. Ular – o‘quvchi uchun o‘ziga xos topishmoq. O‘quvchilarda emotsional holat hosil qilishda, eng asosiy yumush muhokamani bog‘lab turadigan boshlang‘ich savolni topish. Yuqori sinflardagi suhbatlarda beriladigan savollar nafaqat tez tasavvur qilish yoki matnni bilishni, balki zarur materialni tanlash, ularni tizimga solish, anglash, tahlil qilish va munosabat bildirishni ham talab qiladi. Suhbatlarda foydalaniladigan savollar har xil bo‘ladi: ayrimlari o‘quvchini asar matnini qayta o‘qishni, misollar ajratishni, dalillar topishni talab qilsa, ba’zilari asar matnini tahlil qilishni taqazo etadi. Ammo, bu savollarning har biriga beriladigan javob mehnatni, aqliy va ruhiy zo‘riqishni talab qiladigan bo‘lishi o‘rinlidir. |