Oʻzbekistonda jismoniy shaxslarga

Ikkilamchi bozor 2021 yilda ikkilamchi bozorda bir oyda o‘rtacha 40 ming dona avtotransport vositalari sotilgan bo‘lsa, joriy yil aprel oyida ushbu ko‘rsatkich 96,9 ming donani tashkil etdi, yanvar oyida 85,3 ming donaga, fevral oyida 101 ming donaga, mart oyida 84,7 ming donaga yetgan edi.

Birlamchi bozorda sotib olingan avtomobillar soni 32,1 ming donani tashkil etib, mart oyiga (27,5 ming) nisbatan 16,9 foizga ko‘paydi. 2021 yil aprel oyiga (21,3 ming) nisbatan avtomobil savdosi 51 foizga oshdi.
Mart oyi bilan taqqoslaganda yangi avtomobillar savdosida sezilarli darajada o‘sish Namangan (77%), Qashqadaryo (38%), Toshkent (37%) viloyatlarida kuzatildi. Shu bilan birga, Samarqand (-4%) viloyatlarida pasayish qayd etildi.



2-rasm. Birlamchi va ikkilamchi avtomobil bozorlari
World Energy Council (Butunjahon energetika kengashi) ma'lumotlariga ko'ra, global zararli gazlar chiqindilarining taxminan 17%i transport vositalarining ishlashi natijasida atrof-muhitga chiqariladi. Rossiyada avtomobillar ifloslanishning taxminan 42% ni tashkil qiladi va yirik metropoliyalarda bu ko'rsatkich 90% ga yetishi mumkin. Shunday qilib, 2022 yilda O’zbekiston uchun olib borilgan tadqiqotlarga ko'ra, transport vositalaridan havo ifloslanishi muammosi hali ham shaharlar uchun eng dolzarb bo'lib qolmoqda: 2022 yilda transport vositalari tomonidan ifloslantiruvchi moddalarning umumiy emissiyasi ifloslantiruvchi moddalarning umumiy emissiyasining 90% dan ortig'ini tashkil etdi. Bu chiqindi gazlar juda zaharli bo’lib, ular tarkibida uglerod oksidi, azot oksidi, uglevodorodlar, aldegidlar, kuyikish va boshqalar kabi birikmalar mavjud. Ifloslangan havo inson salomatligiga bevosita salbiy ta'sir ko'rsatadi, zaharli moddalar organlarga kirib, ularning normal faoliyatini buzadi va nafas olish tizimining turli kasalliklarini rivojlanishiga olib keladi, shuningdek, saraton o'smalari rivojlanishining xavf omillaridan biridir.
Atmosferani chiqindi gazlar bilan ifloslantirishdan tashqari, transport vositalari ham shovqini insonlar va tabiatning zarar ko’rishining asosiy omillari hisoblanadi. Shunday qilib, shovqin juda yoqimsiz xususiyatga ega – bu nafaqat eshitish organiga, balki butun organizmga ham ta'sir qiladi, bu esa uzoq vaqt davomida xotira buzilishi, qon bosimi ortishi, asab buzilishi va boshqa kasalliklarga olib keladi. Respublika Bosh sanitariya shifokorlarining ta'kidlashicha, poytaxt Toshkent shahrining shovqinli hududlarida so'nggi 10 yil ichida yurak-qon tomir kasalliklari soni 2-3 marta oshdi. Uning so'zlariga ko'ra, shovqinning kuchayishi umr ko'rish davomiyligini 8-12 yilga qisqartiradi.
Shunday qilib, yirik shaharlarda ifloslanish darajasining ortib borishi atmosferadagi zaharli moddalar miqdorini kamaytirish va shovqin darajasini pasaytirish bo'yicha chora-tadbirlar kompleksini ishlab chiqish masalasini ko'taradi. Bugungi kunda ushbu muammolarni hal qilish bir necha yo'nalishda ketmoqda, ulardan biri amalda zaharli bo'lmagan va ovozsiz transport vositalarini ishlab chiqishdir. Ushbu transport vositalariga elektromobillar va gibrid avtomobillar kiradi. Quyida gibrid transport vositalari deganda faqat gibrid avtomobillarni haydash uchun energiya manbalaridan biri sifatida elektr motoridan foydalanadigan transport vositalari tushuniladi. Akkumulyator batareyalari elektr motorining ishlashi uchun zarur bo'lgan energiyani saqlash uchun avtomobillar tarkibiy qismi hisoblanadi.
Bugungi kunda dunyoda elektr tarmog'idan ishlaydigan zaryadlash stansiyalari infratuzilmasini rivojlantirish ancha yuqori sur'atlarda davom etmoqda. Yuqorida aytib o'tilgan ikki turdagi stantsiyalardan eng keng tarqalgani odatiy zaryad stantsiyalari bo'lib, ularning soni allaqachon dunyo bo’ylab 50 mingdan oshadi. Batareyani almashtirish stantsiyalariga kelsak, hozir ularning bir nechtasi bor, ammo vaqt o'tishi bilan bu vaziyat o'zgarishi kerak. Bundan tashqari, nisbatan yaqinda qayta tiklanadigan energiya manbalaridan ishlaydigan zaryadlash stantsiyalari dunyoning ko'plab mamlakatlarida, xususan, quyosh va shamol energiyasidan paydo bo'la boshladi. Dunyodagi bunday stantsiyalarning umumiy soni allaqachon bir necha yuztani tashkil etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Elektromobillar ishlab chiqarish va ulardan foydalanishni tashkil etishni qo‘llab-quvvatlash choralari to‘g‘risida”gi qarori loyihasi muhokama uchun e’lon qilindi.
Qarorga ko‘ra, respublikada elektromobillar ommaviylashuvini ta’minlash, uning bozorini shakllantirish hamda elektromobillardan foydalanishda zarur infratuzilmani yaratish uchun:
•xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribasi asosida xalqaro standartlarga mos keluvchi energiya samaradorligi va ekologik tavsiflari yuqori bo‘lgan elektromobillarni olib kirish va ulardan xususiy, byudjet tashkilotlari, davlat korxonalari va jamoat transporti ehtiyojlarida foydalanishni kengaytirish;
•respublikadagi mavjud qonunchilik asoslari va infratuzilmani qaytadan ko‘rib chiqish, elektromobillar xarid qilishni qo‘llab-quvvatlash hamda ulardan foydalanish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishni davlat tomonidan rag‘batlantirish;
•yashil iqtisodiyotni rivojlantirish doirasida yashil energiya manbalari mahsulotlarini loyihalash, ishlab chiqarish va moliyalashtirganlik uchun yuridik va jismoniy shaxslarga nisbatan soliq va bojxona imtiyozlarini nazarda tutuvchi rag‘batlantirish tizimini yo‘lga qo‘yish belgilanmoqda.
Shu bilan birga, elektromobillarni respublika hududida ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish va 2030 yilga borib respublikada sotilayotgan avtotransport vositalarining kamida 15 foizini elektromobillar tashkil etishiga erishish uchun:
Respublikada elektromobillar ishlab chiqarishni tashkil etish va ularning raqobatbardoshligini oshirish uchun respublikadagi mavjud tabiiy resurslar (litiy, grafit va mis) asosida butlovchi va ehtiyot qismlarini o‘zlashtirish va elektoromobillarga hizmat ko‘rsatish tizimini yaratish;
•elektromobillar va butlovchi qismlarni ishlab chiqarishning to‘liq siklini yaratish, Mis sanoati klasteri bazasida elektr quvvatlantirish stansiyalarini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish va innovatsion ilmiy-tadqiqot loyihalarni hamda konstruktorlik byurolarini tashkil etishni rag‘batlantirish va qo‘llab-quvvatlash tizimini yo‘lga qo‘yish;
•soha uchun kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirish ko‘zda tutilgan.
Shuningdek, elektromobillar sohasida raqobat muhitini yaratish va uni rivojlantirish uchun:
•respublika hududida elektromobillar ishlab chiqaruvchi korxonalar sonini ko‘paytirish;
•elektromobillar bozorining barcha ishtirokchilari uchun yagona qoidalarni joriy etish belgilanmoqda.