O’zbekistonda noananaviy energiya manbai shamol
energiyasidan foydalanish
Ilhom Ismatovich Rahmatov
rahmatov.1961@mail.ru
Nilufar Rasulovna To’xtayeva
Buxoro Davlat universiteti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada noananaviy energiya manbalaridan biri shamol
energiyasidan foydalanish, dunyoda dolzarb muammolardan hisoblangan energiya
resuralari muammosini qisman bo’lsada shamol energiyasi orqali hal yo’llari etish
ko’rsatib berilgan.
Kalit so’zlar
: qayta tiklanuvchi energiya manbalari, shamol energiyasi, elektr
stansiyalari, intensivlik,
Non-conventional energy sources: use of wind energy
Ilhom Ismatovich Rakhmatov
rahmatov.1961@mail.ru
Nilufar Rasulovna Tokhtayeva
Bukhara State University
Abstract:
This article shows the use of wind energy, one of the most
unconventional energy sources, and the solution of the problem of energy resources,
which is one of the most pressing problems in the world, at least in part through wind
energy.
Keywords
: renewable energy sources, wind power, power plants, intensity,
Insoniyat paydo bo’lgandan buyon tabiatdagi tabiiy energiya manbalari bo’lmish
quyoshni, shamolni, suv manbalarini va boshqalarni kuzatib kelgan. Ularga sig’inib,
ba’zilarini, masalan, quyoshni, olovni xudo o’rnida ko’rganlar, ulardan foydalanish
yoilarini izlaganlar. Turar joylarni quyoshga qaratib qurish, quyosh nurida suv isitish,
shamolda xirmon sovirish, shamol va suv tegirmonlari qurib ulardan foydalanish va
boshqalar shular jumlasidandir. Mamlakatimizda birinchi boiib qaytalanuvchi energiya
manbalaridan biri bo’lgan suv energiyasidan foydalanish 1926 yili qurilgan Bo’zsuv
gidroelektrostansiyasini ishga tushirishdan boshlandi. 1987 yilda esa 3 000°C dan ortiq
issiqlik to’playdigan dunyoda eng katta quyosh pechi ishga tushirildi. Hozirgi kunda
mamlakatimizning Samarqand viloyatida 400 gektar maydonga quvvati 100 000 MW
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
506
ga teng quyosh elektrostansiyasi uchun Osiyo taraqqiyot bankining investitsiyalari
kiritildi va qurilish ishlari boshlab yuborildi. Karmana tumanida quvvati 110 MW
bo’lgan 100 mln $ ga 168 ga yerga Quyosh Elektrstansiyasi qurilib ishga topshirildi
2021 yil 26 avgustda. Kichik quvvatli quyosh energetik qurilmalaridan
respublikamizning barcha burchaklarida foydalanilmoqda. Shamol energiyasidan
foydalanish nazariyasi va usullari 1950-yillarda ishlab chiqilgan boiib,
Respublikamizda birinchi shamol energetik qurilmalaridan 1983-yilda Navoiy viloyati
Tomdi tumani chorvadorlari foydalana boshlashdi. Chorva mollarining go’ngi, qishloq
xo’jalik mahsulotlarining qoldiqlari hisobiga biogaz ishlab chiqarish va undan
foydalanish esa 1987-yillardan boshlab amalga oshirila boshladi. Mamlakatimizda
noana’naviy va qayti tiklanuvchi energiya manbalariga qiziqish va ulardan foydalanish
misli ko’rilmagan tusda o’ziga xos ravishda tobora ommalashib bormoqda.
Noana’naviy va qayla tiklanuvchi energiya manbalariga energetik obyektlar qurish va
ulardan foydalanish uchun chet el va xalqaro banklarning investitsiyalari kiritilmoqda.
Noana’naviy va qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish to’g’risida
Prezidentimizning 1995-yil 28-dekabrdagi 476- sonli «Olzbekiston Respublikasida
kichik gidroenergetikani rivojlantirish haqida»gi 2001-yil 22-fevralda «Energetikada
iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish to’g’risida»gi
,
2013-yil 1-martdagi «Muqobil
energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi farmonlari
qabul qilindi.
O’zbekistonda emas balki dunyoda dolzarb muammolardan hisoblangan energiya
resurslari muammosi kundan kunga aholi sonining o’sishi, aholining texnikaga bo’lgan
talabining ortishi, ko’plab ish jarayonlarining avtomatlashtirilganligi bunga sabab
bo’lmoqda. O’zbekistonda ham yildan yilga elektr energiyaga bo’lgan talab oshmoqda.
Biz hozirgi kunda yurtimizdagi elektr energiyaning 80% ini issiqlik elektr
stansiyalaridan ko’mir, gazlarni yoqish hisobiga olamiz. Bu yoqilayotgan manbalar
qayta tiklanmaydigan manbalar hisoblanadi. Bunday qayta tiklanmaydigan energiya
manbalaridan foydalanib uzoqqa bora olmaymiz. Yaqin yuz yilga bu zahiralar yetish
yetmasligini taxmin qilib aytish mumkin xolos. Bu manbalar tugasa nima bo’ladi?
Shuning oldini olish uchun hozirdan qayta tiklanadigan energiyadan foydalanishni
yo’lga qoyishimiz kerak. Qayta tiklanadigan energiya manbalaridan quyosh va shamol
energiyasidan foydalanishimiz mumkin.
Shamol energiyasidan O’zbekistonda deyarli foydalanilmaydi. So’ngi
malumotlarga qaraganda O’zbekistondan ham shamolning doimiy oqimi o’tgan, biz
undan samarali foydalanishimiz kerak. O’zbekistonda shamol energiyasidan shamol
tezligining pastligi, doimiy emasligi foydalanmaslikka sabab dep ko’rsatiladi. Tog’ri
shamol energetikasidan foydalanayotgan mamlakatlarda shamol tezligi yuqori va
doimiy boladi. Lekin shu holatda ham O’zbekistonda shamol energiyasidan
foydalanish mumkin. Bizga ma’lum dastlabki shamol parraklaring aylanish oqi
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
507
vertikal joylashgan keyinchalik unda tormoz tizimi ya’ni shamol kuchaygan paytida
uni toxtatib bo’lmasligi uchun undan voz kechilib aylanish oqini gorizontal joylashtirib
toxtatish uchun shamol oqimidan boshqa tarafga burish hisobiga foydalanar edi. Biz
yurtimizda shamol tezligini past bolishi hisobga olib shamol parraklari oqini vertikal
joylashtirsak boladi Bizda tormoz tizimi shart bo’ladigan darajada shamol bolmaydi.
Parrak aylanish oqini vertikal qo’yishimiz bilan yurtimizning shamol tezligi yiliga 5-6
m/s tashkil etadigan hududlarida ham shamol energiyasidan foydalanishimiz mumkin.
Ma’lumot uchun: Ko’pgina shamol generatorlari sekundiga 3-4m/s dan yuqori
tezlikdagi shamol yordamida ishlaydi. Shamol generatorlari 8-25m/s tezlikda esadigan
shamol yordamida maksimall quvvatga ega bo’ladi. Odatda shamol generatorlarining
maksimal ishlash tezligi 25-30
m/s
ni tashkil qiladi
Shamol energiyasidan foydalanish afzalliklari:
1. Bu qayta tiklanuvchan energiya manbayi
2. Shamol elektrostansiyasini qurish uchun maxsus maydon shart emas
3. Elektr stansiyalardan uzoqda joylashgan yerlarga qurish mumkin. Bu orqali
elektr ustinlar, o’tkazgichlar va elektr energiyaning yetib borishidagi isrofi tejaladi.
Ya’ni elektr energiyasi zarur bo’lgan nuqtaga shamol parraklarini o’rnatish mumkin.
4. O’zidan zararli chiqindilarni chiqarmaydi, havoni zaharlamaydi.
Kamchiliklari:
1. Energiyaning uzliksizligi shamolga bog’liq (kichik quvvatlilarining dearliy
boshqa zarari yoq)Shulardan kelib chiqgan holda O’zbekistonda ham Shamol
energiyasidan foydalanish samara beradi deb aytishimiz mumkin
Insoniyat suv energiyasi va bug’ dvigatellaridan ancha oldin shamol
energiyasidan foydalanib kelgan. Angliya, Germaniya, Fransiya, Daniya, Gollandiya,
AQSh va boshqa mamlakatlarda shamol energiyasi juda katta miqyosda, sanoat va
qishloq xo’jaligida qo’llanib kelingan. Shamol energiyasidan foydalanish bo’yicha olib
borilayotgan hozirgi ishlar alohida katta quvvatli shamol generatorlarini yaratish va
ularning energiyasini ishlab turgan energiya tarmoqlariga ulash va asosiy tarmoq
sifatida foydalanishdan iboratdir.
Shamol - bu quyosh nurining intensivligi hisobiga, bosimning o’zgarib turishi
natijasida havo massasining harakatidir.
Havo massasining Yer atmosferasi atrofida aylanishi ekspertlar tomonidan
turlicha baholangan. Shamollarning yillik nazariy zahirasi Yer yuzidagi barcha
energiya zahiralaridan 100 marta ortiq bolib, 33x1014 soatni tashkil qiladi. Ammo bu
energiyaning faqatgina 10-12% dan foydalanish mumkin. Hisoblarga ko’ra, parrakli
shamol dvigatellarining shamol energiyasidan foydalanish koeffitsiyenti 48% gacha
bo’lishi mumkin, shamol qurilmalarining umumiy foydali ish koeffitsiyenti undan ham
kichikroq ho’ladi. Shamol qurilmasi quvvatini parraklar soni emas, balki ish g’ildiragi
diametri belgilaydi. Shamol agregatining quvvati shamol tezligiga to’g’ri, ish g’ildiragi
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
508
parraklari soniga teskari proporsionaldir. Havo oqimi hosil qiladigan mexanik
energiyani elektr energiyasiga aylantirish shamol elektrostansiyalari yordamida
amalga
oshiriladi.
Bir
necha
shamol
qurilmalarining
yig’indisi
shamol
elektrostansiyasi ni tashkil qiladi. Shamol qurilmalarining asosiy ishchi qismi shamol
g’ildiragi hisoblanadi. Shuni esda tutish lozimki, shamol g’ildiragi tomonidan qabul
qilinayotgan shamol oqimi shamol g’ildiragining diametri bilan aniqalanadi, undagi
parraklar soni hech qanday ahamiyatga ega emas. Hozirgi kunda ish g’lldiragi diametri
1, 064 m bo’lgan shamol qurilmalari mavjud.
Ko’pgina shamol generatorlari 3-4 m/s dan yuqori tezlik yordamida ishlaydi.
Shamol generatorlari 8-25
Dostları ilə paylaş: |