O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

3.O'zbekistonda madaniyat va san'at

Mustaqillik yillarida va madaniy hayotda tub o'zgarishlar yuz berdi. Bu, birinchi navbatda, teatr san'atining rivojlanishida, yangi teatrlarning qurilishida aniq namoyon bo'ldi. 1991 yilda Farg'onada qo'g'irchoq teatri ish boshladi. 1993 yilda ilk yosh tomoshabinlar Xorazm davlat qo'g'irchoq teatrini qabul qildilar. 1994 yilda Qashqadaryo va Namangan viloyat teatrlari qoshida qo'g'irchoq guruhlari tashkil etildi, 2001 yilda Surxondaryo viloyat qo'g'irchoq teatri ochildi.

1993 yil sentyabr oyida "Turkiston" saroyi ish boshladi. 2009 yilda "O'zbekiston" xalqaro anjumanlar saroyi, 2011 yilda simpoziumlar saroyi va A. Navoiy nomidagi milliy kutubxonadan tashkil topgan ma'rifat markazi ochildi. 2014 yilda Farg'ona viloyati teatr-konsert saroyi ochildi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston teatr san'atini rivojlantirish to'g'risida" gi farmoni (1998) sahna ijodining alohida ahamiyati, teatr ijodkorlarining ma'naviy-ma'rifiy islohotlarida faol ishtirok etishini ta'kidladi. Milliy qadriyatlarni targ'ib qiluvchi yetuk sahna asarlarini yaratish maqsadida "O'zbekteatr" birlashmasi faoliyati to'xtatildi, uning vazifalari madaniyat vazirligiga topshirildi.
2001 yilda Prezident farmoni bilan O'zbek davlat drama teatriga milliy teatr maqomi berildi. 2014 yilda "O'zbek milliy akademik teatrining 100 yilligini nishonlash to'g'risida" gi qaror qabul qilindi, unga muvofiq teatr binosi ta'mirlanib, yubiley tantanalari o'tkazildi. 2018 yilda O'zbekiston mudofaa vazirligi huzurida birinchi marta "Turon"harbiy teatr studiyasi tashkil etildi. Ushbu teatr nafaqat harbiylar va ularning oilalari, balki butun aholi uchun ham xizmat qiladi.
Boshqa sohalarda bo'lgani kabi, 2017-yilda teatr san'ati sohasida ham keng ko'lamli islohotlar boshlandi. 2017-2021-yillarga mo'ljallangan harakatlar strategiyasida teatr va ko'ngilochar muassasalar, madaniy-ma'rifiy tashkilotlar faoliyatini rivojlantirish va takomillashtirish, ularning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash ko'zda tutilgan. Madaniyat muassasalari faoliyatini tashkil etish, jamiyat hayotida madaniyat va san'atning o'rni va ahamiyatini oshirish, yoshlarni milliy va umuminsoniy qadriyatlarga sadoqat ruhida tarbiyalash maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "madaniyat va san'at sohasini yanada rivojlantirish va takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori qabul qilindi. Ayni paytda mamlakatimizda mavjud 37 teatr faoliyatini ta'minlash maqsadida 2017-yilda davlat budjetidan 81 mlrd.so'mdan ortiq mablag ' ajratildi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-maydagi "mehnatga haq to'lashning takomillashtirilgan tizimini joriy etish va davlat madaniyat muassasalari va davlat arxivlari xodimlarini moddiy rag'batlantirishni kuchaytirish to'g'risida" gi qaroriga muvofiq davlat madaniy muassasalari, ma'muriy-boshqaruv, badiiy-rahbarlik, ijodiy va boshqa xodimlarning ish haqi miqdori o'rtacha 45 foizga oshirildi.
Mustaqillik yillarida musiqa san'atining keskin o'zgarishi an'anaviy musiqalarga va ularning idrokiga qaytishda namoyon bo'ldi. Buning uchun xalq bilan yaqinlashish, chinakam xalq iste'dodlarini izlash zarur edi. Shu maqsadda 1992 yilda bir nechta ko'rik-tanlovlar o'tkazildi. Mart oyida Toshkentda "ashula-asrlar tengdoshlari" milliy cholg'u asboblari ijrochilari ko'rik-tanlovi bo'lib o'tdi. Aprel oyida taniqli ijrochilarning "boqiy ovozlar" ("abadiy ovozlar") asarlari ijrochilari tanlovi bo'lib o'tdi. May oyida Xorazm viloyatida folklor jamoalari ishtirokchilari bahslashdi, iyun oyida Qo'qon shahrida ashula, hazilkor va palyaçolar, avgust oyida esa Toshkentda lapar-chastooshka va Lullaby qo'shiqlarining eng yaxshi ijrochilari aniqlandi.
Mustaqillik yillarida professional musiqa va raqsni rivojlantirishga ham e'tibor qaratildi. 1996 yilda "O'zbeknavo"gastrol-konsert birlashmasi tashkil etildi. 1997 yilda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan Mukarrama Turg'unboyeva nomidagi milliy raqs birlashmasi, shuningdek, Toshkent davlat milliy raqs va xoreografiya oliy maktabi tashkil etildi. 2001 yilda "O'zbeknavo" estrada birlashmasi, milliy estrada san'atini rivojlantirish va muvofiqlashtirish Kengashi o'z faoliyatini boshladi.
Mustaqillik yillarida yangi ko'rik-tanlovlar, festivallar namoyish etildi. 1995 yilda Vazirlar Mahkamasi "O'zbekiston-Vatanim manim" shiori ostida ko'rik-tanlovni o'tkazish to'g'risida qaror qabul qildi. 1996 yil mart oyidan buyon o'tkazilayotgan mazkur tanlov Vatanimiz ravnaqi, tarannum etilishi yo'lida muhim qadam bo'ldi. Shuning uchun 1996 yil 27 avgustda maxsus farmon qabul qilindi, unga ko'ra avgustning har uchinchi yakshanbasi "O'zbekiston – Vatanim manim" qo'shig'i bayrami deb e'lon qilindi. Tanlov mustaqillikni tarannum etuvchi yuzlab qo'shiqlar yaratilishiga turtki bo'ldi. Vazirlar Mahkamasining 1997-yildagi qaroriga muvofiq Samarqand shahrida ikki yilda bir marta "Sharq taronalari"xalqaro musiqa tanlovi o'tkazilmoqda. Unda birinchi marta 31 mamlakat vakillari ishtirok etdi. Festival o'zining mintaqaviy qamrovini doimiy ravishda kengaytirmoqda. 2015-yilda x festivalida 66 mamlakat vakillari ishtirok etdi.
YUNESKOning nomoddiy madaniy boyliklari ro'yxatiga Shashmaqom (2008), Boysun madaniy muhiti (2008), Navro'z (2009), kata ashula (katta qo'shiq) (2009), askiya (2014) kiradi. 2017-yilda Prezident qarori bilan o'zbek maqom san'ati milliy markazi tashkil etildi. 2018 yildan boshlab Shahrisabz shahrida maqom san'ati xalqaro festivalini ikki yilda bir marta o'tkazish to'g'risida qaror qabul qilindi.
1998 - yilda mamlakatimizda ilk marotaba simfonik musiqa festivali bo'lib o'tdi, unda 20 ga yaqin mamlakat ijrochilari ishtirok etdi. Mustaqillik yillarida musiqa san'atining akademik, mumtoz va zamonaviy yo'nalishlarini rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish barobarida unga ham ta'lim berishga e'tibor qaratildi. Yangi bino bunyod etilgan Toshkent davlat konservatoriyasi O'zbekiston davlat konservatoriyasiga qayta tashkil etildi. Zulfiya nomidagi "Nihol" davlat mukofoti ta'sis etilishi, "Kamalak yulduzlari" respublika bolalar ijodiyoti festivali, "suzlar navi" yosh ijrochilarining ko'rik-tanlovi va shunga o'xshash boshqa ijodiy musobaqalar yangi iste'dodlarni aniqlash va qo'llab-quvvatlashga xizmat qilmoqda.
1997 yilda O'zbekistonda badiiy Akademiya tashkil etilgan. 2002 yilda Toshkent fotosuratlar uyi ochildi, 2004 yilda O'zbekiston tasviriy san'at galereyasi ishlay boshladi, 2005 yilda O'zbek liboslari galereyasiga birinchi tashrif buyuruvchilarni qabul qildi, 2006 yilda madaniyat va san'at ko'rgazmasi ishga tushdi. Prezidentimizning "xalq badiiy hunarmandchiligi va amaliy san'atini yanada rivojlantirishni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash chora-tadbirlari to'g'risida" gi farmoni (1997). amaliy san'atni rivojlantirish, davlat tomonidan badiiy mahsulotlarni qo'lda ishlab chiqarishga yordam berish bo'yicha aniq chora-tadbirlar belgilandi. Xususan, "O'zbekiston Respublikasi Xalq ustasi" faxriy unvoni ta'sis etildi, "hunarmand" uyushmasi tashkil etildi, hunarmandlar daromad solig'idan ozod etildi.
Istiqlol yillarida badiiy adabiyotlarda milliy xarakter, ming yillik tarixiy ijodiy an'analar, umuminsoniy qadriyatlar, erkin fikr yuritish qayta tiklandi. Mustaqillikka hurmat-ehtirom, erkin va obod Vatan barpo etish, sog'lom avlodni tarbiyalash, milliy o'zlikni anglash kabi mavzular asosiy mavzularga aylandi. Abdulla Oripov, Odil Yoqubov, Pirimqul Qodirov, Xurshid Davron kabi tarixiy romanlar, pesalar va romanlar umuminsoniy va milliy qadriyatlarga mos ravishda Amir Temur, Mirzo Ulug'bek, Bobur va boshqa buyuk ajdodlar siymosini yaratdi.
O'zbekiston qahramonlari Said Ahmad, Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, O'zbekiston xalq shoiri Muhammad Yusuf ijodkorlari bilan butun xalqimiz faxrlanadi. O. Sharofiddinov, B. Qosimov va N. Karimovning asarlari mustaqillik davri o'zbek adabiyotshunosligi oldida turgan muhim vazifalarni hal etishda alohida o'rin tutgan. Muhammad Ali, T. Malik, U. Azim, E. A'zam, S. Sayyid, X. Xudoyberdiyeva, U. Axmedova, J. Ergasheva, X. Do'stmuhammad, Sh.Salimova kabi taniqli shoir va yozuvchilarning badiiy jihatdan boy va g'oyaviy yetuk asarlari mustaqillikni mustahkamlashga katta hissa qo'shdi. Yozuvchilarni qo'llab-quvvatlash uchun 2010 yilda O'zbekiston yozuvchilar uyushmasi qoshida "ijod" jamg'armasi tashkil etildi, 2001 yildan boshlab yosh yozuvchi va shoirlarning kitoblari davlat hisobidan nashr etila boshlandi.
2017-yil 12-yanvar kuni "kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitobxonlik madaniyatini oshirish va targ'ib qilish bo'yicha komissiya tuzish to'g'risida"gi qaror qabul qilindi. Kitobsevarlar orasida 10 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan "yosh kitobsevar" respublika ko'rik-tanlovi tashkil etildi. 2017-yil 3-avgust kuni Sh. Mirziyoyevning ijodiy ziyolilari bilan uchrashuvida bir qator madaniyat muassasalari uchun homiylik tashkilotlari belgilandi. Xalq banki va yozuvchilar uyushmasi "do'stlar klubi"ni tashkil etdi. "Do'stlar klubi" tashkil etilishi shoir va yozuvchilarning ijtimoiy hayotdagi obro ' - e'tibori va ahamiyatini oshirish, ularning ijodiy salohiyatini amaliy ro'yobga chiqarish, moddiy va ma'naviy rag'batlantirish, munosib ish va maishiy sharoitlar yaratish uchun keng imkoniyatlar yaratadi.
Milliy kimligi, shuningdek, milliy tarixiy qadriyatlarni tiklashda muzeylar alohida o'rin tutadi. Muzeylar tufayli siz o'tmishni, xalq tarixini ko'rishingiz, o'rganishingiz mumkin. Mustaqillik yillarida muzeylarni rekonstruksiya qilish, ularni yangi eksponatlar bilan boyitish, yangi muzeylar qurishga alohida e'tibor qaratildi. 1996 yilda Toshkentda Temuriylar tarixi davlat muzeyi, Olimpiya shon-shuhrati muzeyi o'z ishini boshladi.
2002 yilda Qirg'iziston Respublikasida Gertv repressiya muzeyi, Krasnoandar viloyati markazida esa kon-Termometologiya muzeyi ochildi. 1998 yil "muzeylar faoliyatini tubdan yaxshilash va takomillashtirish to'g'risida" gi Prezident Farmoni musiqa san'atini rivojlantirish istiqbollarini belgilab berdi. Muzey egalari himoyasiga olindi, ularning majmui shifoxonadan moliyalashtirish maqsadida yangi eksponatlar bilan ta'minlandi. Umuman, muzeylar faoliyatini muvofiqlashtirish, ularni yopish, juda amaliy yordam ko'rsatish, ularni moddiy qo'llab-quvvatlash 1998 yilda respublika "O'zbekiston muzeyi"fondi yangilandi. Aholi muzeyshunosligidagi ahamiyatini davom ettirish uchun 1999 yildan boshlab o'zbek, rus va ingliz tillarida chiqarilgan" Mosaikan Sal" jurnali chop etishga majbur bo'ldi. Tovarlar ikki sinov muzeylar rolini hisobga olib, 2014 Seshanba va juma kuni ular bolalar va ularning ota-onalari bepul usullarini chetlab o'tadi Vazirlar Mahkamasining joriy etish bilan birga bo'ladi, har chorakda 2-8 sentyabr "hafta"bo'lib o'tadi.