O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

4.Prezidentlik boshqaruv shaklini joriy etish va O'zbekistonning Mustaqillik Deklaratsiyasini qabul qilish.

Boshqarmaning prezident shaklini joriy etish va O'zbekiston mustaqilligi deklaratsiyasini qabul qilish. 1990-yil 24-mart kuni O'zbekiston SSR Oliy Kengashining o'n ikkinchi chaqiruvining I sessiyasida O'zbekiston Kompartiyasi Markaziy qo'mitasining birinchi kotibi Islom Karimov O'zbekiston SSR Prezidenti etib saylandi. Ittifoq respublikalari orasida birinchi prezidentlik instituti O'zbekistonda joriy etildi. O'zbekistonda prezidentlik boshqaruv shakliga o'tish respublika suvereniteti va davlatchiligi tarixida sifat jihatidan yangi bosqichga aylandi. Respublikada prezident boshqaruvining kelib chiqishi va rivojlanishi quyidagi bosqichlardan iborat:

Birinchi bosqich 1990 yil mart - oktyabr oylarini qamrab oladi. Ushbu bosqichda 1990 yil mart oyida "SSSR Prezidenti lavozimini ta'sis etish va SSSR Konstitutsiyasiga (asosiy qonunga) o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida" gi qonun qabul qilindi va O'zbekiston SSRning birinchi Prezidenti etib saylandi. 1990 yil iyun oyida O'zbekiston mustaqilligi Deklaratsiyasi qabul qilindi va I. Karimov raisligida Konstitutsiyaviy komissiya tuzildi. Ikkinchi bosqich 1990-dan avgust 1991-yilgacha bo'lgan davrni qamrab oladi. 1990 yil 1 noyabrda " O'zbekiston SSRda ijro etuvchi va ma'muriy hokimiyat tuzilmasini takomillashtirish va O'zbekiston SSR Konstitutsiyasiga (asosiy qonunga) o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida "gi qonun qabul qilindi. Qonunga ko'ra, Vazirlar Kengashining prezidentlik va ijro etuvchi-ma'muriy kuchi birlashtirildi. O'zbekiston SSR Vazirlar kengashi O'zbekiston SSR Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasiga aylantirildi. O'zbekiston SSR Prezidenti Islom Karimov bir vaqtning o'zida Vazirlar Mahkamasining raisi bo'ldi.
Uchinchi bosqich 1991-dan yanvar 1992-yilgacha davom etdi. O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, 1991-yil 29-dekabr kuni prezident saylovida muqobil asosda o'tkazilgan, birinchi marta umumiy yashirin ovoz berish yo'li bilan 5 yil muddatga Islom Karimov O'zbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylanadi. Ushbu bosqich 1992 yil 4 yanvarda "O'zbekiston Respublikasi vitse-prezidenti lavozimini tugatish va O'zbekiston Respublikasi Bosh vaziri lavozimini ta'sis etish va O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga (asosiy qonuniga) o'zgartirish kiritish to'g'risida"gi qonun qabul qilinishi bilan yakunlanadi. Mustaqillik deklaratsiyasi va uning ahamiyati. Prezident lavozimini O'zbekistonda, so'ngra boshqa ittifoq respublikalarida ta'sis etish orqali markazga kuchli zarba berildi. Shunga qaramay, Moskva va uning respublikalaridagi yordamchilari Ittifoqni saqlab qolish uchun barcha imkoniyatlaridan foydalanganlar. Lekin hikoyaning hukmi boshqacha edi.
Prezident lavozimini O'zbekistonda, so'ngra boshqa ittifoq respublikalarida ta'sis etish orqali markazga kuchli zarba berildi. Shunga qaramay, Moskva va uning respublikalaridagi yordamchilari Ittifoqni saqlab qolish uchun barcha imkoniyatlaridan foydalanganlar. Lekin hikoyaning hukmi boshqacha edi.
1990 yil 20 iyunda O'zbekiston SSR Oliy Kengashining II sessiyasida XII chaqiriq Mustaqillik Deklaratsiyasi qabul qilindi, unda O'zbekiston SSR bundan buyon ham respublikaning ichki va tashqi siyosatini yakka tartibda belgilaydi. Mustaqillik deklaratsiyasi O'zbekiston mustaqilligi yo'lidagi birinchi muhim va ishonchli qadam bo'ldi. Mustaqillik deklaratsiyasi O'zbekiston milliy davlat mustaqilligining huquqiy va siyosiy asoslarini yaratishda muhim rol o'ynadi. O'zbekiston xalqlarining taqdiri uchun xalqaro-huquqiy normalar, umuminsoniy qadriyatlar va demokratiya tamoyillaridan kelib chiqqan holda tarixiy mas'uliyatni chuqur anglagan holda", O'zbekiston SSR Oliy Kengashi O'zbekiston SSRning davlat suverenitetini e'lon qilib, mustaqillik yo'lidagi dastlabki qadamlarini aks ettirgan.
Ushbu Deklaratsiyaning qabul qilinishi O'zbekiston mustaqilligi uchun kurashning yangi bosqichini boshlab berdi. Unda respublika davlat tuzilmasining asosiy tamoyillari: respublika hududida demokratik davlat va qonunlar ustunligi; davlat chegarasi va hududining daxlsizligi va daxlsizligi, ichki va tashqi siyosat masalalarini mustaqil hal etish; xalqaro huquqning asosiy tamoyillarini e'tirof etish va hurmat qilish, uning rivojlanish yo'lini belgilash mustahkamlandi. Ushbu hujjatni qabul qilishda respublika Oliy Kengashi deputatlari milliy ahamiyatga ega ekanini ko'rsatdi. Deputatlar mustaqillik deklaratsiyasini bir necha bor ta'kidlab, har bir xalq o'z taqdirini o'zi tanlashga haqli ekanini ta'kidladilar. Unda O'zbekiston xalqi asrlar davomida to'plagan davlat qurilishi va madaniy taraqqiyotning boy tarixiy tajribasi va an'analari inobatga olingan. 14 dekabr kuni O'zbekiston SSR tarkibida Qoraqalpoq ASSR suvereniteti to'g'risidagi deklaratsiya qabul qilindi.
Ushbu tarixiy hujjat 12 asosiy punktlaridan iborat. Deklaratsiyaning 1-bandida ta'kidlanishicha, davlat suvereniteti o'z hududining barcha tarkibiy qismlarida va barcha tashqi munosabatlarda O'zbekiston SSR demokratik davlatining ustunligi hisoblanadi. Shunday qilib, ushbu hujjatda milliy suverenitetning ikkala komponenti – ichki, butun hududida to'liq kuchga ega bo'lish va tashqi aloqalar – xalqaro munosabatlarning mustaqil mavzusi sifatida aks ettirilgan. 11-bandda ta'kidlanishicha, davlat "O'zbek SSRda yashovchi barcha millat va elat vakillari, teng siyosiy, iqtisodiy, etnik, madaniy huquqlar va ona tili taraqqiyotiga kafolat beradi".
O'zbekiston mustaqilligi Deklaratsiyasining qabul qilinishi haqiqiy mustaqillikka erishish uchun alohida ahamiyat kasb etdi. Bundan buyon mamlakatning siyosiy, iqtisodiy va ma'naviy hayoti masalalari mustaqil ravishda hal etila boshlandi.