O‘zbekistonning eng yangi tarixi (Oliy o‘quv yurtlari nomutaxassis fakultet talabalari uchun) Darslik Toshkent 2021

2.
 
Mustaqillik 
yillarida 
Qoraqalpog‘istonning 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishi. 
Keyingi davrda Qoraqalpog‘iston iqtisodiyotining yetakchi tarmog‘I paxta 
tozalash sanoati hisoblanar edi. Ta’kidlash joizki, rivojlangan hududlarda qurilish 
materiallari ishlab chiqarish, metallga ishlov berish korxonalari, to‘qimachilik va 
oziq-ovqat fabrikalari, Mo‘ynoq shahrida baliq konserva zavodlarining faoliyati 
yo‘lga qo‘yilgan. 
Mustaqillik yillarida natriy tuzi, ohaktosh, fosforit, qoplama va devor 
materiallarining tabiiy konlari o‘rganildi. Shu asosda ishlab chiqarishning joylashish 
omilini hisobga olgan holda oziq-ovqat va qurilish sanoatining qayta ishlash 
korxonalari shakllandi. Bunga quyidagilar kiradi: kuygan g‘isht, marmar buyumlar, 
ohak, texnik va oziq-ovqat tuzi, temir -beton buyumlari ishlab chiqarish zavodlari va 
boshqalar. 
Respublikadagi iqtisodiy barqarorlik davri 1996-2003-yillarga to‘g‘ri keladi, 
bu yillar qayta ishlash sanoatiga sarmoya kiritish uchun sharoit yaratishdan iborat 
bo‘ldi. Strukturaviy o‘zgarishlar eksportga yo‘naltirilgan va import o‘rnini bosuvchi 
tovarlar ishlab chiqarish dasturlari va loyihalari orqali ta’minlandi. Mashinasozlik, 
kimyo va oziq-ovqat sanoati yengil sanoatiga, davlat idoralaridan investitsiyalar 
oqimi kuzatildi, shu bilan birga, eksportga tovar ishlab chiqaruvchilarni 
rag‘batlantirish va neft-gaz sanoatiga mablag‘ jalb qilish choralari ko‘rildi. 
Mintaqa sharoitida qayta ishlash yo‘lga qo‘yildi natijada charm va poyabzal, 
xorijiy kompaniyalar bilan birgalikda changyutgichlar va ipak ip ishlab chiqarish 
bo‘yicha mini-zavodi ochildi 
Qoraqalpog‘iston Respublikasida 39 ta qo‘shma korxona, 353 ta aksiyadorlik 
jamiyati, jumladan, “Kateks”, “Elteks”, Nukus marmar zavodi, Xo‘jayli shisha 
buyumlari zavodi, Nukus, To‘rtko‘l, Qo‘ng‘irot shaharlaridagi un fabrikalari kabilar 
bor. Respublika tabiiy resurslarga boy. U titan, magnit rudasi, mineral tuz, sulfat, talk, 
alabaster, fosforitlarni ishlab chiqaradi va qayta ishlaydi. 
2000-yili Xo‘jayli va Nukusni bog‘laydigan katta ko‘prik foydalanishga 

---

164 
topshirildi. 
2001 
-yilda 
Nukus-Sultonuvaystog‘-Miskin-Uchquduq-Navoiyni 
bog‘lagan 345 kilometrlik temir yo‘l ishga tushirildi. Yuz kilometrli avtomobil 
yo‘llari rekonstruksiya qilindi. 
Shuningdek, qidiruv, qazib olish va samaradorlikka alohida e’tibor 
qaratilmoqda. Chet elliklar bilan birgalikda hamkorlar “Jel” kabi istiqbolli konlarni 
ochdi. Ustyurtda va Orol dengizi yaqinida “G‘arbiy Orol” geofizik ishlarni 
faollashtirish dasturi ishlab chiqildi. Shunga ko‘ra, seysmik tadqiqotlar Ustyurt 
tekisliklarida olib borilmoqda. Tillali, Sayxun, Inom, Аrslon kabi yangi konlari kashf 
qilinib, bu yerda hozirda kuniga 45000 kub metr gaz qazib olinmoqda. 
Respublika O‘zbekistonda eng yirik neft va gaz konlariga ega. Ustyurt 
platosida taxminan 20 ta kon topilgan. Ustyurt platosidagi neft va gaz resurslarining 
taxminiy bahosi 1,7 trillion kub metr gaz va 1,7 milliard tonna suyuq 
uglevodorodlarni ko‘rsatadi. 
2003-yilda “Gazprom” barcha magistralni nazoratga oldi va O‘zbekiston 
hududidan o‘tadigan gaz quvurlari va 2006-yil aprelda ishlab chiqish loyihasi 
bo‘yicha 15 yil muddatga Toshkent bilan PSА shartnomasini imzoladi. 
O‘zbekistonda Xitoy kompaniyalari ishtirokida bir qator katta loyihalar amalga 
oshirilmoqda. Ulardan eng muhimi qurilish sohasi hisoblanadi. Xitoyning “Citic” 
korporatsiyasi tomonidan Qo‘ng‘irot soda zavodi qurildi. 2006-yil avgustda 
Qo‘ng‘irot soda zavodining ishga tushirilishi 2005-yilgi 0,5 %dan viloyatning 
umumiy sanoat tarkibidagi kimyo sanoatining ulushini 2011-yilda 9,4 %gacha 
oshirdi. Ko‘plab sanoat tarmoqlari uchun zarur bo‘lgan xomashyo - sodali suv ishlab 
chiqaradigan ushbu yirik korxona mahsulotlarining katta qismi eksport qilinadi. 
2016-yilda kompaniya xorijiy xaridorlarga 24 ming tonna mahsulot etkazib berdi. 
Ichki bozorda zavodning asosiy xaridorlari “Kvarts”, “Asl oina”, “O‘zkimyosanoat” 
aksiyadorlik jamiyatlari, “O‘zbekneftgaz” milliy xolding kompaniyasi hisoblanadi. 
Hozirgi vaqtda korxona Markaziy Osiyo respublikalariga soda yetkazib berishni 
ko‘paytirmoqda. 
Qoraqalpog‘istonda eng rivojlangan tarmoqlar qishloq xo‘jaligi va metallga 
ishlov berish sohalari hisoblanadi. Viloyatda, shuningdek, qator to‘qimachilik va 
oziq-ovqat korxonalari bor. 
Ikki 
yirik elektr stansiyasi 
- Taxiatosh 
va Tuyamuyin 
nafaqat 
Qoraqalpog‘istonni, balki qo‘shni Xorazm viloyati, shuningdek, Turkmaniston 
Respublikasining ham elektr energiyasiga bo‘lgan ehtiyojini to‘liq qondiradi. 
Shuningdek, respublika noan’anaviy (shamol va quyosh) energiya resurslarida katta 
imkoniyatlarga ega. 
Qoraqalpog‘istonda paxta va sholi ekin turlari - qishloq xo‘jaligi ekinlarining 
asosiy qismi bo‘lib hisoblanadi. Shuningdek, respublikada meva yetishtirish, 
kartoshka yetishtirish va yem-xashak plantatsiyalari ham mavjud. 
Mustaqillik yillarida 243 kilometrli Tuyamuyin-Nukus-Chimboy- Taxtako‘pir 
suv quvuri foydalanishga topshirildi va minglab odamlarni ichimlik suvi bilan 
ta’minladi. 
2016-yildan boshlab Ustyurt gaz-kimyo majmuasi ishlay boshladi, bu neft- gaz 

---

165 
sohasidagi dunyodagi eng yirik loyihalardan biridir. Project Finance Interneshnl 
xalqaro nashri 2012-yilda ushbu loyiha bo‘yicha dizayn va moliyaviy kelishuvni 
neft-texnik va gaz-kimyo sohasida eng yaxshisi deb tan oldi. Loyiha, shuningdek, 
Trade Finance jurnali va Global Trade Revyu tomonidan chop etilgan “2012-yilning 
eng yaxshi shartnomasi” xalqaro mukofotlari bilan taqdirlandi. 2014-yil 13-martda 
“Infrastructure Journal ”ning yana bir xalqaro nashri neft-gaz sohasidagi 2014-yilgi 
global bitimni taqdirladi. 
Hozir bu yerda 4,5 milliard kubometr gaz qayta ishlanmoqda va buning 
hisobidan 3,7 milliard kubometr savdo gaz, 387 ming tonna polietilen, 83 ming tonna 
polipropilen, 102 ming tonna piroliz distillati va boshqa mahsulotlar ishlab 
chiqarilmoqda. Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti 
tashabbusi bilan tashkillashtirilgan Ustyurt gaz-kimyo majmuasi qurilishi bugungi 
kunda butun dunyo e’tiborini o‘ziga tortmoqda. 
2019-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, Qoraqalpog‘iston Respublikasi yalpi hududiy 
mahsuloti yil davomida 6,8 foizga o‘sdi va 18 735,7 milliard so‘mni tashkil etdi. Yalpi 
ichki mahsulotning o‘sishiga mintaqa iqtisodiyotining qishloq xo‘jaligi, o‘rmon va 
baliqchilik kabi 106,7 % (YaHM tarkibidagi ulushi - 27,3 %), sanoatning 105,0 % 
kabi asosiy tarmoqlarida qulay o‘sish sur’atlari yordam berdi. Qurilish - 123,8 % (8,4 
%), xizmatlar - 104,9 % (33,3 %). Shu bilan birga, aholi jon boshiga YaHM 9 944,1 
ming so‘mni tashkil etdi va 5,2 %ga oshdi. 
Aynan mustaqillik yillarida Qoraqalpog‘iston iqtisodiyotini rivojlantirishga 
ko‘proq e’tibor qaratildi. Bu tufayli respublika poytaxti Nukusdan viloyat 
markazlariga, shahar va qishloqlarga, hatto chekka qishloqlargacha o‘zgarib, 
rivojlanib bormoqda. Shu bilan birga, davlat rahbari Sh.M.Mirziyo yev tashabbusi 
bilan ishlab chiqilgan Qoraqalpog‘iston Respublikasini ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish dasturi juda muhim ahamiyatga ega. Ta’kidlash joizki, bu dasturlar 
respublikani oddiy agrar hududlardan zamonaviy sanoat, ijtimoiy va iqtisodiy 
infratuzilmasi, transport-kommunikatsiya tarmoqlari va yuqori malakali kadrlarga 
ega kuchli mintaqaga aylantirishni ko‘zda tutadi. 
Dasturlarning 
bosqichma-bosqich 
amalga 
oshirilishi 
natijasida 
Qoraqalpog‘iston yildan-yilga o‘zgarib borayotgan, rivojlanayotgan o‘lkaga aylandi. 
Mustaqillik yillarida erishilgan bu zaminning ulkan iqtisodiy va ijtimoiy 
o‘zgarishlari, qurilish va ko‘kalamzorlashtirish ishlariga ham alohida e’tibor berish 
kerak. “Cho‘lda mo‘jiza” laqabini olgan O‘rta Osiyodagi yagona soda zavodi, jahon 
standartlari asosida qurilgan Ustyurt gaz-kimyo majmuasi, Nukus Polimer, Samsung 
Nukus, electrozel Nukus, Lanextrakt Gospel MChJ, Nukus Med Tex MChJ, To‘rtko‘l 
shisha idislari, Xo‘jayli shahridagi shisha zavodi, “Markaziy Osiyo dekorativ 
toshlari” qo‘shma korxonasi, Qo‘ng‘irotdagi karbid, Nukusdagi marmar va kabel 
zavodlari, gaz kondensati koni, “Elteks” va “Kateks” kompaniyalari, 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy Kengashi binosi, Toshkent axborot 
texnologiyalari universitetining Nukus filiali, Olimpiya zahiralari kolleji, 345 kmlik 
Navoiy-Nukus temir yo‘li, Nukus va Xo‘jayli o‘rtasidagi katta ko‘prik, Qo‘ng‘irot 
avtomagistrali, o‘nlab umumiy va maktabgacha ta’lim maktablari, litsey va kollejlar, 

---

166 
bolalar sport majmualari, bolalar musiqa va san’at maktablari - bularning barchasi 
olib borilgan ishlar samarasidir. 
Eng muhimi shundaki, Qoraqalpog‘iston aholisi asrlar davomida o‘zining ezgu 
maqsadi - erkin, tinch va osoyishta hayotga erishish, tarixiy, madaniy merosini, milliy 
an’analarini tiklash, o‘zini rivojlantirish va o‘zini anglashni orzu qilgan.