Ozon qatlamining yemirilishining oldini olishdagi izlanishlari va uning natijasi

 
davri
 
qachondan
 
boshlangan? 
Ozon yoki trioksigen uchta kislorod atomidan tashkil topgan yuqori reaktiv 
gazdir. Siz Yer yuzasiga yaqin joyda ozonni topishingiz mumkin, ammo ularning 
aksariyati Yer stratosferasida to’plangan. Yer sathida ozon odamlar uchun zaharli 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784 
www.oriens.uz 
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 
3(3), March, 2023 
80 
molekula bo’lib, nafas olayotganda o’pkaga zarar etkazishi mumkin. Shunga 
qaramay, u yerdan 31 milya balandlikda muhim va himoyachi hisoblanadi.[1] 
Ozon aslida insonlarni strosferadagi ultra binafsha nurlardan (UV) nurlardan 
himoya qiladi. Ozon miqdori 3 million tonnadir. U havoning milliondan uch qismini 
tashkil qiladi va quyoshdan keluvchi UV nurlarining 90%ini o’ziga yutadi. Agarda, 
ozon qatlami bo’lmasa, insonlarda teriosti kasalliklari, saraton, nurlanish, 
immunitetning pasayishiga va kunlar isishiga va boshqa kasalliklarning 
ko’payishiga olib keladi. Shuni aytish kerakki, ozon bizni o’rab turgan va osmonga 
ko’k rang berib turadigan gazdir.
ADABIYOTLAR
TAHLILI
VA
METODOLOGIYASI
Olimlarning fikriga qaraganda, 1970-yildan boshlab ozon qatlamining 
yemirilishi sodir bo’la boshlagan. Bu hodisaga eng katta sabab shuki, o’sha davrda 
tez uchadigan samalyot, raketalardan chiqadigan tutun ozon gazi bilan birikibO² 
moddasini hosil qilishi va ozon gazining yo’qolishiga olib keladi. 
1985 yilda bu tahdid jamoatchilikka ma’lum bo’ldi. Olim Jozef C. Farman va 
uning hamkasblari Antarktida ustidagi atmosfera ozonining 40 foizga qisqarganini 
aniqladilar. Inson tomonidan yaratilgan ba’zi moddalar stratosferaga yetib bordi va 
ozon qatlamini yemirilish nuqtasiga qadar buzdi va odatda ozon teshigi deb 
ataladigan juda nozik bir qismni yaratdi. Teshik janubiy qutbda mintaqaning oʻziga 
xos meteorologik va kimyoviy sharoitlari tufayli hosil boʻlgan.[2] 
2020-yilga kelib Antarktidagi ozon teshigi kattalashdi.Bu 40 yil avval ozon 
qatlami monitoringi boshlanganidan beri eng uzoq davom etgan va eng katta va eng 
chuqur teshiklardan biri edi. Uni kuchli, barqaror va sovuq qutb girdobi va 
stratosferadagi juda sovuq haroratlar (taxminan 10 km va 50 km balandlikdagi 
atmosfera qatlami) boshqargan. Xuddi shu meteorologik omillar 2020 yilda 
Arktikadagi ozon teshigining rekord darajaga yetishiga ham hissa qo’shgan.[3] 
Bu 2019-yildagi Antarktikadagi g’ayrioddiy kichik va qisqa muddatli ozon 
teshigidan farq qilardi. Shuni aytish mumkinki, bu yemirilishdan so’ng 
Antarktidadagi havo harorati isishi kuzatilgan, ko’plab hayvonlar nobud bo’lgan va 
atrof-muhitga ham ko’plab zarari kuzatilgan. Bugungi kunda bu yemirilishning 
asosiy sababini insonlar tashkil qilmoqda. Ya’na bu sabablarga quyidagini kirita 
olamiz.
1.
Qishloq xo’jaligida boqiladigan chorva mollarining ko’payishi ham bunga 
sabab bo’ladi. O’zbekiston chorva mollarini ko’paytirish, ularning tur va zotlarini 
oshirish bo’yicha dunyoda yetakchi o’rinlarda turadi. Chorva mollarining tezagidan 

---