Палеолит даври Arxeologiya asoslari faniga kirish

Sarazm madaniyati Sarazm madaniyati Zarafshon daryosining yukori okimida shu nomdagi manzilgoh nomi bilan mashhur bo‘lgan eneolit va bronza davrlariga oid madaniyat. YOdgorlik o‘nta tepalikdan iborat bo‘lib, umumiy maydoni 90 gektarni tashkil etadi. YOdgorlik arxeolog olim A. Isakov tomonidan o‘rganilgan ilmiy tadkikot ishlarining natijalariga ko‘ra eneolit va bronza davrlarida yashagan kadimgi dehkonlarlarning manzilgohi bo‘lgan. Kazishma natijalariga ko‘ra manzilgohda hayot ketma-ket to‘rt boskida davom etgan. Ulardan dastlabki ikki boskisi eneolit davriga tegishli bo‘lsa, keyingi ikki boskii bronza davrlari bilan sanalanadi. SHunga ko‘ra radiokarbon tekshirish tahlili natijalari asosida Sarazm I - mil.av. 3900-3300, Sarazm II- mil.av. 3300-3000, Sarazm III - mil.av.3000-1300, Sarazm IV esa mil.av.1300-1800 yilliklar bilan sanalangan. Mazkur o‘lkada eneolit davrining ilk bosilariga oid o‘trok dehonilik manzilgohlari anilanmagan
Sarazm I boskigiga oid madaniy atlamlardan topilgan sapol idishlari Janubiy Turkmanistonning Geoksur vohasidagi Anov II bosiiga oid sapollari bilan aynan bir xil. Ko‘lda yasalgan sapol idishlarining sirtiga kizil va kora rangdagi bo‘yoklarda geometrik nakshlar berilgan. SHuningdek, misdan yasalgan qurollar topilgan. Bu katlamdan jamoa a’zolarining ko‘p xonali uylarning o‘rni ochib aniklangan. Ikki, ug xonadan iborat kichik oilalarga mo‘ljallangan uylar ham mavjud. Oshxona va xo‘jalik maqsadlarida foydalangan xonalar ularning tarkibida bo‘lgan. YAshash xonalarida aylana shakldagi o‘choqlar joylashgan. Bu turdagi o‘choqlar Janubiy Turkmaniston dagi Geoksur vohasi yodgorliklarning Anov II boskiiga oid katlamlarida ham keng tarqalgan edi. Imoratlar guvala va paxsadan barpo kilingan. Uy-joy imoratlarining atrofi yupka devor bilan o‘rab olingan. Umuman, Sarazm yodgorligidan topib o‘rganilgan moddiy topilmalarning guvohlik berishiga Zarafshon vohasi kadimgi dehon jamoalari rivojlangan eneolit davrining boshlarida janubdan kelgan aholi tamonidandegan xulosaga kelish mumkin. CHunki Turkmaniston hududida ma’dan zahiralari uramaydi. Kadimgi jamoa hayotida ma’danlarning ahamiyati yuqori bo‘lgan. SHuning uchun Sarazm yodgorligi janubdan o‘trok dehonsilikni o‘zlashtirgan aholi tomonidan asos solingan. Bundan tashqari moddiy topilmalarida Eron, Afg‘oniston va Kaltaminor madaniyatlariga uxshashlik mavjud. Bu eneolit davri qabilalari O‘rtasida doimiy madaniy-iqtisodiy aloqalar bo‘lganligidan dalolat beradi.