Azərbaycan Respublikası
Pedaqoji heyətin işə götürülməsi və ixtisasartırması
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.7.5. Əlavə yardım xidmətləri
- 3.7.6. Ən vacib istiqamətlər
- 3.7.8. Cəmiyyətin təsəvvürü
- 3.7.9. Vəsaitə dair tələbat
- 4. Yekunlar və tövsiyələr
|
3.7.4. Pedaqoji heyətin işə götürülməsi və ixtisasartırması Pedaqoqların hazırlanması Salamanka bəyannaməsinin ən mühüm məqamlarından biridir. Bəyannaməyə uyğun olaraq, ibtidai və orta məktəblərin bütün müəllimləri ilkin pedaqoji təhsilə malik olmalıdırlar. Azərbaycanda pedaqoji kollecdə inkluziv təhsil üzrə mühazirələr oxunur. İnkluziv Təshil üzrə Milli Sınaq Proqramı (İTMSP) çərçivəsində da inkluziv təhsil üzrə ixtisasartırma kursuna bir qrup professor cəlb edildi. İTMSP-nin rəhbərliyi müəllim ixtisasartırması və ilkin pedaqoji təhsil proqramlarının tərtib edilməsi ilə məşğul olan müəssisələr üçün kurrikulum tərtib edəcək peşəkarlar dn ibarət qrup təşkil etməyi planlaşdırır. İTMSP çərçivəsində həm də həmin proqramda iştirak edən müəllimlər, müəllim köməkçiləri və məktəb rəhbərləri üçün inkluziv təhsil üzrə təlim kursu keçirilir. Həmin tədbirlər TN-in qərarı ilə həyata keçirilir, lakin bu məsələlər qanunvericilikdə öz əksini tapmamışdır.
Salamanka bəyannaməsində deyilir ki, xüsusi xidmətlərin göstərilməsi inkluziv təhsil strategiyalarının uğurla həyata keçirilməsini təmin edən mühüm amillərdən biridir. UHK-da deyilir ki, “konvensiyaya qoşulan dövlətlər əlil uşağın xüsusi qayğı görmək hüququnu tanıyırlar və onlar
54
haqqında 87 nömrəli qərar
55 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (4 mart 2004-cü il), Əlil şəxslər üçün xüsusi məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin nizamnaməsi haqqında 024 nömrəli qərar
36
müvafiq ərizə əsasında mövcud vəsaitlərin həcmindən asılı olaraq yardım almaq hüququna malik olan hər bir uşağa və ona qayğı göstərmək üçün cavabdeh olan şəxslərə uşağın vəziyyətinə və onun valideynlərinin və ya ona qayğı göstərən digər şəxslərin şəraitinə uyğun gələn şəkildə yardım göstərilməsini rəğbətlə qarşılamalı və təmin etməlidir” 56 . UHK-da xidmətlərin və yardımların növləri məxsusi olaraq təsvir olunmur və bunun səbəbini ƏU-ın ehtiyaclarının rəngarəngliyi ilə izah etmək olar. Milli qanunda da uşaqlara sosial yardımların göstərilməsi ümumi şəkildə qeyd edilmişdir. Milli qanunda deyilir ki, “…müvafiq icra orqanları yoxsul ailələrin uşaqlarını əlavə yardımlar və imtiyazlar ilə təmin edə bilərlər” 57 . Lakin həmin qanunda hansı hallarda və hansı yardımın göstərilməsi konkret olaraq qeyd olunmamışdır.
Milli qanunun 35-ci maddəsini UHK-nın 23-cü maddəsinin üçüncü abzası ilə müqayisə etmək olar. Milli qanunun 35-ci maddəsində “əlilliyi olan uşaqların təhsil, təlim, tibbi yardım, müalicə, əmək fəaliyyətinə hazırlıq və istirahət xidmətlərindən səmərəli şəkildə istifadə etmələri üçün lazımi imkanlar” yaradılması. tələb edilir. Lakin əsas fərq ondan ibarətdir ki, UHK-da bütün bunları uşağın cəmiyyətə inteqrasiyasını, o cümlədən onun mədəni və mənəvi inkişafını təmin edən münasib qaydada həyata keçirmək lazımdır, Milli qanunda isə bu öz əksini tapmamışdır.
ƏU üçün məktəbdənkənar təhsilin təşkil edilməsinə dair milli qanunvericilik sənədləri arasında ziddiyyət vardır. Ümumi təhsil haqqında qanunda yaradıcı klublar, idman və incəsənət məktəbləri, studiyalar, kitabxanalar və s. sadalanır və qeyd olunur ki, məktəblilər müvafiq müəssisələrin xidmətlərindən pulsuz və ya imtiyazlı şərtlər əsasında istifadə etmək hüququna malikdirlər 58 . Xüsusi təhsil haqqında qanunda buna bərabər və ya buna bənzər müddəa yoxdur. Lakin Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda (25 avqust 1992-ci il) ƏU üçün məktəbdənkənar təhsil qeyd olunmuşdur. Həmin qanunda bəyan edilir ki, əlilliyi olan uşaqların hərtərəfli inkişafı, ictimai həyatda fəal iştirakına kömək etmək, onların diqqətini əməyə, elmə, texnikaya, incəsənətə və idmana cəlb etmək məqsədilə müvafiq icra orqanları əlilliyi olan uşaqların məktəbdənkənar təhsili üçün lazımi şərait yaratmalıdırlar 59 . Həmin qanunda əlilliyi olan istedadlı uşaqların ümumtəhsil məktəblərdə və ya xüsusi məktəblərdən kənarda, digər müvafiq müəssisələrdə ödənişsiz musiqi dərsləri almaq, təsviri və bədii incəsənət bacarıqlarına yiyələnmək hüququna malik olmaları əks olunmuşdur.. ƏŞHK- nı imzalayan dövlətlərdən ƏU-ın digər uşaqlarla yanaşı oyun, istirahət, asudə vaxt və idman tədbirlərində, o cümlədən məktəblərdə keçirilən bu cür tədbirlərdə bərabər şəkildə iştirak etmək imkanına malik olmalarını təmin etməyin tələb olunması milli qanunvericilik sənədlərinin beynəlxalq sənədlərə uyğun gəlmədiyini bir daha təsdiqləyir. .
Hərçənd 85 60 nömrəli bə 74 61 nömrəli qərarlarda icra tədbirləri üçün cavabdeh olan müəyyən orqanlar qeyd olunur, lakin vəzifə bölgüsü aydın şəkildə göstərilməmişdir. TPPK-nın nizamnaməsində həmin komissiyanın fövqəladə səlahiyyəti təsdiq edilir və bəyan edilir ki, əlil şəxslərin təhsil hüququ TPPK-nın verdiyi sənədlə təsdiq olunur.
73 62 nömrəli qərar Salamanka bəyannaməsinin şəxsi fərqlərin və vəziyyətlərin tam nəzərə alınması barədə tələbinə uyğun gəlir. Həmin qərarda həm xüsusi, həm də adi məktəblərdən ƏU-ı nitq patologiyası üzrə mütəxəssisin xidmətləri ilə təmin etmək tələb olunur. Təəssüf ki, Azərbaycanda xüsusi xidmətlərin yalnız iki növünü göstərmək mümkündür: nitq patologiyası və fizioterapiya.
56
57
29-cu maddə, Milli qanun (18 may 1998-ci il)
58 26-cı maddə, Xüsusi təhsil haqqında qanun (2001)
59
18-ci və 19-cu maddələr, Əlilliyin qarşısının alınması, əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanun (25 avqust 1992-ci il)
60 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (29 may 2002-ci il), Müalicə mərkəzlərinin nizamnaməsi haqqında 85 nömrəli qərar
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (29 aprel 2002-ci il), Tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiyanın yaradılması haqqında 74 nömrəli qərar
62 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (29 aprel 2002-ci il), Nitq patoloqu xidmətlərinin göstərilməsi haqqında 73 nömrəli qərar
37
Azərbaycanda ölkə daxilində xüsusi xidmətlər göstərən mütəxəssislər hazırlamaq üçün heç bir rəsmi təhsil proqramı yoxdur.
Salamanka bəyannaməsində inkişaf etdirilməli olan üç əsas hədəf istiqaməti qeyd olunur: azyaşlı uşaqların təhsili, qızların təhsili, təhsil müəssisəsindən böyüklərin əmək həyatına keçid; həmin istiqamətlərin hamısına Azərbaycanın yerli mədəniyyətinin göstərəcəyi təsiri əvvəlcədən müəyyən etmək mümkün deyildir. Bəzən sağlamlıq imkanları məhdud olan qızlar oğlanlarla müqayisədə cəmiyyətdən daha çox təcrid olunurlar. Məsələn, İTMSP-nın birinci ilində iştirak edən iyirmi uşaqdan yalnız beşi qız idi. Lakin təhsil alan tipik qızların sayının göstəricisi oğlanların sayının göstəricisi ilə demək olar ki, eynidir. 2002-2003-cü dərs ili ərzində oğlanların 90 faizi, qızların isə 87 faizi, 2003-2004-cü dərs ilində eyni yaş qrupuna aid olan oğlanların 94 faizi, qızların isə 91 faizi birinci sinfə qəbul edildi. 2002-ci ildə 51.410 şagird ibtidai/orta məktəbə, 120.039 tələbə ali təhsil müəssisələrinə qəbul edildi, və onların müvafiq olaraq yalnız 11 nəfəri orta məktəbə, 71 nəfəri isə ali məktəbə daxil olan sağlamlıq imkanları məhdud insanlar idi 63 . Cəmi 20.000 nəfər sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaq vardır və onların yalnız 27,6 faizi xüsusi, internat və ya ev məktəblərində təhsil alır 64 .
72 65 nömrəli qərar sağlamlıq imkanları məhdud olan insanlara texniki ixtisasa yiyələnmək məqsədilə peşə məktəblərinə daxil olmaq hüququ verir. Yalnız ya Tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiyanın, ya da Tibbi-sosial ekspert komissiyasının icazəsini alan şəxslər öz sənədlərini həmin məktəblərə verə bilərlər. Bu zaman həmin şəxslərin əlilliklərinin dərəcəsi və icbari təhsillərinin müddəti nəzərə alınır. Sağlamlıq imkanları məhdud olanvə icbari təhsilə malik olmayan bəzi şəxslər peşə məktəblərinə qəbul edilə bilərlər və peşə məktəblərinə öz sənədlərini verən bu cür şəxslərə heç bir yaş həddi tətbiq edilmir. 72 nömrəli qərarda da ixtisas dərəcəsi əldə etmək və işə düzəlmək hüququ təsdiq edilir. Lakin Sağlamlıq imkanları məhdud olanşəxslərin işə düzəlməsi qaydası və ayrı-seçkilik hallarından qorunması tədbirləri həmin qərarda göstərilməmişdir. Peşə məktəbinə qəbul etmə Sağlamlıq imkanları məhdud olaninsanlara iş tapmaqda kömək etmək istiqamətində atılan müsbət addımlardan biridir, lakin təəssüf ki, iş yerlərində həmin şəxslər üçün lazımi əmək şəraiti yaradılmır.
63 İqtisadi, sosial və mədəni haqlar haqqında beynəlxalq müqavilənin həyata keçirilməsinə dair Hökumətin hesabatı (noyabr, 2004-cü il)
64 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (2005), Xüsusi qayğıya ehtiyac duyan uşaqların təhsilinin inkişaf etdirilməsinə dair Milli fəaliyyət planı (2005-2009) 65
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (29 aprel 2002-ci il), Əlil şəxslərin peşə təhsili haqqında 72 nömrəli qərar
38
Salamanka bəyannaməsi cəmiyyətin inkluziv və xüsusi təhsil proqramlarında iştirakını və həmin proqramlar barədə xəbərdar olmasını dəstəkləyir. Valideynlər təhsil proqramları haqqında məlumat almaq və öz uşaqları üçün xüsusi və inkluziv təhsil xidmətlərinin məqsədəuyğunluğu barədə məsləhət almaq hüququna malikdirlər. Həm milli, həm də beynəlxalq qanunvericilikdə valideynlər və ya qanuni qəyyumlar təhsil fəaliyyətinə maraq göstərən mühüm tərəflər kimi qeyd edilirlər. Salamanka sənədində öz uşaqlarının təhsilə dair xüsusi ehtiyaclarını nəzərə alan valideynlər imtiyazlı tərəfdaş hesab olunurlar. Həmin sənəddə valideynlərin öz uşaqları üçün seçdikləri təhsil növünün mümkün olduğu qədər nəzərə alınması bəyan edilir. Təhsil haqqında qanunda deyilir ki, “valideynlər (və ya onları əvəz edən şəxslər) öz uşaqları üçün təhsil müəssisəsi və müəllim seçmək hüququna malikdirlər”. Lakin Xüsusi təhsil haqqında qanunda (2001) valideynlərə yalnız öz uşaqları üçün xüsusi məktəbin növünün müəyyən edilməsində iştirak etməyə icazə verməklə, həmin hüquq məhdudlaşdırılır. Məhz bu məqamda Xüsusi təhsil haqqında qanun və TPPK-nın vəzifələri haqqında qərar arasında ziddiyyət baş verir. TPPK-larına valideynin qərarını nəzərə almadan, ƏU üçün təhsilin növünü seçmək səlahiyyəti verilir. Hərçənd ki, Xüsusi təhsil haqqında qanuna (2001) əsasən valideynlər TPPK-nın qərarlarını qəbul etməyə bilər. Xüsusi təhsil haqqında qanun (2001) öz ƏU-na adi məktəblərdə təhsil xidmətlərinin göstərilməsi üçün müvafiq icra və təhsil orqanlarına müraciət etmək öhdəliyi ƏU-ın valideynlərinin və digər qanuni nümayəndələrinin üzərinə qoyulur. Şübhəsiz, Xüsusi təhsil haqqında qanunda valideynlərə verilən hüquqlar TPPK-nın Əsasnaməsində öz əksini tapmamışdır və bu sahədə uyğunsuzluq vardır.
Təəssüf ki, Azərbaycanda valideynlər bu sahədə hələ də fəallıq göstərmirlər. Buna səbəb olan amillərin bəziləri aşağıda sadalanmışdır: xüsusilə kəndlərdə valideynlərin təhsil səviyyəsinin aşağı olması; müvafiq orqanların valideyn və uşaq hüquqları haqqında az məlumat vermələri; xüsusilə kənd ərazilərində yoxsulluq; nəhayət hakimiyyət orqanlarının əksər səviyyələrində mövcud olan rüşvətxorluq və bunun nəticəsində hətta qanunvericilikdən və öz hüquqlarından xəbərdar olan şəxslərin qanunda onlar üçün nəzərdə tutulan xidmətlərdən bəhrələnə bilməmələri.
3.7.9. Vəsaitə dair tələbat Salamanka bəyannaməsində tövsiyə olunur ki, hamının təhsil almasına nail olmaq üçün inkluziv məktəblər inkişaf etdirilməli, və bu, hökumətin əsas strategiyası kimi qəbul olunmalıdır. Bəyannamədə bu, lazımi vəsaiti əldə etməyin yeganə yolu hesab olunur. Hökumət və TN daha çox sinif otağının və məktəbin yaradılmasına yönəldilən layihələrin hamısını dəstəkləyirlər, lakin təəssüf ki, onlar məktəbləri lazımi vəsaitlə təmin edə bilmirlər. Əsasən bu vəzifə pilot layihələrini həyata keçirən QHT-lərin üzərinə düşür. Hal-hazırda müəllimlər xüsusi təhsillə bağlı metodiki vəsaitlər, ƏU uşaqların isə xüsusi təhsil xidmətlərinə cəlb edilməsi ilə bağlı qaydalar işlənib hazırlanmalıdır. 3 fevral 2005-ci ildə Prezident xüsusi təhsildən inkluziv təhsilə keçid üçün şərait yaratmaq məqsədilə beş illik (2005-2009) 66 Milli fəaliyyət planını (MFP) imzaladı. MFP əsasən inkluziv təhsil standartlarını təmin etmək üçün lazım olan avadanlıq, mebel, məktəb binalarının istismarı və cari təmiri kimi tədbirləri əhatə etmişdir. Xüsusi təhsil haqqında qanun (2001) da maliyyələşdirmənin bəzi cəhətlərini əhatə edir. Həmin sənədin 25-ci maddəsi xüsusi təhsilin maliyyələşdirilməsini tənzimləyir. Halbuki, həmin maddədə maliyyələşdirmə mənbələri dövlət büdcəsi və yerli büdcə kimi təsnif olunur, yenə də vəsaitin ayrılması üçün birbaşa məsuliyyəti öz üzərinə götürməli olan orqanların və ya müəssisələrin adı çəkilmir. Həmin maddədə qeyd edilir ki, müvafiq icra orqanları xüsusi dövlət təhsil müəssisələrində təhsil alan uşaqların daşınmasını təşkil etməlidirlər. Həmin müddəanın həyata keçirilməsi ilə bağlı qaydalar işlənməmişdir, yalnız sonradan qəbul edilən 193 nömrəli qərarda 67 icra qaydalarından biri təqdim olunur.
66
Milli fəaliyyət planı (MFP) (2005-2009)
67 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti
(13 dekabr 2004-cü il), Xüsusi təhsil alan uşaqların xüsusi məktəblərə, sağlamlıq və müalicə mərkəzlərinə və tibb müəssisələrinə daşınması üçün həmin uşaqların valideynlərinə və digər qanuni nümayəndələrinə ödənilən vəsaitlər haqqında 193 nömrəli qərar
39
Xüsusi təhsil haqqında qanun bunu təsdiq edir və ƏU-ın xidmətlərdən, tədris materiallarından və vəsaitlərindən, nəqliyyatdan və s. pulsuz istifadə etmək hüququna malik olduqlarını qeyd olunur. Lakin, bundan əlavə, ƏU müavinətlərin və təqaüdlərin müəyyən növlərini almaq hüququna malikdirlər. ƏU-ın daha rahat şəkildə təhsil almalarına imkan yaradan müavinətləri və təqaüdləri almaq hüququnun ƏU-a məxsus olduğunu bəyan edən qanunvericilik normaları aşağıda sadalanmışdır: 1)
Respublikasının Prezidenti tərəfindən 7 fevral 2006-cı ildə təsdiq edilmişdir) “əmək qabiliyyətindən məhrum olan şəxslər” təbəqəsinə aid olan, 16 yaşınadək əlil şəxsləri və ƏU- ı əhatə edir. Bundan əlavə, həmin qanunda müavinətlərin digər növləri ilə yanaşı “əlillik üçün müavinət” (4.0.1.3. maddəsi) və “16-dan aşağı yaşda olan ƏU üçün müavinət” (4.0.1.4. maddəsi) təsbit edilmişdir. Buna uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Əhalinin sosial təminatını gücləndirmək üçün əlavə tədbirlər haqqında fərmanında (22 yanvar 2007-ci il) 16-dan aşağı yaşda olan ƏU üçün müavinət təyin edilmişdir; 2)
Respublikasının Prezidenti tərəfindən 7 fevral 2006-cı ildə təsdiq edilmişdir) əlillik üçün əmək pensiyası qeyd edilmişdir. 12-ci maddədə 19 yaşına qədər əlil olmuş, bir illik sığortaya malik olan, sığortalanmış şəxslərə pensiyanın bu növünü ayırmağa icazə verilir; 3)
Azərbaycan Respublikasının Vətəndaşlara pensiyaların verilməsi haqqında qanununda (Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən 23 sentyabr 1992-ci ildə təsdiq edilmişdir) dövlət əmək (sosial sığorta) pensiyalarının digər növləri ilə yanaşı, əlillik üçün pensiya qeyd olunur. Bundan əlavə, həmin qanunda təsbit edilmişdir ki, 16-dan aşağı yaşda olan ƏU-a qayğı göstərən şəxslər əmək pensiyası almaq hüququna malikdirlər. Həmin qanunun 14-cü maddəsində daha dəqiq göstərilir ki, ƏU-a qayğı göstərən analar həmin uşaqların səkkiz yaşı tamam olduqdan sonra pensiya almaq hüququna malikdirlər. 4)
Azərbaycan Respublikasının Sosial sığorta haqqında qanununda (Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən 18 fevral 1997-ci ildə təsdiq edilmişdir) “əlillik” və “uşaqlara qayğı” meyarları da sosial sığorta siyahısına daxil edilmişdir. Hərçənd əlil uşağın valideynləri və ya qanuni nümayəndəs(lər)i uşağa qayğı göstərmək üçün ödənilən sosial sığortadan birbaşa istifadə edən şəxslərdir, yenə də təcrübədə uşaq sığortaların hər iki növündən yararlanmalıdır. 5)
(Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən 21 oktyabr 2005-ci ildə təsdiq edilmişdir) dəqiq göstərilir ki, əgər uşaqlar dövlət müəssisələrində yaşayırlarsa, onda ailəyə sosial yardım ayrılarkən həmin uşaqlar nəzərə alınmırlar. Əslində həmin qanunda dəfələrlə vurğulanır ki, dövlət müəssisələrində yaşayan uşaqlar, o cümlədən ƏU dövlət tərəfindən tam təmin edilirlər; 6)
Azərbaycan Respublikasının Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında qanununda (Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən 18 fevral 1997-ci ildə təsdiq edilmişdir) bütün əhalinin dövlətdən sosial yardım almaq hüququna malik olduğu qeyd edilir. Buna uyğun olaraq, ƏU da həmin qanun əsasında müəyyən yardım ala bilərlər.
40
Bu tədqiqatı başlamaqda məqsəd Azərbaycanda ƏU-a təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin səviyyəsini, strategiyalarını, vəsaitlərini və üsullarını tədqiq etmək idi, habelə həmin sahədə əldə edilən təcrübənin strategiya və tədris üsulları islahatına göstərdiyi əsas təsiri vurğulamaq idi.
Tədqiqatın vəzifələri aşağıda sadalanmışdır: 1) Azərbaycanda qanunvericilik, strategiyalar, vəsaitlər və üsullar baxımından ƏU-a təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin vəziyyətini qiymətləndirmək və UHK ilə müqayisə etmək, habelə bu sahədə əldə edilən təcrübənin strategiya islahatına göstərdiyi əsas təsiri vurğulamaq; 2) bütün uşaqların əsas təhsil almalarına çətinliklər yaradan maliyyə məsələlərini təhlil etmək; 3) inkluziv təhsil sahəsində nümunəvi üsulları müəyyən etmək və sənədləşdirmək, habelə uğurlu və səmərəli üsulları və strategiyaları, ƏU-ın ümumtəhsil məktəblərdə uğurla təhsil almalarına mane olan amilləri aşkar etmək; 4)Bu sahədə islahatları həyata keçirmək, lazımi vəsaitin ayrılmasını təmin etmək və inkluziv təhsili dəstəkləyən proqramların icrasına dair tövsiyələr vermək.
Tədqiqat zamanı məlum oldu ki, digər keçmiş Sovet İttifaqı respublikaları kimi, Azərbaycanın da təhsil sistemi ƏU-ın təhsil tələbatını tam ödəyə bilmir. Azərbaycanda təhsil xidmətlərinin rahat istifadə edilə bilməsi, mövcudluğu və keyfiyyəti ilə bağlı ciddi çətinliklər vardır. ƏU-ın və onların ailələrinin həqiqi tələbatına uyğun gələn dövlət qaydaları və strategiyaları işlənib hazırlanarsa, bu maneələrin çoxunu aradan qaldırılmış olar. Hökumət nümayəndələrinin verdikləri müsahibələrdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, uşaqlara qulluq göstərən və təhsil verən müxtəlif dövlət orqanlarının fəaliyyəti əlaqələndirilmir. Ən böyük problemlərdən biri də ondan ibarətdir ki, Hökumət hələ ki, sağlamlıq imkanları məhdud və ƏU üçün inkluziv təhsilin bütün ölkə üzrə təşkil edilməsi üçün müvafiq qanun qəbul edilməmişdir.
Buna baxmayaraq, əsaslı surətdə güman edilir ki, mövcud siyasi iradə və dəstək, dövlət büdcəsindən dövlət təhsil sisteminə ayrılan vəsaitlərin artırılması, dövlət və vətəndaş cəmiyyəti orqanları arasında tanışlığın və əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, habelə ƏU-a göstərilən münasibətlərin dəyişdirilməsi sayəsində hamının təhsil almasına nail olmaq üçün çevik, səmərəli və qanun və qaydalar tərtib edilmədir.
Tədqiqatdan aşkar olunur ki, Azərbaycanda əlilliyi olan uşaqların ailələri çox böyük mənəvi, maddi və inzibati çətinliklərlə rastlaşırlar və bu, valideynlərin öz uşaqları üçün təhsil imkanlarını səmərəli şəkildə axtarmaq qabiliyyətlərini məhdudlaşdırır. Hazırda mövcud olan dövlət və qeyri-dövlət təşkilatları əlilliyi olan uşaqların problemlərinə kompleks yanaşmaq imkanına malik deyillər. Mövcud dövlət yardım xidmətləri yalnız aylıq nəqd müavinət verməklə kifayətlənirlər, həmin müavinət isə uşaqların hətta ən sadə ehtiyaclarını belə ödəmir və ƏU-ın təhsil almalarına şərait yaratmır (tibb müəssisələrinə gəlib-getmək müavinətinin məbləğinin aşagı olması). Bundan əlavə, ƏU-ın valideynlərinin psixoloji, mənəvi və hüquqi yardım xidmətlərinə ehtiyac vardır və əksər hallarda icmalarda bu cür xidmətlər mövcud olmur və ya ölkənin bütün ərazisində göstərilmir.
Çətinliklərə baxmayaraq, ailələrin əksəriyyəti ƏU-ın təhsil almalarının tərəfdarıdırlar, çünki onlar hesab edirlər ki, təhsil almaları onların əlilliyi olan uşaqlarının gələcək həyatlarında mühüm rol oynaya bilər. Hökumət ailələrin bu mövqeyini ƏU-ın təhsili üçün möhkəm zəmin yaradan amil kimi nəzərə almalıdır Tədqiqat nəticələri göstərir ki, sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların tələbatını ödəyən xüsusi xidmətlər çox azdır. Bu çatışmazlıq əsasən Sovet dövrünün köhnəlmiş, dar tibbi yanaşmaları ilə əlaqədardır. Digər tərəfdən, keçmişdə ƏU-ın digər uşaqlardan təcrid edilməsi strategiyalarının tətbiq edilməsi nəticəsində bir çox ümumi məktəblərdə xüsusi pedaqoqlar yoxdur. Bundan əlavə, Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrində həmin çatışmazlığı aradan qaldıra biləcək kadr hazırlığı üçün lazım olan proqramların sayı azdır. Hazırkı müəllim hazırlığı kurrikulumu xüsusi pedaqoqların
41
hazırlanması prosesini əhatə edə bilmir, bir çox ixtisas (məsələn, əmək gigiyenası üzrə terapevt, sosial işçi, inkişaf terapevti və s.) üzrə isə ümumiyyətlə kurrikulum yoxdur.
Ən geniş yayılan xidmətlər TPPK tərəfindən göstərilir. Lakin tədqiqat nəticəsində məlum oldu ki, komissiyaların fəaliyyətində ciddi problemlər vardır və TPPK əsaslı surətdə yenidən qurulmalı və ya islahata məruz qalmalıdır. Aydındır ki, belə şəraitdə ƏU-ın keyfiyyətli və məhsuldar təhsil almalarına imkan yaratmaq və müvafiq təhsil xidmətlərini göstərmək üçün ölkənin təhsil müəssisələri lazımi səviyyədə təchiz və təmin edilməmişdirlər. Müvafiq qaydaların təhlili göstərir ki, bu sahədənəzarət və monitorinqi həyata keçirəcək cavabdeh orqanların müəyyənləşdirilməmişdir. Əslində bu, milli qanunvericiliyin özündə təsbit olunan hüquqların müdafiə edilməsini və həyata keçirilməsini xeyli çətinləşdirir. Lakin aydındır ki, təhsilin inkluzivliyinə zəmanət verən yeni qanunvericilik sənədləri tərtib edildiyi təqdirdə, həmin qaydaları əsaslı surətdə dəyişdirilməlidir. İstənilən halda bu vəzifənin yerinə yetirilməsi qaçılmazdır, çünki ƏU-ın ümumtəhsil məktəblərdə təhsil almalarını təmin etmək üçün mövcud təhsil qanununa əlavə və dəyişikliklər edilməlidir.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|