Azərbaycan Respublikası
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Respublikası
- Cədvəllərin siyahısı
- Qrafiklərin siyahısı
- Tədqiqata mane olan amillər
|
vii
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycanda Sağlamlıq İmkanları Məhdud olan Uşaqlara Təhsil Xidmətlərinin Göstərilməsi Haqqında Tədqiqat. Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi Mərkəzi və Şərqi Avropa/MDB regionu, Azərbaycan vii
Bu tədqiqat işi UNICEF-in dəstəyilə Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi tərəfindən həyata keçirilmişdir. Yekun hesabat layihənin beynəlxalq məsləhətçisi Almaz İsmayılova tərəfindən redaktə edilmiş və hesabat yeddi nəfər müəllifin birgə əməkdaşlığı nəticəsində hazırlanmışdır. Belə ki, Ülviyyə Mikayılova tədqiqat işinin anlayışını hazırlamış və layihənin ilkin təqdimatını redaktə etmişdir. Tədqiqat işinin alətləri Ülviyyə Mikayılova və Yuliya Kərimovanın köməkliyi ilə beynəlxalq məsləhətçi tərəfindən hazırlanmışdır. 3-cü bölmə və nəticələr Ramiz Behbudov və Yuliya Kərimova tərəfindən sahə işləri və Ülkər İsazadənin şərhləri əsasında işlənmişdir. Qanunvericiliyə dair sənədlər Almaz İsmayılovanın köməkliyi ilə Nigar Əliyeva və Yusif Ağayev tərəfindən təhlil edilmişdir. Sonuncu bölmə, nəticə və zəmanət məktubları Ülviyyə Mikayılova, Ramiz Behbudov və Almaz İsmayılova tərəfindən hazırlanmış və yekunlaşdırılmışdır. Məlumatları isə Siqma İnkişaf və Beynəlxalq Əməkdaşlıq Tədqiqat Mərkəzindən sorğunu keçirən qrup toplamışdır.
Sonda, yekun hesabatın ərsəyə gəlməsində öz şərh və zəmanətlərini əsirgəməyən hər bir kəsə öz təşəkkürümüzü bildiririk. vii
Mündəricat
İxtisarların siyahısı ............................................................................................................................... 4 Cədvəllərin siyahısı .............................................................................................................................. 5
Cədvəllərin siyahısı .............................................................................................................................. 6 Xülasə.................................................................................................................................................vii Ümumi məlumat.................................................................................................................................vii Məqsəd/Vəzifə....................................................................................................................................vii Metodologiya.....................................................................................................................................vii Tədqiqata mane olan amillər.............................................................................................................vii Əsas nəticələr....................................................................................................................................vii Tövsiyələr..........................................................................................................................................vii 1. Giriş.................................................................................................................................................1
2. Metodologiya...................................................................................................................................2 2.1. Məlumat toplamaq üsulları ........................................................................................................... 3
2.2. Nümunə seçmək əməliyyatları ...................................................................................................... 5 2.3. Tədqiqat fəaliyyətini məhdudlaşdıran amillər ............................................................................. 6
3. Nəticələr ........................................................................................................................................... 6 3.1. Təhsil imkanları ............................................................................................................................ 7
3.1.1. Evdə təhsil .................................................................................................................................. 7 3.1.2. İnteqrativ və inkluziv təhsil........................................................................................................ 8
3.1.3. Xüsusi təhsil ............................................................................................................................. 11 3.1.4. Digər təhsil imkanları ............................................................................................................... 13
3.2. Təhsilə mane olan amillər ........................................................................................................... 13 3.2.1. Mövcudluq ............................................................................................................................... 13
3.2.2. Rahat istifadə imkanı ............................................................................................................... 14 3.2.3. Münasib qiymət........................................................................................................................ 16
3.2.4. Keyfiyyət .................................................................................................................................. 17 3.3. Ailə, dövlət və qohumlar tərəfindən göstərilən dəstək ............................................................... 19
3.4. Təhsildən gözlənilən nəticələr .................................................................................................... 22 3.5. Bilik və cəmiyyətdə biliyə münasibət ......................................................................................... 23
3.6. Xidmətlər .................................................................................................................................... 24 3.7. Qanunvericilik ............................................................................................................................. 29
3.7.1. Uşaq hüquqları ......................................................................................................................... 29 3.7.2. Strategiya və təşkilati tədbirlər ................................................................................................ 30
3.7.3. Məktəb amili .......................................................................................................................... 311 3.7.4. Pedaqoji heyətin işə götürülməsi və ixtisasartırması ............................................................. 354
3.7.5. Əlavə yardım xidmətləri ....................................................................................................... 355 3.7.6. Ən vacib istiqamətlər ............................................................................................................... 37
3.7.8. Cəmiyyətin təsəvvürü .............................................................................................................. 37 3.7.9. Vəsaitə dair tələbat ................................................................................................................... 38
4. Yekunlar və tövsiyələr ................................................................................................................... 40 İstifadə olunan ədəbiyyatın siyahısı ................................................................................................... 44
vii
İxtisarların siyahısı
MTTYM Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi MDB
Müstəqil Dövlətlər Birliyi NK
Nazirlər Kabineti UHK Uşaq Hüquqları Konvensiyası ƏŞHK Əlil Şəxslərin Haqları Konvensiyası ƏU Əlilliyi olan uşaqlar HÜT Hamı üçün Təhsil HQM Hədəf qrupunda müzakirələr AH
Azərbaycan Hökuməti BTK Beynəlxalq Tibb Korpusu MİM Minilliyin İnkişaf Məqsədləri TN
Təhsil Nazirliyi SN
Səhiyyə Nazirliyi ƏƏSMN Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi MM
TPPK Tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiya TSEK Tibbi-sosial ekspert komissiyaları NMR Naxçıvan Muxtar Respublikası İTMSP İnkluziv Təhsil Üzrə Milli Sınaq Proqramı QHT Qeyri-Hökumət Təşkilatı İQ
ABY Azərbaycana Birgə Yardım UNICEF Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Fondu ÜST Ümum-dünya Səhiyyə Təşkilatı
vii
Cədvəllərin siyahısı 1-ci cədvəl. Nümunələrin seçilməsi………………………………………………………………...5 2-ci cədvəl. Məktəbə getdikdən sonra ƏU-da müşahidə olunan mütərəqqi dəyişikliklər…………22 3-cü cədvəl. Mürəkkəb cədvəl: ailə gəliri və TPPK haqqında məlumat.......………………………27 4-cü cədvəl. Mürəkkəb cədvəl: təhsil pilləsi və TPPK haqqında məlumat………………………...28
vii
Qrafiklərin siyahısı 1-ci. Əlilliyi olan uşaqlara təhsil xidmətlərinin göstərilməsi…………………………………7 2-ci. Məktəb direktorları, ƏU və inkluziv təhsillə məşğul olan müəllimlər…....................... 9 3-cü. Valideynlərin məktəb infrastrukturundan razılığının dərəcəsi ……………………….. 15 4-cü. ƏU-ın heç bir təhsil almamalarının səbəbləri ………………………………………... 16 5-ci. Təhsil fəaliyyətindən razılıq............…………………………………………………....18 6-cı. Valideynlərin təhsili………………………………………………………………….....19 7-ci. Ailələrin aylıq gəliri....... …………………………………………………………….....19 8-ci. ƏU-ın valideynlərinə köməklik………………………………………………………...20 9-cu. ƏU-ın gələcək həyatlarında təhsilin rolu........…………………………………………21 10-cu. ƏU-ın məktəb təəssüratları.....………………………………………………………..24 11-ci. Müəllimlərin xüsusi xidmətlər haqqında bilikləri…………………………………….25 vii
Xülasə Ümumi məlumat Azərbaycanda Deinstitutlaşma (dövlət uşaq müəssisələrdən uşaqların ailələrinə verilməsi) prosesi çərçivəsində beynəlxalq təşkilatlar, QHT-lər və donorlar hazırda diqqətdən kənarda qalan və təcrid olunan təbəqələr, məlumatın və fikirlərin yayılması, inkluziv təhsil şəbəkəsinin qurulması və onun inkişafına köməklik, təhsil almaq imkanlarının artırılması və s. kimi məsələləri ön plana çəkmək məqsədilə strategiyanın müəyyən edilməsi və sistemin idarəolunması üzrə milli müəssisələr yaratmağa səy göstərmişdirlər. İnkluziv təhsil diqqətdən kənarda qalmaq və təcrid olunmaq təhlükəsi yaşayan şəxslərə xüsusi diqqət yetirmək şərtilə bütün uşaqların, gənclərin və böyüklərin təlim ehtiyaclarını ödəmək üçün nəzərdə tutulan mütərəqqi yanaşmadır. Uşaq hüquqları komissiyası özünün yekun müşahidələrində Azərbaycana aşağıdakı tövsiyələri etmişdir: 1) BMT-nin Baş Assambleyasının 23 dekabr 1993-cü ildə qəbul etdiyi, əlil şəxslər üçün bərabər imkanların yaradılmasının standart qaydalarının həyata keçirilməsini təmin etsin; 2) əlilliyi olan uşaqların öz təhsil almaq hüquqlarının həyata keçirmələrini təmin etsin və onların ümumi təhsil sisteminə daxil olmalarına kömək etsin. UNICEF-in Azərbaycan Nümayəndəliyi təlim fəaliyyətində çətinlik çəkən və geridə qalan əlil şagirdlərə təhsil xidmətlərinin göstərilməsinə həsr olunan bu tədqiqatı dəstəkləyir və bu yolla həmin şagirdlər onların təhsil aldıqları müəssisələr (xüsusi məktəblər, xüsusi siniflər və ya adi siniflər) və onların təhsilinin səviyyəsi haqqında ətraflı məlumat əldə etmək istəyir. Bu tədqiqat Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi (MTTYM) tərəfindən, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və UNICEF ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilmişdir.
Bu tədqiqatı həyata keçirməkdə məqsəd Uşaq hüquqları konvensiyası (UHK) baxımından Azərbaycanda ƏU-a təhsil xidmətlərinin göstərilməsini tədqiq etməkdir. Bu tədqiqatın məqsədləri bunlardır: 1)
UHK, qanunvericilik, strategiyalar, vəsaitlər və üsullar baxımından Azərbaycanda ƏU-a təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin vəziyyətini qiymətləndirmək, bu zaman çıxarılan nəticələrin yeni strategiyanın tərtib edilməsinə göstərdiyi əsas təsirlərə xüsusi diqqət yetirmək; 2)
təhlil etmək; 3)
İnkluziv təhsil sahəsində tətbiq edilən nümunəvi üsulları müəyyən etmək və qeydə almaq, özünü doğrultmuş səmərəli üsulları və strategiyaları, narahatlıq doğuran məsələləri və ƏU- ın ümumi təhsil müəssisələrinə uğurlu şəkildə cəlb edilməsinə mane olan amilləri işıqlandırmaq; 4)
təhsilə kömək edən proqramların tərtib edilməsinə şərait yaratmaq məqsədilə Azərbaycanda hökumətin və digər tərəfdaşların imkanlarının möhkəmləndirilməsinə dair tövsiyələr vermək.
Bu tədqiqatın əsas hədəf qrupu 6-10 yaşında olan, əlilliyi olan uşaqlar idi. Onlar haqqında məlumat valideynlərdən, müəllimlərdən, məktəb direktorlarından, strategiyanı müəyyən edən şəxslərdən, nazirliyin əməkdaşlarından və digər əsas maraqlı tərəflərdən, məsələn qeyri-hökumət təşkilatlarından (QHT) toplanırdı. Bu tədqiqat keyfiyyət,və kəmiyyət baxımından həyata keçirildi. Məlumat toplamaq üçün aşağıda göstərilən üsullardan istifadə edildi: 1)
Əlilliyi olan uşaqların valideynləri və müəllimləri arasında sorğunun keçirilməsi; 2)
Məktəb direktorları, rayon təhsil şöbələrinin müdirləri və hökumət nümayəndələri ilə aparılan ətraflı müsahibələr; 3)
hədəf qrupunda aparılan və müəyyən mövzuya həsr olunan müzakirələr; vii
4)
Xüsusi təhsilin, ev təhsilinin, inteqrativ təhsilin (adi məktəblərdə xüsusi siniflər), adi məktəblərdə tətbiq olunan inkluziv təhsil üsullarının və s. müşahidə olunması; 5)
Yerli və xarici qanunvericiliklərin təhlili.
əldə edilməsi, ƏU-lar və onların təhsil aldıqları məktəblər haqqında məlumatın olmaması. Respondentlər (xüsusilə valideynlər və müəllimlər) müsahibə zamanı özlərini sərbəst hiss etmirdilər. Müşahidə zamanı müəllimlər öz fəaliyyətlərinin müşahidə və tənqid edilməsindən narahat olurdular. Əsas nəticələr Bu tədqiqat sayəsində məlum oldu ki, digər keçmiş Sovet İttifaqı respublikalarında olduğu kimi, Azərbaycanda da təhsil sistemi ƏU-ın təhsil tələbatını ödəyir, lakin bu cəmiyyətdən təcrid olunmuş formada həyata keçirilir (evdə təhsil, xüsusi təhsil müəssisələri). Azərbaycanda təhsil xidmətlərinin rahat istifadə edilə bilməsi, münasib qiymətə olması, mövcudluğu və keyfiyyəti ilə əlaqədar olan ciddi çətinliklər vardır. ƏU-ın və onların ailələrinin həqiqi tələbatına uyğun gələn daha yaxşı dövlət qaydaları və strategiyaları vasitəsilə bu maneələrin çoxunu aradan qaldırmaq olar. Hökumət (sosial təminata malik olmayan) sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar üçün təhsil tədbirlərinə dair öz nəzəri planında inkluziv və ya inteqrativ addımlar atmamışdır. Dövlət təhsili (insanlar, valideynlər və s. arasında məlumatın yayılması) və hökumətin dəstəklənməsi sahələrində vətəndaş cəmiyyətinin təşkilatları da çoxlu iş görməlidirlər. Tədqiqat nəticəsində məlum oldu ki, ƏU-a və onların ailələrinə aid olan məsələlər hələ də utanc mənbəyi hesab olunur, yanlış şəkildə qavranılır və məhdud dərəcədə dərk olunur. Bundan əlavə, özlərinin əlilliyi olan uşaqları üçün təhsil imkanlarının axtarılması və yaradılması sahəsində aparıcı mövqe tutmaq üçün kifayət qədər qüvvəyə malik olmayan ailələrdə də həmin utanc hissi və yanlış qavrayış müşahidə olunur.
Tədqiqatın nəticələri bunu deməyə imkan verir ki, sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların tələbatını ödəyən (günərzi, reabilitasiya, inkişaf) xüsusi xidmətlər çox azdır. Bu çatışmazlıq əsasən Sovet dövrünün köhnəlmiş tibbi yanaşmaları ilə əlaqədardır. Digər tərəfdən, keçmişdə ƏU tipik uşaqlarla birgə təhsil almadığından ümumtəhsil məktəblərində xüsusi pedaqoqlar yox idi. Bundan əlavə, Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrində həmin çatışmazlığı aradan qaldıra biləcək kadrlar yetişdirmək üçün lazım olan proqramların sayı kifayət qədər delildir. Mövcud qaydaların təhlili göstərir ki, bu mövcud normativ hüquqi aktların həyata keçirilməsi üsulları və monitorinq mexanizmi qeyri-qənaətbəxşdir.
Bu sahədə vəziyyəti nəzərdən keçirdikdən, məlumatı təhlil etdikdən və mövcud qanunvericilik bazasını nəzərdən keçirdikdən sonra Azərbaycanda inkluziv təhsil istiqamətində daha böyük irəliləyişə nail olmaq üçün aşağıda göstərilən tədbirlər vacib hesab oluna bilər:
1.
Xüsusi və inkluziv təhsil islahatları ölkənin ümumi təhsil islahatlarının tərkib hissəsinə çevrilməlidir. 1.1.
hazırlığı proqramını tərtib etməli və həyata keçirməlidir. 1.2.
Gələcək strategiyalarda və qaydalarda təhsil xidmətlərindən rahat istifadə imkanı hökumətin ən vacib vəzifələrindən birinə çevrilməlidir.
2. Hökumət tərəfindən xüsusi və inkluziv təhsilə dair milli konsepsiya tərtib edilməlidir. Hökumətin təhsil strategiyasında Azərbaycanın vahid, ümumi inkluziv təhsil qanunu və ona nail olmaq üçün lazım olan tədbirlər təsvir edilməlidir. vii
2.1.
Əlilliyin tərifinə/təsnifatına dair yeni dövlət strategiyasını tərtib etmək məqsədilə yerli və beynəlxalq ekspertlərdən (həm Sovet dövründə, həm də Qərbdə təhsil alan ekspertlər), QHT-lərin və dövlət orqanlarının nümayəndələrindən ibarət olan İşçi Qrupu (İQ) yaratmaq, həmin qrupun məqsədlərini, vəzifələrini, vaxt cədvəlini və fəaliyyət planını dəqiqliklə müəyyən etmək. 2.2.
aparılmasına münasib şərait yaratmalıdır. 2.3.
Cəmiyyətə bu sahədə üzləşdiyi çətinliklər və məsələlər barədə daim məlumat vermək məqsədilə, ictimaiyyəti məlumatlandırma kampaniyalarının fasiləsiz surətdə həyata keçirilməsi üçün illik plan hazırlanmışdır.
3.
Hökumət tərəfindən əlilliyi olan uşaqlara verilən təhsilin keyfiyyətinin təmin edilməsi üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi zəruridir. 3.1.
məqsədilə mövcud bərpa- inkişaf mərkəzlərinin əhatə dairəsi genişləndirilməli, onların təcrübəsindən istifadə edilməlidir. 3.2.
keçirilməli, əsaslı dəyişikliklər edilməlidir. 1
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|