Azərbaycan Respublikası
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qrafik 5. Təhsil fəaliyyətindən razılığın dərəcəsi (%).
- Valideynlər
- Qrafik 6. Valideynlərin təhsili (%)
- Qrafik 7. Ailələrin aylıq gəliri .
- Sizcə ƏU - ın məktəbə getməsi onların gələcək rifahına müsbət təsir göstərirmi
- 3.4. Təhsildən gözlənilən nəticələr
|
3.2.4. Keyfiyyət Təhsilin keyfiyyətinin araşdırılması kifayət qədər ziddiyyətli və mürəkkəb məsələdir. Məlumatlara uyğun olaraq, ƏU-ın təhsilinin keyfiyyətinə birbaşa və ya dolayı təsir göstərən bir çox amillər vardır ki, onların açıqlanmasına cəhd göstərildi. Müəllimin hazırlıq dərəcəsi, məvacibləri, qiymətləndirmə vasitələri/göstəriciləri, xüsusi və şəxsiyyətyönümlü tədris üsulları, vəsaitlər və məktəb infrastrukturu və s. həmin amillərdəndir. Bu tədqiqat zamanı uşaqların, valideynlərin və təhsil müəssisələrinin rəhbərliyinin nöqteyi-nəzərindən və kənar müşahidəçilər tərəfindən aparılan qiymətləndirmə vasitəsilə təhsil xidmətlərinin keyfiyyətini araşdırıldı. Sorğu zamanı məlum oldu ki, ƏU-ın valideynlərinin 93,1%-i uşaqlarına təhsil verən müəllimlərdən razıdır. Belə ki, valideynlərin təxminən 55%-i müəllimlərin onların uşaqlarına, 25%-i isə müəllimlərin valideynlərə göstərdiyi müsbət münasibətin (davranış) olduğunu vurğuladı.. Valideynlərin yalnız 17%-i sinif otağında həyata keçirilən tədris fəaliyyətindən razı olduğunu bildirdi.
Digər tərəfdən, valideynlərin əksəriyyəti bütövlükdə təhsil sisteminin fəaliyyətindən razı olduqlarını bildirdilər (Cədvəl 5). Belə ki, valideynlərin təxminən 55%-i təhsil sisteminin fəaliyyətindən razı , 37,7%-i isə təhsil sisteminin fəaliyyətinin az dərəcədə qənaətbəxş, nəhayət 7,7%-i təhsil sisteminin fəaliyyətinin qeyri-qənaətbəxş olduğunu bildirdi. Valideynlərin əksəriyyətinin razılığının səbəbi əlilliyi olan uşaqlarında “inkişaf” 22 müşahidə etmələridir. Valideynlərin 8%-i bildirdi ki, onların uşaqları oxumağı və yazmağı bacarır, nəhayət valideynlərin 6%-i bildirdi ki, onlar öz uşaqlarında heç bir dəyişiklik müşahidə etmədilər. Bu hal belə qənaətə gəlməyə imkan verir ki, valideynlər tədris və təhsil fəaliyyətinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi barədə az biliyə və bacarığa malikdirlər.
19
www.stat.gov.az
20 İnflyasiya göstəriciləri ziddiyyətlidir – rəsmi mənbələr onun 18%-dən az (illik) olduğunu bildirirlər, beynəlxalq təşkilatlar isə 2007-ci ildə inflyasiyanın 22% olduğunu bildirirlər. Yerli ekspertlər 2007-ci ildə istehlak mallarının qiymətlərinin artmasını nəzərə alaraq, inflyasiya səviyyəsinin təxminən 30% olduğunu iddia edirlər. 21 Ölkədə dövlət yardımları inflyasiya səviyyəsinin əmsalları vasitəsilə hesablanmır. Yardımların məbləğini artırmaq ölkə prezidentinin səlahiyyətidir.
22 Sorğu metodologiyası məhdud olduğuna görə, valideynlərin öz uşaqlarında hansı növ “inkişafı” müşahidə etdiklərini müəyyən etmək mümkün olmamışdır.
18
Ümumiyyətlə belə aydın olur ki, valideynlər bütövlükdə təhsilin hazırkı səviyyəsindən razıdırlar. Müəllimlər və məktəb direktorları təhsil fəaliyyətinin keyfiyyətini qiymətləndirərkən bir qədər daha mühafizəkar mövqe nümayiş etdirmişlər: müəllimlərin yalnız 52%-i, direktorların isə 45%-i təhsil sisteminin fəaliyyətindən razı olduğunu bildirmişdir.
Sorğular əsasında müəyyən edildi ki, sorğu iştirakçılarının əksəriyyəti ƏU-ın təhsili ilə birbaşa məşğul olan müəllimlərin sürətli təlim kursuna və öz bacarıqlarını inkişaf etdirməyə ehtiyac olduğunu hesab edir. Məktəb direktorlarının, müəllimlərin və valideynlərin əksəriyyəti bu fikirlə razıdır. Məsələn, sorğuda iştirak edən 51 məktəb direktorundan 34-ü bildirdi ki, onların məktəblərinin müəllimləri ƏU dərs keçmək üzrə mütəxəssis deyillər. Bundan əlavə, müsahibə verən bütün dövlət ekspertləri kadr çatışmazlığı və hazırlığı barədə ciddi surətdə narahat olduqlarını bildirdilər. Onların bir çoxu bildirdi ki, QHT-lər (MTTYM, UNICEF) Təhsil Nazirliyi ilə birlikdə müəllimlərin ixtisasartırması sahəsində fəal olmuşdurlar; lakin həmin səylər həcm, keyfiyyət və miqyas baxımından məhdud olmuşdur. Məsələn, sorğuda iştirak edən müəllimlərin yalnız 35%-i bildirdi ki, onlar ƏU-a dərs keçmək bacarıqları üzrə xüsusi təlim keçmişlər. Bundan əlavə, müəllimlərin təxminən 79%-i, direktorların isə böyük əksəriyyəti, yəni 51-dən 47-si əlavə ixtisasartırmaya ehtiyacın olduğunu bildirdi. Ekspertlər qeyd etdilər ki, hökumət kadr hazırlığı sahəsində çatışmazlığı aradan qaldırmaq və lazımi vəsait ayırmaq üçün ciddi tədbirlər görməlidir; əks təqdirdə AH bu sahədə əhəmiyyətli islahatların öhdəsindən gəlməyə bilər 23 . Bundan əlavə, müsahibə verən müəllimlərin əksəriyyəti tədris metodologiyası, bacarıq və strategiyalarına dair materialların olmadığını bildirdi. Dərsliklərin, tədris vəsaitlərinin və əyani vəsaitlərin çatışmazlığı da müəllimlərin keyfiyyətli təhsil vermək qabiliyyətləri barədə dəqiq rəy söyləməyə imkan vermir. Nəhayət, müəllimlər məktəblərdə ƏU-a xüsusi xidmətlər göstərən mütəxəssislərin (nitq terapevti, psixoloqlar) olmaması ilə bağlı narazılıqlarını bildirdilər. Müəllimlərin fikrincə, qeyd olunanlar onların təhsilin keyfiyyətini yüksəltmələri üçün əlavə imkanlar yarada bilər.
23 Məsələn, sorğuda iştirak edən müəllimlərin təxminən 70%-i bildirdi ki, onlar üçün ƏU-a dərs demək çox və ya müəyyən dərəcədə çətindir, müəllimlərin yalnız 30%-i isə heç bir çətinlik çəkmədiyini bildirdi. Sorğuda iştirak edən direktorların yarısından çoxu bildirdi ki, əlilliyi olan uşaqlara dərs deməkdə çətinlik çəkir. Qrafik 5. Təhsil fəaliyyətindən razılığın dərəcəsi (%).
0 10
20
30 40
50
60 Valideynlər
qənaətbəxş
- ın təhsilinin səviyyəsindən razısınızmı?
19
Sorğu nəticələrinə uyğun olaraq, sorğuda iştirak edən müəllimlərin təxminən 56,2%-i xüsusi təhsilə görə 50% artımı almır 24 . Müəllimlər köməkçi kadrlarının çatışmazlığını qeyd etdilər və bildirdilər ki, təhsil qaydalarına uyğun olaraq, ƏU-a dərs deyən müəllimlər sinifdə əlilliyi olan uşaqlara zəruri xidmətlər göstərməkdə tədris fəaliyyətinə kömək edən köməkçilərlə təmin edilməlidirlər 25 . Lakin ölkədə, xüsusilə kənd və rayon məktəblərində müəllimlərin əksəriyyəti bu cür köməkçilərlə təmin edilmir (sorğu nəticələrinə uyğun olaraq, müəllimlərin yalnız təxminən 19%-nin köməkçisi vardır). Sorğuda və HQM-də iştirak edən müəllimlərin əksəriyyəti hesab edir ki, köməkçilərin mövcudluğu müəllimlərin tədris fəaliyyətini, habelə əlil şagirdlərin və onların tipik həmyaşıdlarının təlim fəaliyyətini xeyli asanlaşdıracaqdır. İnkluziv təhsil üzrə pilot layihələri həyata keçirən məktəblərə milli inkluziv təhsil proqramı çərçivəsində müəllim köməkçiləri təyin edilmişdir. Proqramın müddəti 2009-cu ilin yanvarında bitdiyinə görə, həmin ştat vahidi ləğv ediləcək, pilot layihələrin həyata keçirilməsi məqsədilə işə götürülən müəllimlər isə ixtisar ediləcəklər.
Tədqiqat zamanı o da məlum oldu ki, ƏU-ın təhsili sahəsində müəllimlərin və şagirdlərin fəaliyyətinin keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün qəbul edilmiş standart göstəriciləri artıq köhnəlmiş, yeni standartlar isə hazırlanmamışdır. 3.3. Ailə, dövlət, qohumlar tərəfindən göstərilən dəstək Bu tədqiqatın əsas hədəflərindən biri ƏU-ın təhsil almasında mühüm rol oynayan ailələri idi. Valideynlərin qərarına təsir göstərə biləcək amillərin müxtəlifliyini əhatə etmək məqsədilə tədqiqat əsasında tipik uşaqların valideynləri üçün sorğu vərəqəsi tərtib edildi, onlarla HQM təşkil edildi, müəllimlərin və ekspertlərin rəyləri öyrənildi. Lakin əsas diqqət ƏU-ın valideynlərinə yönəldilmişdi. Sorğuda iştirak edən valideynlərin təxminən 90%-i bir, 9.7%-i isə iki əlil uşaqlarının olduğunu bildirdi. Sorğuda iştirak edən valideynlərin 67%-i analar, 24.4%-i atalar, yerdə qalan faizi valideyn qismində baba və ya nənələr təşkil edirdi. Sorğuda iştirak edən valideynlərin 24%-i elmi dərəcəyə malik olan, 52.3%-i ali, 10%-i isə orta təhsilli idi. (Cədvəl 6). Valideynlərin böyük əksəriyyəti, yəni 87%-i tam ailə (hər iki valideynin olduğu ailə) olduğunu bildirmişdi.
Eyni zamanda ƏU-ın sorğuda iştirak edən valideynləri öz uşaqlarının bir neçə əsas tələbatı barədə məlumat verdilər, və həmin tələbatları ödəmək üçün hər ay xeyli məbləğdə vəsaitə ehtiyac olduqlarını bildirdilər. Valideynlərin əksəriyyəti qeyd etdi ki, onların əlilliyi olan uşaqları pəhriz saxlamalıdırlar. Sorğu nəticələrinə görə, valideynlərin təxminən 40%-i hesab edir ki, yalnız əlilliyi olan uşaqlarının tələbatını (əsasən qida, dərman və paltar xərclərini) ödəmək üçün onlara hər ay 300 Azərbaycan manatı lazımdır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, sorğuda iştirak edən valideynlərin 80%- indən çoxu öz ailəsinin hər ay cəmi 250 AZN-dən az pul qazandığını bildirdi (Cədvəl 7). 75
24 Direktorlar arasında keçirilən sorğunun nəticələrinə görə, bu göstərici hətta 50%-dən də aşağıdır. 25 Tədqiqat nəticələrinə uyğun olaraq, yalnız aşağıda sadalanan böyük və kiçik şəhərlərdə İnkluziv təhsili sınaqdan keçirən məktəblər müəllim köməkçiləri ilə təmin edilir: Bakı, Sumqayıt, Mingəçevir və Yevlax. Bəzi şifahi dəlillər vardır ki, hətta həmin məktəblər belə bir nəfər də olsun müəllim köməkçisi ilə təmin edilmir.
2.1 9.9
14.9
9.0
9.9
52.3
2.1
Primary Middle School
High School Vocational
Higher Education Master
Doctorate
Əsas Orta
Peşə Ali
Magistr Doktor
20
Xüsusilə ölkənin kəndlərində işsizlik səviyyəsinin yüksək olması 26 belə qənaətə gəlməyə imkan verir ki, valideynlər öz ailə büdcələrini artırmaq üçün məhdud imkanlara malikdirlər. Yoxsulluq Azərbaycanda əsas problemlərdən biri olaraq qalır, əhalinin təxminən beşdə biri yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır 27 . Daha dəqiq desək, valideynlər ciddi maddi çətinliklərlə rastlaşması onların öz əlilliyi olan uşaqlarının təhsilinə kömək etmək imkanlarını məhdudlaşdırır.
Sorğuda iştirak edən valideynlər bildirdilər ki, onlara qohumları tərəfindən köməklik edilir, lakin bu yardım əhəmiyyətli həcmdə deyildir. Sorğuda iştirak edən valideynlərin təxminən 59%-i bildirdi ki, onlar öz ƏU-i ilə məşğul olarkən psixoloji çətinliklərə üzləşirlər. Valideynlər bu çətinliklərin öhdəsindən gəlməkdə öz qohumlarından və hökumətdən kömək gözləyirlər (Cədvəl 8). Valideynlərin təxminən üçdə biri hesab edir ki, onların əlilliyi olan uşaqlarının tibbi müalicəsi mövcud vəziyyətdən çıxış yoludur, valideynlərin təxminən 20%-i isə hesab edir ki, çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün dövlət maliyyə yardımı artırılmalıdır.
26 İşlə təmin edilmə səviyyəsi də rəsmi və beynəlxalq statistika arasında ziddiyyəti əks etdirən daha bir göstəricidir. Hökumətin verdiyi məlumata görə, son beş il ərzində 650.000-dən çox yeni iş yeri açılmışdır, onların 80%-indən çoxu rayonların payına düşür. Lakin bir çox yerli və beynəlxalq ekspert bu məlumatın həqiqətə uyğunluğundan ciddi şübhə edirlər. 27 Bu halda da dövlət məlumatları və alternativ məlumatlar arasında uyğunsuzluq vardır: AH iddia edir ki, yoxsulluq səviyyəsi 15%- dən aşağı düşmüşdür, DB kimi beynəlxalq təşkilatlar isə hesab edir ki, yoxsulluq səviyyəsi hələ də yüksəkdir və 25%-ə yaxındır, və bununla da 2003-cü ildən bəri əldə edilən əhəmiyyətli irəliləyişi təsdiq edir. DB tərəfindən 2002-ci ildə keçirilən ailə büdcələri haqqında sonuncu sorğu əsnasında məlum oldu ki, yoxsulluğun səviyyəsi rayonlarda, xüsusilə Naxçıvan Muxtar Respublikasında, məcburi köçkün və qaçqın qəsəbələrində və Bakının şəhərətrafı qəsəbələrində həddindən artıq yüksəkdir. Bu barədə daha çox məlumat əldə etmək üçün DB-nin www.worldbank.org ünvanlı internet saytına daxil olun.
7. Ailələrin aylıq gəliri .
5.7 18.4
28.4
18.0
29.5
0 - 5 AZN 50 - 100 AZN
100 - 150 AZN 150 - 200 AZN
250 AZN and more
21
Valideynlərin 10%-i bildirdi ki, əlilliyi olan uşaqlar üçün müəyyən edilmiş müavinətlər barədə heç bir məlumatı yoxdur. Valideynlərin çox az qismi ailələr üçün təlim kurslarının və ya xüsusi yardım xidmətlərinin təşkil edildiyini qeyd etdi. Belə ki, valideynlərin 40%-dən çoxu öz əlilliyi olan uşaqlarının özlərinə qulluq edə bilmədikləri barədə məlumat verdilər. Buna görə ƏU-ın valideynlərinə kömək etmək üçün ailəyə kompleks yardım xidmətlər göstərilməlidir.
Məktəb və ailələr arasında tərəfdaşlıq uğurlu təhsilin mühüm cəhətlərindən biridir. Müəllimlər valideynləri təhsil fəaliyyətinə cəlb etməyə maraq göstərsələr də, bu cür əməkdaşlığı qurmaq üçün hər iki tərəfin kifayət qədər bacarıqları yoxdur. Müsahibə verən bəzi müəllimlər qeyd etdilər:
prosesinə necə cəlb olmalarını müşahidə etmələrini tövsiyə edirlər”.
olunan uşaqların öhdəsindən gələ bilmərik.”
0 10
20
30 40
50
60 70
80
90 100
ƏU - ın valideynləri
Təhsilin ƏU - ın gələcəyinə tövhəsi (%) Yox
ƏU - ın valideynlərinin dəstəklənməsi 36.2
22
Digər tərəfdən Azərbaycanda valideynlər mənfi münasibətlə rastlaşa bilərlər. Ölkədə uşaq əlilliyi barədə ən geniş yayılan təsəvvür “defektologiyaya” əsaslanır. Başqa sözlə desək, bir çox insan bu cür uşaqları qüsurlu hesab edir və onların cəmiyyətdən təcrid edilməsini və ya xüsusi müəssisədə müalicə edilməsini zəruri hesab edir. İctimai müalicə mərkəzlərinin nümayəndələri ilə aparılan müsahibələrin nəticələrinə uyğun olaraq, bir çox ƏU-ın valideyni də eyni fikirdədir. Buna görə də bir çox valideyn öz əlilliyi olan uşaqları ilə ictimai yerlərə, parklara və ya məktəblərə getməkdən çəkinir. Bir ana müalicə mərkəzinin rəhbərinə aşağıdakıları demişdi:
hesab edirdim ki, o, ucadan qışqırır və insanların diqqətini cəlb edir. Sonra mən avtobusdakı insanlara deyil, öz oğluma daha çox diqqət yetirməyə başladım, küçədə baş verənləri ona izah etməyə başladım. Gördüm ki, mən günbəgün dəyişir və hal-hazırda ictimai yerlərdə özümü çox rahat hiss edirəm.”
Bir çox sorğu iştirakçısı ictimaiyyətin məlumatlandırılması baxımından KİV-lərə böyük əhəmiyyət verir. ƏU-a və onların ailələrinə aid olan məsələlərin KİV-də (televiziya, radio, qəzetlər) kifayət qədər işıqlandırılması (verilişlərin yayımlanması, məqalələrin çap edilməsi) barədə suala cavab olaraq sorğuda iştirak edən valideynlərin təxminən 56%-i bildirdi ki, KİV bu məsələləri heç işıqlandırmır və ya qeyri-qənaətbəxş dərəcədə işıqlandırır. Müəllimlərin və direktorların təxminən 27%-i eyni fikirdə olduğunu bildirdi. Müəllimlərin yalnız 19%-i və direktorların 31,4%-i KİV-in fəaliyyətindən tamamilə razı olduqlarını bildirdilər. Sorğuda iştirak edən müəllimlərin yarıdan çoxu və direktorların 41%-i bildirdi ki, onlar KİV-lərdə bu məsələlərin əks olunmasının dərəcəsindən müəyyən qədər razıdırlar. Tipik uşaqların valideynlərinin xeyli hissəsi hesab edir ki, KİV-lərin fəaliyyəti qeyri-qənaətbəxşdir.
3.4. Təhsildən gözlənilən nəticələr Təhsilin dəyəri hər zaman ölçülən və nəzərə alınan mühüm amillərdən biri olmuşdur: insanlar və dövlət təhsilə daha çox vəsait ayırarkən təhsildən nə gözləyirlər? Bu tədqiqat çərçivəsində müxtəlif maraqlı tərəflərin təhsil haqqında təsəvvürlərini başa düşməyə cəhd göstərilmişdir. ƏU-ın sorğuda iştirak edən valideynlərinin 73,4%-i bildirdi ki, onların uşaqları təhsil almaq əzmindədirlər və uşaqların təhsil almaq həvəsi aşkar görünür. ƏU-ın valideynlərinin 45%-i bildirdi ki, onların uşaqları məktəbdə və ya məktəbdən kənarda kurrikulumdankənar məşğələlərdə iştirak edirlər (bu uşaqların əksəriyyəti rəsmə həvəs göstərir) 28 .
Sorğuda iştirak edən valideynlərin xeyli hissəsi təhsilin onların əlilliyi olan uşaqlarının gələcəyinə müsbət təsir göstərəcəyinə inandıqlarını bildirdi (Cədvəl 9). Sorğuda iştirak edən müəllimlər və direktorlar buna hətta daha çox inandıqlarını qeyd etdilər.
Sorğu iştirakçıları hesab edirlər ki, təhsil əlilliyi olan uşaqların əsas biliklərinin artırılmasına kömək edir və onların gələcək iş həyatı baxımından imkanları artırır. Bu mənada bir çox insan hesab edir ki, dövlət ilk növbədə ƏU üçün peşə/bacarıqyönümlü təhsilə diqqət yetirməlidir.
Valideynlər və müəllimlər arasında aparılan sorğu nəticəsində məlum oldu ki, onlar təhsil alan, əlilliyi olan uşaqlarda əhəmiyyətli dəyişiklik baş verdiyini müşahidə edirlər. Aşağıda verilmiş cədvəldən görünür ki, valideynlərin ən çox müşahidə etdikləri dəyişiklik ƏU-ın öz valideynlərinə və həmyaşıdlarına daha müsbət münasibət göstərmələridir. Müəllimlərin verdiyi cavablar əsasında da buna bənzər mənzərə yaranır: müəllimlər də məktəbə gələn, əlilliyi olan uşaqların ətraf mühitə
28 Maraqlıdır ki, şəhər uşaqları ilə müqayisədə daha çox kənd uşağı kurrikulumdankənar məşğələlərdə iştirak edir. Hərçənd tədqiqatın nəticələrində bunun səbəbi izah edilməmişdir, yenə də məntiqi səbəblərdən biri ondan ibarət ola bilər ki, böyük və kiçik şəhərlərlə müqayisədə kəndlərdə mühit daha İnkluzivdir. 23
münasibətlərində müsbət irəliləyişlərin olduğunu bildirmişdirlər. Valideynlərin, müəllimlərin və direktorların müşahidə etdikləri daha bir dəyişiklik hisslərin ifadə edilməsi sahəsində baş vermişdir.
Tipik uşaqların valideynləri də ƏU-ın təhsil almalarını dəstəkləyirlər. Onlarla aparılan HQM-in nəticələrinin təhlili ona göstərir ki, bu valideynlərin çoxu (xüsusilə rayonlarda) hər uşağın təhsil almaq hüququna malik olduğunu və bütün uşaqların, o cümlədən ƏU-ın mütləq təhsil almalı olduqlarını hesab edirlər. Onlar hesab edirlər ki, əlilliyi olan uşaqlara təhsil almaq imkanı yaratmaqla, onların cəmiyyətə qaynayıb-qarışmasına kömək etmək olar. Yevlax rayonundan olan valideynlər bildirdilər ki, inkluziv təhsil bütün məktəblərdə icbari qaydada tətbiq edilməlidir, çünki o, uşaqların bir-birinin fərqli cəhətlərini qəbul etmələrinə və bir-birinə uyğunlaşmalarına kömək edir 29
məktəblərə getmələri yalnız onların diaqnozu əsasında həyata keçirilməlidir və yalnız digər şagirdlərin təlim fəaliyyətinə mənfi təsir göstərməyən ƏU ümumi məktəblərə qəbul edilə bilərlər. Həmin valideynlər hesab edir ki, ƏU sinif otağında pozucu amilə çevrilə bilərlər.
Tipik uşaqların valideynlərinin əksəriyyəti ƏU-a müraciət edərkən “xəstə uşaqlar” kimi ifadələrdən istifadə edirdilər. Bu yanlış təsəvvür əsasında sonradan valideynlər belə qənaətə gəlirlər ki, “xəstə uşaqlar” “sağlam uşaqlar” ilə bir yerdə təhsil ala bilməzlər. Buna baxmayaraq, tədqiqatın daha bir nəticəsi ondan ibarət idi ki, bütün valideynlər bu və ya digər şəkildə ƏU-ın təhsilə dair tələbatlarını qəbul edirlər.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|