Azərbaycan Respublikası
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.7.3. Məktəb amili
|
3.7. Qanunvericilik Azərbaycan Respublikası da BMT-nin “Uşaq hüquqlarına dair” Konvensiyasına qoşulduğuna görə ƏU-ın hüquqlarını daha yaxşı müdafiə etmək üçün qanunvericilikdə müvafiq dəyişikliklər etməyi öhdəsinə götürmüşdür. Aydındır ki, belə uşaqların bir çox problem və çətinlikləri vardır. Mövcud çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün kompleks yanaşmalar lazımdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ƏU-ın təhsilə cəlb edilməsi mühüm məsələlərdən biridir. Hazırda Azərbaycanda bir çox beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatları əlilliyi olan uşaqların təhsili sistemində islahat aparmağı tövsiyə edirlər. Islahatların aparılması üçün isə öncə mövcud qanunvericilik təhlil edilməlidir.
Hesabatda bu bölmənin əsasını həm milli qanunların müddəalarının, həm də müvafiq beynəlxalq sənədlərin (UHK, ƏŞHK və Salamanka Bəyannaməsi) müqayisəli təhlili təşkil edir. Eyni zamanda uşaq hüquqları, təşkilati tədbirlərin, təhsil almaq imkanlarının, pedaqoji və peşəkar heyətin ixtisasartırma və yenidən hazırlanmasının, əlavə yardım xidmətlərinin və ictimai baxışların müqayisəli təhlili aparılmışdır. 3.7.1. Uşaq Hüquqları Bərabərliyin təmin edilməsi, ayrıseçkiliyin aradan qaldırılması və bərabər imkanların yaradılması qaydaları bir çox sahədə dövlət strategiyasının əsasını təşkil edə bilər. Uşaqlar haqqında milli qanunvericiliyi tərtib edərkən rəhbər qaydaların toplusundan ibarət olan UHK mütləq istifadə edilməlidir. Azərbaycan 1992-ci ildə bu beynəlxalq sənədi imzalamış və təsdiq etmiş, bu və digər müvafiq sənədlər əsasında Azərbaycan Respublikasının Uşaq hüquqları haqqında qanunu tərtib edilmişdir 37 (bundan sonra bu sənəddə Milli qanun adlandırılacaqdır). Bütövlükdə UHK və milli qanunlar, o cümlədən ƏU-ın hüquqları ilə bağlı müddəalar uyğunlaşdırılmalıdır
UHK-na qoşulan dövlət “uşağın və ya onun valideyninin və ya qanuni qəyyumunun irqindən, cinsindən, dilindən, dinindən, siyasi və ya digər fikirlərindən, milli, etnik və ya sosial mənşəyindən, əmlakından, əlilliyindən və digər statusundan asılı olmayaraq, ayrı-seçkiliyin heç bir növünə yol vermədən, hər bir uşağın hüquqlarına hörmətlə yanaşmalı və həmin hüquqları təmin etməlidir. ƏŞHK-nda da bu müddəa təkrar olunur, belə ki, əlillik əsasında hər hansı ayrı-seçkiliyə yol vermək qadağan olunur və əlil şəxslərin istənilən dəlil əsasında ayrı-seçkiliyə məruz qalmaqdan hüquqi üsullarla, bərabər və səmərəli şəkildə müdafiə olunmalarının təmin edilməsi bu konvensiyaya qoşulan ölkələrin qarşısına öhdəlik kimi qoyulur.
Milli qanun bütün uşaqların bərabər hüquqlara malik olduqlarını təsdiq edir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, milli qanunda təsbit olunan uşaq hüquqları və azadlıqlarının digər hüquqi sənədlərlə
37 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (18 may 1998-ci il), Azərbaycan Respublikasının Uşaq hüquqları haqqında qanunu (Milli qanun)
30
məhdudlaşdırılmasına icazə verilmir 38 . Buna görə də, nə uşaqlar, nə də onların valideynləri və ya qanuni qəyyumları əlilliyə görə ayrı-seçkiliyə məruz qala bilməzlər. ƏŞHK-nın giriş hissəsində və 7-ci maddəsində qeyd edildiyi kimi, “konvensiyanı imzalayan dövlətlər ƏU-ın digər uşaqlarla yanaşı bütün insan haqlarından və əsas azadlıqlardan bərabər qaydada və tam istifadə etmələrini təmin etmək üçün lazım olan bütün tədbirləri həyata keçirməlidirlər” və “ƏU-a aid olan bütün tədbirləri həyata keçirərkən ilk növbədə və ən çox uşağın maraqları nəzərə alınmalıdır”. Milli qanunvericilikdə buna ən çox bənzəyən müddəa kimi milli qanunun 11-ci maddəsini göstərmək olar: həmin maddədə “hər bir uşağın hərtərəfli inkişaf etmək, milli və beynəlxalq dəyərlər, humanizm və etika qaydaları əsasında tərbiyə edilmək hüququ” tanınır.
UHK-da uşağın seçim edə bilmək hüququ vardır. UHK-da bəyan edilir ki, “konvensiyanı imzalayan dövlətlər özünə aid olan məsələlərə dair öz şəxsi fikirlərini formalaşdırmağı bacaran uşağın fikirlərini azad şəkildə ifadə edə bilmək hüququnu təmin etməlidirlər” 39 . Bu, ƏŞHK-nın 7(3) maddəsində də qeyd edilmişdir. Milli qanun bu qaydaya qismən uyğun gəlir, çünki o, bəyan edir ki, “Hər bir uşaq idrak, təfəkkür və nitq azadlığına malikdir. Valideynlər, digər şəxslər və dövlət orqanları uşağın idrak, təfəkkür və nitq azadlığına hörmətlə yanaşmalıdırlar…” 40 . Lakin bu müddəada uşağın “ona aid olan bütün məsələlərin” həllində fikirlərinin nəzərə alınması məsələsi dəqiqləşdirilməmişdir.
UHK-nın, ƏŞHK-nın və Milli qanunun ayrı-ayrı müddəalarında ƏU-ın tələbatları və haqları təsvir olunur. Milli qanunda bəyan edilir ki,:
digər yardımlardan bəhrələnmək hüququna malikdirlər. Həmin xidmətlər dərhal, pulsuz və imtiyazsız göstərilir. Dövlət həmin uşaqlar üçün sosial və psixoloji bərpa tədbirləri, onların qabiliyyətlərinə uyğun gələn təhsil xidmətləri təşkil edir, habelə peşə seçməkdə və işə düzəlməkdə onlara kömək edir. Dövlət uşaqların əlil olmasının qarşısını almaq üçün lazımi tədbirlər görür.” 41 .
Qeyd etmək lazımdır ki, UHK-da yalnız “əqli və ya fiziki cəhətdən əlil olan uşaqlar” ifadəsi istifadə olunur, Milli qanunda isə “əlilliyi olan uşaqlar” və “əqli və ya fiziki çatışmazlığa malik olan uşaqlar” bir-birindən fərqləndirilirlər. Aydındır ki, Milli qanunda bu cür təsnifat beynəlxalq terminologiyaya uyğun gəlmir. Bu məqsədlə də sağlamlıqlarında problemlər olan uşaqlar iki tipə bölünməlidir: “sağlamlıq imkanları məhdud olan” və “əlilliyi olan uşaqlar”. UHK-da və ƏŞHK-da bərqərar edilən əsas qaydalar Milli qanunda əks olunmamışdır. UHK-da qeyd olunur ki, “əqli və ya fiziki cəhətdən əlil olan uşaq onun şərəfini təmin edən, onun özünə inamını artıran və onun ictimai həyatda fəal iştirakına kömək edən şəraitdə tam və layiqli ömür sürməlidir” 42 . Əslində ƏŞHK-nın 3- cü maddəsində bəyan edilən qaydalar hər ölkənin ƏU-a dair qanunvericiliyinin əsasını təşkil etməlidir: şəxsi ləyaqət, müstəqillik, o cümlədən seçim etmək azadlığı, ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi, ictimai həyatda sərbəst iştirak, cəmiyyətə inteqrasiya, əlil şəxslərin cəmiyyətin tam üzvü kimi qəbul edilməsi, bərabər imkanların yaradılması, rahat istifadə imkanlarının təmin edilməsi və s. Lakin ƏU-ın təhsilinin əsasını təşkil etməli olan bu qaydalar Milli qanunda əks olunmamışdır. 3.7.2. Strategiya və təşkilati tədbirlər
38
39
12 (1) maddəsi, Uşaq hüquqları konvensiyası (1998)
40 14-cü maddə, Milli qanun (18 may 1998-ci il)
41
35-ci maddə, Milli qanun (18 may 1998-ci il)
42 23 (1) maddəsi, Uşaq hüquqları konvensiyası (1998)
31
Azərbaycan qanunvericiliyinin çevikliyi qanunların və onların icra mexanizmlərinin məqsədəuyğun şəkildə qəbul edilməsindən asılıdır. Parlament hər hansı qanunu qəbul etdikdən sonra müvafiq orqanlar Prezidentin göstərişi ilə həmin qanun üçün icra mexanizm(lər)i tərtib edirlər. Adətən qanunların icra mexanizmlərinə dair sənədləri Nazirlər Kabineti (NK) tərtib və təsdiq edir. Həmin sənədlər olmadan qanunların icrasında çətinliklər yaradır.
Salamanka bəyannaməsində ibtidai, orta və sonrakı təhsil pillələrində əlilliyi olan uşaqlar, gənclər və böyüklər üçün bərabər imkanların yaradılmasına dair müraciət səslənməsinə baxmayaraq, Azərbaycan qanunvericiliyində əlilliyi olan uşaqlar xüsusi məktəblərdə və evdə təhsilə cəlb olunurlar. Xüsusi təhsil haqqında qanunda (may, 2001-ci il) xüsusi məktəblər əsasən ƏU üçün nəzərdə tutulan xidmət növü kimi qeyd edilir. Həmin qanunda həm də “əlil uşaq” ifadəsinin tərifi verilir: “Fiziki, psixoloji və əqli qüsurlara malik olan, xüsusi xidmətlər olmadan təhsil ala bilməyən şəxs”. Həmin qanunda həm də əlillik dərəcələrinin təsnifatı verilir: a) fiziki qüsurlar – yoluxucu xəstəliklər, bəzi bədən üzvlərinin fəaliyyətinin pozulması nəticəsində fiziki inkişafda baş verən gecikmələr; b) psixoloji ləngimə – psixoloji inkişafın qüsurları, nitq qüsurları, sosial-emisonal qüsurlar, autizm; c) mürəkkəb zədələr – fiziki, psixoloji və əqli qüsurların toplusu; d) anadangəlmə kəmağıllıq – mərkəzi sinir sisteminin fəaliyyətinin pozulmasından irəli gələn idraki qüsurlar; e) ağır zədələr – dövlət təhsil standartları əsasında təhsil almağa imkan verməyən ağır fiziki, psixoloji və əqli qüsurların toplusu. Lakin Xüsusi təhsil haqqında qanunun bəzi hissələrində sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlara ümumtəhsil və ya inkluziv sinif otaqlarında təhsil almaq hüququ verilir. Həmin hissələrdə inkluziv məktəbin/sinif otağının tərifi verilir: “ƏU-ın öz tipik həmyaşıdları ilə birlikdə təhsil almaları üçün münasib mühit yaratmaq üçün nəzərdə tutulan ümumtəhsil məktəbi.” Qanunun bu abzasında Salamanka bəyanatının ƏU-ın ümumi sinif otaqlarında yerləşdirilməsi və təhsil alması haqqında bəzi tövsiyələri əks olunmuşdur. Lakin qanunda həmin sinif otaqlarına qəbul ediləcək uşaqların əlilliklərinin növlərinə dair məhdudiyyətlər təsbit edilmişdir.
Sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların tələbatını və diaqnozunu müəyyən etmək üçün Xüsusi təhsil haqqında qanunda xüsusi komissiya yaratmaq tələb olunur. Tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiyanın yaradılmasına dair 74 nömrəli qərara (2002-ci il) uyğun olaraq yaradılan komissiyanın vəzifələri aşağıda sadalanmışdır: a) tibbi diaqnozu təsdiq və ya rədd etmək məqsədilə uşağı erkən yaşlarda müayinə etmək və qiymətləndirmək; b) uşağın əlilliyinin dərəcəsindən asılı olaraq məktəblərin növünə dair tövsiyə vermək; c) müvafiq məktəblərin imkanları barədə valideynlərə məsləhətlər vermək; d) fərdi təhsil planı tərtib edilərkən tövsiyələr vermək; e) əlillik dərəcələri və fərqli tələbatlara malik olan uşaqlarla işləmək qaydaları barədə həkimlərlə, müəllimlərlə və sosial işçilərlə məsləhətləşmək 43 . Bütün bu xidmətlər ƏU-a pulsuz göstərilməlidir. Əgər ekspert komissiyası hər hansı əlil uşağın ümumi sinif otağında təhsil ala biləcəyini müəyyən edərsə, onda məktəb direktoru həmin uşağı məktəbə qəbul etməkdən imtina edə bilməz, yerli icra orqanı isə həmin uşağın məktəbdə yerləşdirilməsi, habelə tədris materialları və xüsusi xidmətlər ilə təmin edilməsi üçün cavabdeh olmalıdır.
43
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (29 aprel 2002-ci il), Tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiyanın yaradılması haqqında 74 nömrəli qərar
32
Salamanka bəyannaməsində inkluziv məktəblərin inkişafı, məqsədəuyğun və güclü strategiya, maliyyə yardımının və xüsusi xidmətlərin göstərilməsi rəğbətlə qarşılanır. Azərbaycanda müəllim, uşaq və valideynlərin tələbatını ödəmək üçün təhsil sistemi müasirləşdirilməlidir. Şagirdlərin zəif cəhətlərini aşkar etmək və çətinliklərin öhdəsindən gəlməkdə onlara kömək etmək üçün kurrikulumda effektiv metodlar nəzərdə tutulmamışdır. Azərbaycanda məktəblər əlilliyi olan uşaqların tələbatını ödəmək üçün lazım olan texniki təminat və avadanlığa malik deyildirlər. Nəticə etibarilə, ümumtəhsil məktəbləri xüsusi təhsil xidmətlərinə (XTX) ehtiyacı olan uşaqların tələbatını ödəməyə hazır deyildirlər.
Salamanka bəyannaməsində qeyd edilir ki, məktəb rəhbərliyi təhsil sistemini inkluzivliyə doğru aparmağın əsas vasitəçisidir. Məktəb direktorları təlim kurslarında iştirak edə və bu barədə lazımi bilik və bacarıqları əldə edə bilərlər. Təəssüf ki, Azərbaycanda məktəb direktorları məktəbin fəaliyyəti barədə müstəqil surətdə qərar qəbul etmək üçün lazım olan texniki təminata və səlahiyyətə malik deyildirlər. Hətta ƏU-ı qəbul edən məktəblər belə xüsusi xidmətlərlə və qurğularla təmin edilmir, onların bu vəzifəni yerinə yetirə bilməsi üçün lazım olan dəyişikliklər həyata keçirilmir. Halbuki, inteqrativ məktəb şəraitində tədris fəaliyyətinin təşkil edilməsi haqqında 87 nömrəli qərar 44 məktəblərdə inkluziv təlimli təhsil şəraitinin yaradılması istiqamətində atılan addımlardan biridir. Lakin qeyd olunan Qərarda ümumtəhsil məktəblərdə sağlamlıq imkanları məhdud olan 8-10 nəfər uşağın komplektləşdirildiyi xüsusi təhsilli siniflərin yaradılması təsdiq olunur. Qərarda ümumi məktəbə qəbul edilə biləcək uşaqların əlilliklərinin dərəcələrinə bəzi məhdudiyyətlər qoyulur, habelə sinif otağında sağlamlıq imkanları məhdud olan və tipik uşaqların nisbəti 20/80 həddində təyin edilir.
UHK-da “təhsil almaq hüququnun mütərəqqi üsullarla və bərabər imkanlar əsasında həyata keçirilməsinin” zəruriliyi qeyd edilir. Milli qanunda, uşağın təhsil hüququnun təsvir edildiyi hissədə bərabərlik qaydası əks olunmamışdır 45 . Həmin müddəada aydın şəkildə qeyd edilmişdir ki, “Azərbaycan Respublikasının təhsil qanunvericiliyinə uyğun olaraq, hər bir uşaq təhsil almaq hüququna malikdir. Dövlət təhsil sistemi uşağın şəxsiyyətinin formalaşması, zəruri bilik və bacarıqların tam mənimsənilməsi üçün şərait yaradır. Uşaqların icbari ümumi təhsildən yayınmaları qadağan edilir.” Milli qanunda qeyd edilir ki, uşaqlara mütləq onların qabiliyyətlərinə uyğun olaraq təhsil verilməlidir. Şübhəsiz ki, uşaqların qabiliyyətləri və imkanları fərqlidir, lakin onların hüquqları bərabərdir 46 . UHK-da da imkanların məhdudlaşdırılması inkar olunur, çünki həmin sənəddə tələb olunur ki, “uşağın şəxsiyyəti, istedadı, zehni və fiziki qabiliyyətləri mümkün olan ən yüksək həddə qədər inkişaf etdirilməlidir” 47 .
UHK-da tələb olunur ki, “ali təhsil almaq imkanı bütün müvafiq vasitələrdən istifadə etməklə və bacarıqları nəzərə almaqla, hamı üçün təmin edilməlidir” və bu müddəa da Milli qanunda əks olunmamışdır. Dövlət strategiyasına uyğun olaraq, Azərbaycanda ali məktəblərə qəbul olunarkən sağlamlıq haqqında arayış təqdim etmək tələb olunur. Bu, ƏU üçün birbaşa maneə yaradır.
UHK-da “məktəblərdə müntəzəm davamiyyəti və məktəbi tərk etmə hallarıın azaldılmasını təmin etmək üçün tədbir görmək” dövlətlərin öhdəsinə qoyulur 48 . Milli qanunda təhsil fəaliyyətinin dövlət tərəfindən nəzarət və monitorinq edilməsi tələb olunmur. Azərbaycanda ƏU-ın təhsilə davamiyyəti məsələsi xüsusilə vacibdir, çünki ƏU çoxlu fiziki və maddi maneələrlə rastlaşır və nəticə etibarilə məktəbi tərk edirlər. Məsələn, Azərbaycan qanunlarında ƏU-ın məktəblərə rahat gəlib-getmələrini və sinif otaqlarında rahat yerləşmələrini, onlara uyğun şəraitin yaradılmasını təmin edilməsi barədə qeydlə yoxdur.
44 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (2002), İnteqrativ məktəb şəraitində tədris fəaliyyətinin təşkil edilməsi haqqında 87 nömrəli qərar
45 22-ci maddə, Milli qanun (18 may 1998-ci il) 46 35-ci maddə, Milli qanun (18 may 1998-ci il) 47 29 1(b) maddəsi, Uşaq hüquqları konvensiyası (1998) 48 28 (e) maddəsi, Uşaq hüquqları konvensiyası (1998) 33
Milli qanunun daha bir daxili ziddiyyəti ondan ibarətdir ki, onun dövlət proqramları haqqında müddəasında ƏU qeyd edilməmişdir. 3-cü maddədə bəyan edilir ki, “dövlət strategiyası uşaqların lazımi maddi və məişət şəraiti daxilində tərbiyə edilmələrinə, mütərəqqi standartlar əsasında təhsil almalarına və layiqli vətəndaşa çevrilmələrinin dəstəklənməsinə yönəldilməlidir”. 30-cu maddədə bu bəyanata riayət etməyə cəhd göstərilir və bəyan edilir ki, “xüsusi (dövlət) proqramları hərbi münaqişələrin, epidemiyaların, təbii və ekoloji fəlakətlərin baş verdiyi ərazilərdə yaşayan və həmin hadisələrin təsirinə məruz qalan uşaqları müdafiə edirlər. Həmin proqramlar həm də yetimləri və valideynlərindən birini itirmiş uşaqları, yoxsul ailələrin və şəhid ailələrinin uşaqlarını əhatə edirlər”. Hərçənd 35-ci maddədə ƏU ayrıca qeyd edilmişdir, yenə də onlar xüsusi dövlət proqramlarının əhatə dairəsinə düşən imkansız uşaqların təbəqələrindən biri kimi qeyd edilməmişlər. Lakin qanunvericilik sənədlərinin daha dərindən araşdırılması nəticəsində məlum olur ki, ƏU-ın ehtiyaclarına və haqlarına aid olan xüsusi proqramlar mövcuddur.
Ümumi təhsil müəssisələrində xüsusi təhsilin təşkil edilməsi qaydası Xüsusi təhsil haqqında qanunda (2001) təsbit olunmuşdur. Həmin qaydada bəyan edilir ki, “Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq, əlil şəxslər tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiyanın və ya tibbi-sosial ekspert komissiyasının qərarı əsasında ümumi təhsil müəssisələrində yaradılan xüsusi şəraitdə təhsil almaq hüququna malikdirlər”. Lakin Xüsusi təhsil haqqında qanunda ümumi məktəblərdən həmin şəraiti yaratmaq tələb olunmur. Azərbaycan qanunvericiliyinin daha dərin təhlili nəticəsində məlum olur ki, bir çox halda “inkluziv təhsil” və “inteqrativ təhsil” terminlərinin mənaları eyni cür izah olunur. Məsələn, Xüsusi təhsil haqqında qanunda həmin sahədə istifadə olunan bəzi terminlərin tərifi verilir:
1)
Sağlamlıq imkanları məhdud olan şəxs fiziki çatışmazlığa, əqli və psixoloji inkişaf ləngimələrinə malik olan, xüsusi təhsilə ehtiyacı olan şəxsdir; 2)
sağlam uşaqlarla birlikdə eyni sinif otaqlarında təhsil almasıdır; 3)
İnteqrativ sinif otağı sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların sağlam uşaqlarla birlikdə təhsil aldıqları, ümumtəhsil məktəbində yerləşən və xüsusi şəraitə malik olan sinif otağıdır 49 . Lakin Xüsusi təhsil haqqında qanunun özündə istifadə olunan terminlər inkluziv təhsil məfhumuna ziddir, çünki təhsilin bu növü tibbi diaqnoz əsasında seçilmişdir. İnteqrasiya termininin tərifində inteqrasiya tədbirinin mənası izah edilməmişdir, çünki həmin sənəddə ümumiyyətlə seçilmiş üsullar təsvir edilməmişdir. İnkluziv təhsil üsulu həmin sənəddə heç qeyd edilməmişdir. “İnkluzivlik” xüsusi termin kimi NK-nin sonrakı tənzimləyici sənədlərində və qərarlarında qeyd edilmişdir. Nəticə etibarilə, Xüsusi təhsil haqqında qanundan sonra qəbul edilmiş sənədlərin hamısında inteqrasiya və inkluzivlik terminlərinin tərifləri və mənaları bir-birilə dəyişik düşmüşdür.
Xüsusi təhsil haqqında qanunda nəzərdə tutulduğu kimi, xüsusi məktəbəqədər və ümumi təhsil müəssisələrini bitirdikdən sonra əlil şəxslər öz qabiliyyətlə, imkan və maraqlarına uyğun olaraq peşə təlimi keçmək, öz təhsillərini və peşə təlimlərini başa vurduqdan sonra isə işə düzəlmək hüququna malikdirlər. Maraqlıdır ki, Xüsusi təhsil haqqında qanunda məktəbəqədər və ümumi təhsil müəssisələri barədə “xüsusi təhsil proqramları” termini istifadə olunur, lakin aydın görünür ki, peşə təlimi əsnasında hər hansı xüsusi təhsil proqramının həyata keçirilməsi həmin sənəddə öz əksini tapmamışdır. Şübhəsiz ki, beynəlxalq normalarda inkluziv təhsilə rəğbətli münasibət əks olunur, lakin bu normalarda aydın şəkildə bəyan edilir ki, həmin uşaqlar inkluziv təhsil şəraiti daxilində əlavə yardım almaq hüququna malikdirlər. Xüsusi təhsil haqqında qanunun peşə təhsilinə
49
Azərbaycan Respublikasının Hökuməti (2001), Xüsusi təhsil haqqında qanun
34
həsr olunan müddəasında həmin əlavə yardım nəzərdə tutulmamışdır. Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda da (25 avqust 1992-ci il) təhsil və digər dövlət müəssisələrində əlillərə peşə təlimi və ixtisas hazırlığı xidmətlərinin göstərilməsi haqqında müddəa vardır.
Qanunların daha dərindən təhlil edilməsi nəticəsində təhsilin sonrakı pillələri barədə müəyyən toqquşmalar və ziddiyyətlər məlum olur. Xüsusi təhsil haqqında qanuna (2001) və Ümumi təhsil haqqında qanuna (2001) uyğun olaraq, ƏU təhsilin daha yüksək pillələrində təhsil almaq hüququna malik deyildirlər. Xüsusi təhsil haqqında qanunda həmin uşaqların texniki kollec və tam orta təhsilinə dair heç bir müddəa yoxdur. Ümumi təhsil haqqında qanunda fiziki cəhətdən əlil olan uşaqlar üçün xüsusi peşə təlimi kurslarının, məktəblərinin və liseylərinin təşkil edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Texniki məktəblərə və kolleclərə, habelə ali məktəblərə (ali kolleclər, konservatoriyalar, akademiyalar, universitetlər və s.) həsr olunan 18-ci və 19-cu maddələrdə əlilliyi olan uşaqlar və ya gənclər qeyd olunmur. Nəticə etibarilə, ƏU yalnız məktəbəqədər və ümumi təhsil almaq, habelə ibtidai peşə təlimi keçmək hüququna malikdirlər. Lakin Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda (25 avqust 1992-ci il) əlillərin ölkə daxilində, təhsilin bütün pillələrində təhsil almaq hüquqları aydın şəkildə təsvir olunur:
olunduqda isə, xüsusi təhsil müəssisələrində həyata keçirilir. Əlillərin təhsili üçün xüsusi şərait yaratmaq məqsədilə texniki-peşə məktəblərində, kolleclərdə və ali məktəblərdə ixtisaslaşmış şöbələr və ya bölmələr təşkil olunur…. Əlillərin qəbul imtahanları üçün xüsusi şərait yaradılır …”
Xüsusi təhsil haqqında qanunun icra qaydalarının tətbiqini tələb edən ayrıca müddəaları əsasən həmin qanunun III bölməsində əks olunmuşdur. Həmin bölmədə xüsusi təhsilin təşkilati məsələləri təsvir olunur. Ev təhsilinin təşkil edilməsi haqqında bölmədə bəyan edilir ki, “səhhət imkanlarına görə təhsil müəssisələrinə gələ bilməyən şəxslər üçün təhsil fəaliyyəti müvafiq təhsil müəssisələri tərəfindən evdə təşkil edilməlidir” 50 . Həmin maddənin ikinci abzasında ev təhsilini tələb edən əlillik növlərinin müəyyən edilməsi və bu cür təhsilin təşkil edilməsi üçün məsuliyyət müvafiq icra orqanlarının üzərinə qoyulur. Nəticə etibarilə, NK Evdə təhsil almaq hüququnu təmin edən xəstəliklərin siyahısı və ev məktəbinin (və ya təhsilinin) təşkil edilməsi qaydası haqqında 077 nömrəli qərar qəbul etdi 51 . Halbuki, həmin siyahıda xəstəliklərin tibbi cəhətləri dəqiqliklə təsvir edilmişdir, lakin həmin siyahı da natamamdır. Həmin sənədin əsas hüquqi nəticələrindən biri odur ki, ev təhsilinin təşkil edilməsi TPPK tərəfindən tənzimlənir. Lakin həmin qaydada ev təhsilinin həyata keçirilməsi, izlənməsi və monitorinqi üçün cavabdeh olan orqanın və ya müəssisənin adı qeyd edilmir. Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda da (25 avqust 1992-ci il) ev təhsili haqqında müddəa vardır və həmin müddəaya uyğun olaraq uşağın valideyninə və ya qanuni nümayəndəsinə maddi yardım və imtiyazlar verilir.
Xüsusi təhsil haqqında qanunun Stasionar müəssisələrdə (xəstəxana şəraitində) təhsilin təşkil edilməsinə həsr olunan 10-cu maddəsində əlil şəxslərin uzun (21 gündən artıq) müddət ərzində xəstəxanada qalmalı olduqları təqdirdə, evdə təhsili təşkil etmək tələb olunur. Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanunda (25 avqust 1992-ci il) klinika şəraitində yaşayan uşaqlar üçün də eyni hüquq təsbit edilmişdir 52 . Bəzi digər qaydalardan fərqli olaraq, Stasionar şəraitdə (xəstəxanada) təhsilin təşkil edilməsi haqqında 88 nömrəli qərarda aydın şəkildə qeyd edilmişdir ki, Təhsil Nazirliyi təhsil fəaliyyətini təşkil etməlidir, habelə həmin qərarda icra tədbirləri üçün cavabdeh olan orqanın adı da göstərilir 53 . Bundan əlavə, icra tədbirləri üçün birbaşa cavabdeh olan 50
9-cu maddə, Xüsusi təhsil haqqında qanun (2001)
51 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (10 may 2002-ci il), Evdə təhsil almaq hüququnu təmin edən xəstəliklərin siyahısı və ev məktəbinin (və ya təhsilinin) təşkil edilməsi qaydası haqqında 077 nömrəli qərar 52
20-ci maddə, Əlillərin müalicəsi və sosial təminatı haqqında qanun (25 avqust 1992-ci il)
53 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (29 may 2002-ci il), Stasionar şəraitdə (xəstəxanada) təhsilin təşkil edilməsi haqqında 88 nömrəli qərar 35
müəssisənin də adı çəkilir: “stasionar tibbi müəssisədə təhsilin təşkil edilməsi və idarəolunması ən yaxında yerləşən ümumtəhsil məktəbi tərəfindən həyata keçirilir”. Bundan əlavə, yerli təhsil orqanları həmin təhsil fəaliyyətini yoxlamaq üçün cavabdehdirlər. Bundan əlavə, baş həkim təhsilin vaxtını və qaydasını təyin etməlidir, bu isə, tibb və təhsil müəssisələrinin fəaliyyətinin uzlaşdırılması deməkdir. Vəzifələr dəqiqliklə bölüşdürülməmişdirsə də, həmin sənəddə icra tədbirləri nisbətən dəqiq şəkildə təsvir edilmişdir.
NK-nin inteqrativ şəraitə malik olan təhsil müəssisələrində təhsil fəaliyyətinin əsasnaməsini təsdiq edən 29 may 2002-ci il tarixli, 87 nömrəli qərarında Xüsusi təhsil haqqında qanunun inteqrativ təhsilin təşkil edilməsinə həsr olunan 12-ci maddəsinə istinad edilir. Əsasnamədə bəyan edilir ki, inteqrativ təhsilin inkişafı dövlət tərəfindən təmin edilir. Lakin əsasnamənin nə əvvəlki, nə də sonrakı abzaslarında bilavasitə inteqrativ təhsilin həyata keçirilməsinə, müşahidə edilməsinə və monitorinqinə kömək etmək üsulları və qaydaları təsvir edilmir. Həmin əsasnamədə inteqrativ və inkluziv təhsil bir-birindən fərqləndirilmir, çünki orada qeyd edilir ki, “inteqrativ şəraitə malik olan təhsil müəssisəsi əlilliyi olan və tipik uşaqların bir yerdə təhsil almaları üçün yaradılan xüsusi şəraitə malik olan ümumi məktəbdir”. Həmin əsasnamənin 7-ci abzasında bəyan edilir ki, kar, kor və görmə qabiliyyəti 40 faizdən az olan uşaqların təhsili tipik uşaqlarla bir yerdə təşkil edilə bilməz
54 . Sənəddə bunun səbəbləri izah olunmur. Əsasnamədə tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiyanın uşaqları inteqrativ məktəbə qəbul etmək və ümumiyyətlə təhsilin növünü dəyişmək barədə qərar qəbul etmək səlahiyyəti təsbit olunmuşdur. Təəssüf ki, bunun sayəsində əsasnamə daha dəqiq və aydın olmamışdır.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin nizamnaməsində (2004) 55 məktəbəqədər təhsil müəssisələrində sosial-pedaqoji xidmətin fəaliyyət göstərməsi tələb olunur. Həmin xidmətlərə məktəbəqədər təhsil müəssisələri, ailələr və cəmiyyət arasında əlaqələrin yaradılması, valideynlərin təlimləndirilməsi daxildir. Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin nizamnaməsinin 33-cü abzasında həmin müəssisələri idarə etmək vəzifəsi Təhsil Nazirliyinə həvalə edilir, lakin nizamnamənin həyata keçirilməsi, habelə icra tədbirlərinin idarəolunması və yoxlanması üsulları nizamnamənin özündə aydın şəkildə təsvir edilmir. Xüsusi təhsil müəssisələrinin nizamnaməsi haqqında 078 nömrəli qərarda da (2002) həmin nizamnamənin həyata keçirilməsi, habelə icra tədbirlərinin idarəolunması və yoxlanması üçün cavabdeh olan müəssisənin adı çəkilmir.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|