Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите

Zoğ və 
gövdə, 
yarpaq və tumurcuqlardan ibarətdir. Tumurcu-
ğun xarici hissəsi tumurcuq pulcuqlarından təş-
kil olunmuşdur. Tumurcuq pulcuqları şəklini də-
yişmiş yarpaqlar olub zoğu mühitin əlverişsiz tə-
sirlərindən  qoruyur.  Tumurcuq  pulcuqlarının 
altında rüşeym halında gövdəcik və onun üzərin-
də rüşeym halında yarpaqcıqlar yerləşir. Yarpaq-
ların  qoltuğunda  çox  kiçik  rüşeym  tumurcuğu 
olur. Zoğ təpə hissəsində zərif törədici toxumaya 
malikdir. Bu, böyümə konusu adlanır. 
Tumurcuğun növləri. Zoğ üzərində yerləş-
məsinə görə tumurcuqları təpə və yan tumur-
cuqlarına ayırırlar. Təpə tumurcuğu – zoğun 
təpə  hissəsində  yerləşir.  Ondan  əsas  gövdə 
inkişaf edir. Yan tumurcuqlar zoğun yan his-
səsində yerləşir. Onlardan budaqlar əmələ gə-
lir. Yarpağın zoğa birləşən hissəsi – buğum, 
iki buğum arasında qalan məsafə isə buğum-
arası adlanır.
Yarpaqla ondan yuxarıda yerləşən  buğum-
arası  arasında  yaranan  bucağa  yarpaq  qol-
tuğu  deyilir.  Burada  yerləşən  yan  tumur-
cuqlar qoltuq tumurcuğu adlanır.
Yan tumurcuqlara yarpaq qoltuğundan kə-
narda – buğumarasında, kökün və ya yarpa-
tumurcuğun quruluşu. Zoğ – 
ğın üzərində də rast gəlinir. Bunlara  əlavə tumurcuqlar deyilir. Bə-
zən yan tumurcuqların bəziləri bir neçə il inkişaf etmir və sakitlik 
halı keçirir. Belə tumurcuqlar yatmış tumurcuqlardır. Onlar lazım 
gəldikdə sürətlə inkişaf edərək məhv olmuş tumurcuqları əvəz edir.
 Vegetativ və generativ tumurcuqlar. İnkişaf tipinə görə tumur-
cuqlar   vegetativ və generativ tumurcuqlara bölünür. Vegetativ tu-
murcuq  kiçikdir.  İçərisində  rüşeym  halında  gövdə,  yarpaq  və  tu-
murcuq başlanğıcı olur. Belə tumurcuqlardan yarpaq və tumurcuğa 
malik vegetativ zoğ meydana gəlir. Generativ tumurcuq, adətən, iri 
· 
 
· 
Hansı bitki orqanlarını tanıyırsınız?
Yaşıl budaqcıqları bitki orqanı hesab etmək olarmı?
Zoğ
Təpə tumurcuğu
Yan (qoltuq) 
tumurcuq
Yarpaq
qoltuğu 
Buğum
Buğumarası
Yarpaq
  LAYİHƏ

Oduncaq – 
səsini  təşkil edir. Onun daxi-
lində oduncaq lifləri və boru-
cuqlar olur. 
Özək – gövdənin mərkəzində  
yerləşir.  O,  əsasən  canlı  hü-
ceyrələrdən  ibarət  ehtiyat 
toplayıcı  toxumadan  təşkil 
olunmuşdur.  Özəkdən  göv-
dənin  digər  hissələrinə  doğ-
ru qidalandırıcı funksiya ye-
gövdənin əsas his-
Şəkildə gövdənin 
hissələrini müəyyən edin.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Gövdə __, __, __ və __ 
qatlarından ibarətdir. Onun 
eninə böyüməsini __ həyata 
keçirir. 
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Dəricik və ya mantar +  floema.
2. Gövdənin eninə böyüməsini təmin edən qat.
3. Gövdənin xarici qatı.
4. Gövdənin mərkəzi hissəsində  yerləşir.
5. Gövdə qabığının ölü hüceyrələr qatı.  
1. Anlayışlar və terminlər arasındakı uyğunluğu müəyyənləşdirin: 
2. Səhv fikirləri doğru ifadələrə  çevirin:
1. Gövdənin ən enli hissəsi – özəkdir. 2. Qabığı oduncaqdan ayıranda 
kambi zədələnir. 3. Mantar ağacın qabıq qatını əmələ gətirir. 4. Qabıq 
möhkəm olur. 5. 
 xarici təsirlərdən qoruyan oduncaqdır.
Gövdəni
A. Qabıq
B. Özәk
C. Dәricik
D. Kambi
E. Mantar
Gövdənin  quruluş 
sxemi:
1. Mantar qatı 
2. Floema
3. Kambi
4. Oduncaq
5. Özək şüaları
6. İllik halqalar
7. Özək
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
e  e 
edin
edin
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Açar sözl e r
Qabıq 
Kambi
Oduncaq
Özək
1
3
4
5
6
7
2
rinə yetirən özək şüaları uzanır. Bəzi bitkilərdə özək aydın nəzərə çarp-
mır. Palıd və qaraağacda özək bərk, gəndəlaşda isə yumşaq olur.
55
54
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
1
2
3
4
18.  
Gövdənin daxili quruluşu
· Gövdə özü hansı hissələrdən təşkil olunmuşdur? 
· Bu hissələr hansı funksiyanı yerinə yetirir?
1
Gövdənin  quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: qovaq bitkisinin budağı.
İşin gedişi: 
Qovaq  bitkisinin  budağını  uzununa  kəsin.  Onun  üst  qatını  ayırın  və   
bərkliyini yoxlayın. Suallara cavabı dəftərinizdə qeyd edin.
· Bu qat hansı funksiyanı yerinə yetirir?
· Bu qat necə adlanır və hansı toxumadan əmələ gəlir?
Gövdənin daxili quruluşu. Gövdə – qabıq, kambi, oduncaq və özək-
dən təşkil olunmuşdur. 
Qabıq. Cavan və yaşıl zoğlarda qabığın xarici qatını dəricik təşkil 
edir. Qışlayan gövdələrdə dəricik digər örtük toxuması olan mantarla 
əvəz olunur. Mantar işığı özündən buraxmadığından onun altındakı 
qat yaşıllığını itirir. Qabığın oduncağa söykənən daxili qatı floema ad-
lanır. Gövdədə floema qatının içərisində floema boruları deyilən ələ-
yəbənzər borular və floema lifləri olur. 
Kambi – gövdənin eninə böyüməsini təmin edir. Bölünməsi nəticə-
sində yeni qabıq və oduncaq hüceyrələri yaranır. 
 
 
Mülayim iqlim şərai-
tində  yaşayan  ağaclarda  kambinin  bölünməsi  yazda  başlayır  və 
payızda  sona  çatır. Nəticədə gövdənin  oduncaq  hissəsində  illik  hal-
qalar əmələ gəlir.
İtalyan rəssamı Leonardo da Vinçi (1452–1519) ilk dəfə illik halqala-
ra görə ağacın yaşının təyin edilməsinin mümkünlüyünü irəli sür-
müşdür. O qeyd etmişdir ki, ağacın illik halqası onun yaşadığı illərə 
müvafiq olur, illik halqanın eni isə quraqlıq və rütubətli dövrləri gös-
tərir. Oduncağın illik halqasının iriliyinə, onların hüceyrəsinin qa-
lınlığına  və  s.  əlamətlərinə  görə  bu  və  ya  digər  ilin  iqlim  şəraiti 
barədə mühakimə yürütmək olar.
2
Kəsilmiş ağac gövdəsinin yaşının təyin edilməsi.
1. Ağac gövdəsində illik halqaların miqdarını  müəyyənləşdirin.
2. İllik halqaları mərkəzdən qabığa doğru sayaraq ağacın yaşını müəyyən 
edin.
· İllik halqalar əsasən  gövdənin hansı qatında yerləşir?
· İllik halqalara görə daha nəyi təyin etmək olar?
  LAYİHƏ

Oduncaq – 
səsini  təşkil edir. Onun daxi-
lində oduncaq lifləri və boru-
cuqlar olur. 
Özək – gövdənin mərkəzində  
yerləşir.  O,  əsasən  canlı  hü-
ceyrələrdən  ibarət  ehtiyat 
toplayıcı  toxumadan  təşkil 
olunmuşdur.  Özəkdən  göv-
dənin  digər  hissələrinə  doğ-
ru qidalandırıcı funksiya ye-
gövdənin əsas his-
Şəkildə gövdənin 
hissələrini müəyyən edin.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Gövdə __, __, __ və __ 
qatlarından ibarətdir. Onun 
eninə böyüməsini __ həyata 
keçirir. 
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Dəricik və ya mantar +  floema.
2. Gövdənin eninə böyüməsini təmin edən qat.
3. Gövdənin xarici qatı.
4. Gövdənin mərkəzi hissəsində  yerləşir.
5. Gövdə qabığının ölü hüceyrələr qatı.  
1. Anlayışlar və terminlər arasındakı uyğunluğu müəyyənləşdirin: 
2. Səhv fikirləri doğru ifadələrə  çevirin:
1. Gövdənin ən enli hissəsi – özəkdir. 2. Qabığı oduncaqdan ayıranda 
kambi zədələnir. 3. Mantar ağacın qabıq qatını əmələ gətirir. 4. Qabıq 
möhkəm olur. 5. 
 xarici təsirlərdən qoruyan oduncaqdır.
Gövdəni
A. Qabıq
B. Özәk
C. Dәricik
D. Kambi
E. Mantar
Gövdənin  quruluş 
sxemi:
1. Mantar qatı 
2. Floema
3. Kambi
4. Oduncaq
5. Özək şüaları
6. İllik halqalar
7. Özək
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
e  e 
edin
edin
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Açar sözl e r
Qabıq 
Kambi
Oduncaq
Özək
1
3
4
5
6
7
2
rinə yetirən özək şüaları uzanır. Bəzi bitkilərdə özək aydın nəzərə çarp-
mır. Palıd və qaraağacda özək bərk, gəndəlaşda isə yumşaq olur.
55
54
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
1
2
3
4
18.  
Gövdənin daxili quruluşu
· Gövdə özü hansı hissələrdən təşkil olunmuşdur? 
· Bu hissələr hansı funksiyanı yerinə yetirir?
1
Gövdənin  quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: qovaq bitkisinin budağı.
İşin gedişi: 
Qovaq  bitkisinin  budağını  uzununa  kəsin.  Onun  üst  qatını  ayırın  və   
bərkliyini yoxlayın. Suallara cavabı dəftərinizdə qeyd edin.
· Bu qat hansı funksiyanı yerinə yetirir?
· Bu qat necə adlanır və hansı toxumadan əmələ gəlir?
Gövdənin daxili quruluşu. Gövdə – qabıq, kambi, oduncaq və özək-
dən təşkil olunmuşdur. 
Qabıq. Cavan və yaşıl zoğlarda qabığın xarici qatını dəricik təşkil 
edir. Qışlayan gövdələrdə dəricik digər örtük toxuması olan mantarla 
əvəz olunur. Mantar işığı özündən buraxmadığından onun altındakı 
qat yaşıllığını itirir. Qabığın oduncağa söykənən daxili qatı floema ad-
lanır. Gövdədə floema qatının içərisində floema boruları deyilən ələ-
yəbənzər borular və floema lifləri olur. 
Kambi – gövdənin eninə böyüməsini təmin edir. Bölünməsi nəticə-
sində yeni qabıq və oduncaq hüceyrələri yaranır. 
 
 
Mülayim iqlim şərai-
tində  yaşayan  ağaclarda  kambinin  bölünməsi  yazda  başlayır  və 
payızda  sona  çatır. Nəticədə gövdənin  oduncaq  hissəsində  illik  hal-
qalar əmələ gəlir.
İtalyan rəssamı Leonardo da Vinçi (1452–1519) ilk dəfə illik halqala-
ra görə ağacın yaşının təyin edilməsinin mümkünlüyünü irəli sür-
müşdür. O qeyd etmişdir ki, ağacın illik halqası onun yaşadığı illərə 
müvafiq olur, illik halqanın eni isə quraqlıq və rütubətli dövrləri gös-
tərir. Oduncağın illik halqasının iriliyinə, onların hüceyrəsinin qa-
lınlığına  və  s.  əlamətlərinə  görə  bu  və  ya  digər  ilin  iqlim  şəraiti 
barədə mühakimə yürütmək olar.
2
Kəsilmiş ağac gövdəsinin yaşının təyin edilməsi.
1. Ağac gövdəsində illik halqaların miqdarını  müəyyənləşdirin.
2. İllik halqaları mərkəzdən qabığa doğru sayaraq ağacın yaşını müəyyən 
edin.
· İllik halqalar əsasən  gövdənin hansı qatında yerləşir?
· İllik halqalara görə daha nəyi təyin etmək olar?
  LAYİHƏ

2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
57
56
2
Yarpaqları müqayisə edin. 
Onların fərqli əlamətlərini 
qeyd edin. Nəticə çıxarın.
Yarpaq növləri. Saplaq üzərində müx-
təlif  sayda  yarpaq  ayası  ola  bilir.  Əgər 
saplaq üzərində bir yarpaq ayası varsa, 
belə yarpaqlar sadə, bir neçə aya olarsa, 
mürəkkəb yarpaqlar adlanır.  Mürəkkəb 
yarpaq  lələkvarı,  barmaqvarı  və  üçər 
yarpaqlara bölünür.
Yarpaqların düzülüşü. Zoğ üzərində yerləşmə ardıcıllığına yar-
paq  düzülüşü  deyilir.  Zoğ  üzərində  düzülüşünə  görə  yarpaqlar  – 
növbəli, qarşı-qarşıya  və ya  topalı düzülüşə malik olur. 
zülüşdə (cökə, alma, tozağacı) hər bir buğuma bir yarpaq birləşir. 
düzülüşdə (yasəmən, gicitkən) hər bir buğum üzə-
rində  bir-birinin  qarşısında  yerləşən  yarpaqlar  olur.  Qarğagözü, 
oleandr, qatırquyruğu bitkilərinin hər buğumunda üç və daha artıq 
yarpaq  birləşir. Bu, topalı düzülüş adlanır.
Növbəli dü-
Qarşı-qarşıya   
3
Otaq bitkiləri və ya herbariləşdirilmiş bitkilərin yarpaq damarlarına ba-
xın. Onların damarlanmasını sxem şəklində göstərin.
Nəticəni müzakirə edək: · Damarlar yarpaqda necə yerləşir?
19.
 
 
Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü
Qışın sonuna yaxın 
məktəbin həyətində alma bağı sal-
maq qərarına gəldilər. Bağ üçün nəzərdə tutulan yerə onlar çoxlu 
ağac tingləri əkdilər. Yazda ağaclara qulluq edən zaman alma ilə 
yanaşı,  səhvən digər tinglərin də əkildiyi aşkar olundu.
şagirdlər 
· 
 bunu necə müəyyən etdilər?
Şagirdlər
1
Yarpağın ümumi quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: sinif otağında olan otaq bitkiləri, herbarilər.
İşin gedişi:
· Otaq bitkiləri və ya herbariləşdirilmiş bitkilərin yarpaqlarını diqqətlə 
nəzərdən keçirin, onları şəkildəki yarpaqlarla müqayisə edin.
· Yarpağın genişlənmiş hissəsi olan yarpaq ayasına baxın.
· Ayanın ucuna, kənarlarına, əsasına, formasına və yarpaq saplağına 
diqqət yetirin.
· Dəftərinizdə yarpaqların şəklini çəkin.
Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaq – yarpaq ayası və saplaqdan 
təşkil olunmuşdur. Yarpaq ayası – əksər bitkilərdə saplaq vasitəsilə 
zoğa  birləşir.  Saplağın  əsas  funksiyası  yarpağı  işığa  çıxarmaq  və 
maddələrin hərəkətini təmin etməkdir.
Bəzi bitki yarpaqlarında saplaq olmur. 
Belə yarpaqlara oturaq yarpaqlar deyilir. 
Oturaq  yarpaqlar  –  kətan,  qərənfil,  aloe 
kimi bitkilərdə müşahidə edilir.
Yarpağın saplağının gövdə ilə birləşən 
nisbətən genişlənmiş aşağı hissəsi yarpaq 
əsası  adlanır.  Yarpaq  əsasında  bəzi  hal-
larda çıxıntı şəklində iki kiçik yarpaqcıq 
–  yarpaqaltlıqları yerləşir.
Yarpağın  quruluşu
Yarpaq 
ayası
Saplaq
Yarpaq əsası
Yarpaqaltlığı
Nəticəni müzakirə edək:
· Yarpaqlar hansı quruluşa malikdir və bitkidə o, hansı funksiyanı yeri-
nə yetirir?
· Bitkilərin həyatında yarpağın rolu nədən ibarətdir?
Mürəkkəb yarpaqlar
Yarpaq növləri
Sadə yarpaq
saplaq üzərində 
bir yarpaq ayası 
olur (tozağacı, 
günəbaxan, pa-
lıd və s.) 
Təklələkvarı –
ümumi yarpaq 
saplağı tək aya ilə 
qurtarır (ağ aka-
siya, qoz, itbur-
nu).
Cütlələkvarı –
noxud, lərgə
ümumi yarpaq 
saplağı cüt aya 
ilə qurtarır 
(
).
Barmaqvarı –
ayalar saplaq-
ları ilə barmaq 
şəklində bir ye-
rə birləşir (at-
şabalıdı və acı-
paxla).
Üçər – 
ümumi 
saplaq üzərində 
üç aya olur 
(çiyələk, lobya, 
moruq).
Növbəli düzülüş     Qarşı-qarşıya düzülüş     Topalı düzülüş 
Zоğ üzərində 
düzülüş
  LAYİHƏ

2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
57
56
2
Yarpaqları müqayisə edin. 
Onların fərqli əlamətlərini 
qeyd edin. Nəticə çıxarın.
Yarpaq növləri. Saplaq üzərində müx-
təlif  sayda  yarpaq  ayası  ola  bilir.  Əgər 
saplaq üzərində bir yarpaq ayası varsa, 
belə yarpaqlar sadə, bir neçə aya olarsa, 
mürəkkəb yarpaqlar adlanır.  Mürəkkəb 
yarpaq  lələkvarı,  barmaqvarı  və  üçər 
yarpaqlara bölünür.
Yarpaqların düzülüşü. Zoğ üzərində yerləşmə ardıcıllığına yar-
paq  düzülüşü  deyilir.  Zoğ  üzərində  düzülüşünə  görə  yarpaqlar  – 
növbəli, qarşı-qarşıya  və ya  topalı düzülüşə malik olur. 
zülüşdə (cökə, alma, tozağacı) hər bir buğuma bir yarpaq birləşir. 
düzülüşdə (yasəmən, gicitkən) hər bir buğum üzə-
rində  bir-birinin  qarşısında  yerləşən  yarpaqlar  olur.  Qarğagözü, 
oleandr, qatırquyruğu bitkilərinin hər buğumunda üç və daha artıq 
yarpaq  birləşir. Bu, topalı düzülüş adlanır.
Növbəli dü-
Qarşı-qarşıya   
3
Otaq bitkiləri və ya herbariləşdirilmiş bitkilərin yarpaq damarlarına ba-
xın. Onların damarlanmasını sxem şəklində göstərin.
Nəticəni müzakirə edək: · Damarlar yarpaqda necə yerləşir?
19.
 
 
Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü
Qışın sonuna yaxın 
məktəbin həyətində alma bağı sal-
maq qərarına gəldilər. Bağ üçün nəzərdə tutulan yerə onlar çoxlu 
ağac tingləri əkdilər. Yazda ağaclara qulluq edən zaman alma ilə 
yanaşı,  səhvən digər tinglərin də əkildiyi aşkar olundu.
şagirdlər 
· 
 bunu necə müəyyən etdilər?
Şagirdlər
1
Yarpağın ümumi quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: sinif otağında olan otaq bitkiləri, herbarilər.
İşin gedişi:
· Otaq bitkiləri və ya herbariləşdirilmiş bitkilərin yarpaqlarını diqqətlə 
nəzərdən keçirin, onları şəkildəki yarpaqlarla müqayisə edin.
· Yarpağın genişlənmiş hissəsi olan yarpaq ayasına baxın.
· Ayanın ucuna, kənarlarına, əsasına, formasına və yarpaq saplağına 
diqqət yetirin.
· Dəftərinizdə yarpaqların şəklini çəkin.
Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaq – yarpaq ayası və saplaqdan 
təşkil olunmuşdur. Yarpaq ayası – əksər bitkilərdə saplaq vasitəsilə 
zoğa  birləşir.  Saplağın  əsas  funksiyası  yarpağı  işığa  çıxarmaq  və 
maddələrin hərəkətini təmin etməkdir.
Bəzi bitki yarpaqlarında saplaq olmur. 
Belə yarpaqlara oturaq yarpaqlar deyilir. 
Oturaq  yarpaqlar  –  kətan,  qərənfil,  aloe 
kimi bitkilərdə müşahidə edilir.
Yarpağın saplağının gövdə ilə birləşən 
nisbətən genişlənmiş aşağı hissəsi yarpaq 
əsası  adlanır.  Yarpaq  əsasında  bəzi  hal-
larda çıxıntı şəklində iki kiçik yarpaqcıq 
–  yarpaqaltlıqları yerləşir.
Yarpağın  quruluşu
Yarpaq 
ayası
Saplaq
Yarpaq əsası
Yarpaqaltlığı
Nəticəni müzakirə edək:
· Yarpaqlar hansı quruluşa malikdir və bitkidə o, hansı funksiyanı yeri-
nə yetirir?
· Bitkilərin həyatında yarpağın rolu nədən ibarətdir?
Mürəkkəb yarpaqlar
Yarpaq növləri
Sadə yarpaq
saplaq üzərində 
bir yarpaq ayası 
olur (tozağacı, 
günəbaxan, pa-
lıd və s.) 
Təklələkvarı –
ümumi yarpaq 
saplağı tək aya ilə 
qurtarır (ağ aka-
siya, qoz, itbur-
nu).
Cütlələkvarı –
noxud, lərgə
ümumi yarpaq 
saplağı cüt aya 
ilə qurtarır 
(
).
Barmaqvarı –
ayalar saplaq-
ları ilə barmaq 
şəklində bir ye-
rə birləşir (at-
şabalıdı və acı-
paxla).
Üçər – 
ümumi 
saplaq üzərində 
üç aya olur 
(çiyələk, lobya, 
moruq).
Növbəli düzülüş     Qarşı-qarşıya düzülüş     Topalı düzülüş 
Zоğ üzərində 
düzülüş
  LAYİHƏ

Yarpaq damarlanması. 
yarpaq damarlanması deyilir. Bir neçə damarlanma tipi ayırırlar:
· paralel damarlanma – iri damarlar yarpaq ayasında bir-birinə 
paralel yerləşir (buğda, qamış);
· qövsvarı damarlanma – ayanın hər bir damarı (mərkəzdəkin-
dən başqa) qövs şəklində əyilir (inciçiçəyi, bağayarpağı);
· torvarı damarlanma – yarpaq ayasını tor şəklində əhatə edir 
. 
Yarpaq   boyunca damarların keçməsinə 
(çinar, üzüm, palıd)
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Mətndən istifadə 
edərək təklif olunmuş 
anlayışlara malik 
sxemləri tamamlayın. 
1. 
sonra nəticələrinizi dəftərinizdə 
çəkdiyiniz cədvəldə yazın.
Yarpaqları  müqayisə  etdikdən 
a
b
Yarpaq __ və __ təşkil olunmuşdur. Yarpaqlar 
__  və __ olmaqla 2 qrupa bölünür. Yarpaq 
boyunca damarların keçməsi 
.
__ adlanır
Açar sözl e r
Yarpaq ayası
Saplaq
Sadə yarpaq
Mürəkkəb yarpaq
Yarpaq damarlanması
1. Paralel
2. Qövsvarı
3-4. Torvarı
3
4
2
1
Yarpaqların damarlanması
Yarpaq 
düzülüşü
Saplağın 
olub-olmaması
Damarlanma 
tipi
Yarpaq 
ayalarının forması
Yarpaq 
ayalarının sayı
1
№
2
59
58
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
1
20.
 
Yarpağın hüceyrəvi quruluşu
Bitkini uzun müddət qaranlıqda saxlayanda yarpaqları saralır. 
Onu uzun müddət sulamadıqda yarpaqları büzüşür. 
Laboratoriya işi. Yarpağın dəricik hüceyrəsinin quruluşu.
Təchizat: yarpağın en kəsiyinin hazır preparatı (və ya tablosu), işıq mik-
roskopu. 
İşin gedişi:
1. Yarpağın  en kəsiyinin hazır preparatına  mikroskopla baxın.
2. Onun müxtəlif cür hüceyrələrdən əmələ gəldiyinə diqqət yetirin.
3. Preparatda  dəricik  hüceyrələrini  taparaq  onların  forma  və  quru-
luşuna baxın.
4. Alt  dəricikdə  yerləşən  ağızcıq  hüceyrələrini  tapın  və  onun  mik-
roskopdan  şəklini çəkin.