Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите
Yüklə 3,7 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Simbioz. Paxlalı bitkilərin köklərində olan kök-yumrucuq bak- teriyaları (azot bakteriyaları) vadakı azotu bitkilərin mənimsə- yə biləcəyi şəklə salır, özləri isə bitkilərdən karbohidratlar və mi- neral duzlar alır. Beləliklə, bitki kökləri ilə kök-yumrucuq bakte- riyaları arasında hər bir orqanizm üçün faydalı əlaqə yaranır. Bu ha- disə simbioz (yun. “ – müştərək həyat) adlanır. Paxlalı bitkilərin kök-yumrucuq bakteri- ha- simbiozis” · Pendirin əmələ gəlməsinin səbəbi nə idi? Rəvayətlərin birində belə deyilir ki, ərəb taciri Kənan səfərə çıxar- kən özü ilə yeməklə bərabər, cürdəkdə süd də götürür. Axşam dü- şərkən gecələmək üçün dayandıqda o, süd içmək istəyir. Lakin süd əvəzinə cürdəkdən su töküldüyünü və onun dibində isə qatılaşmış kütlənin olduğunu gördükdə əvvəl əsəbiləşir. Lakin həmin ağ küt- lənin dadına baxdıqda çox təəccüblənir. Onun xoşagələn dadı var idi. Sonradan qatılaşmış kütlənin pendir olduğu məlum oldu. 101 100 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs yalarla simbiozu nəticəsində torpaq azotla zənginləşir. Göbələklərin qidalanması. Göbələk- lər heterotrof orqanizmlər olub hazır üzvi maddələrlə qidalanır. Onlar üzvi maddələrlə zəngin isti və rütubətli yer- lərdə inkişaf edərək buradakı üzvi qalıq- larla qidalanır. 2 Təchizat: quru maya, stəkan, şəkər tozu. İşin gedişi: 1. Stəkana bir az quru maya qoyun. 2. Ora bir qaşıq şəkər tozu əlavə edin. 3. Stəkana 2–3 xörək qaşığı ilıq su əlavə edin. 4. Stəkanı 15 dəqiqəlik isti yerə qoyun. Nəticəni müzakirə edək: · Nə müşahidə edirsiniz? Gördüyünüzü necə izah edə bilərsiniz? Maya göbələklərinin qidasını şəkər təşkil edir. Xəmirin qıcqırması zamanı bu göbələklər xəmirdə olan şəkəri spir- tə çevirir. Bu zaman karbon qazı əmələ gəlir ki, bu da xəmiri şişirdərək məsa- məli edir. Mikoriza. Papaqlı göbələklərin bə- ziləri bitki kökləri ilə simbioz yaşayır. Belə birgə yaşayış mikoriza (yun. “mi- kes” – göbələk, “riza” – kök) adlanır. Mikorizalar zamanı göbələyin bədə- nini təşkil edən nazik saplar – mitseli- lər ağac köklərinin sorucu zonası ilə sıx təmasda olaraq onu bürüyür və hət- ta onun içərisinə daxil olur. Göbələk mitseliləri torpaqdan su və suda həll ol- muş mineral duzları udaraq kökə ötü- rür, köklərdən isə həyat fəaliyyəti üçün vacib olan üzvi maddələr əldə edir. Parazit göbələklər. Göbələklərin bir qrupu canlı orqanizmlərdə yaşayaraq Maya göbələyi Göbələk mitseliləri ilə ağac köklərinin simbiozu (mikoriza) 1 Hazırlıq: müxtəlif stəkanlara eyni miqdarda qaynadılmış və çiy süd tö- kün. Onları bir neçə saat isti yerdə saxlayın. İşin gedişi: · Bir neçə saat gözlədikdən sonra hansı südün çürüdüyünü müşahidə edin. Mikoriza Bakteriyaların iştirakı ilə süddən alınan məhsullar LAYİHƏ Kök-yumrucuq bakteriyaları 3 3 33. Bakteriya və göbələklərin qidalanması Bakteriyaların qidalanması. Bakteriyaların bir çoxu hazır üzvi maddələrlə, yəni heterotrof yolla qidalanır. Heterotrof bakteriya- ların bir qismi məhv olmuş orqanizmlərin üzvi qalıqları ilə qida- lanır. Bunlara saprofit bakteriyalar deyilir. Saprofit bakteriyalar məhv olmuş orqanizmlərin çürüməsində, südün qatığa çevril- məsində, kələmin turşumasında və s. iştirak edirlər. Bitkilərin, heyvanların və həmçinin insanın müxtəlif toxumala- rında yaşayan və xəstəliktörədən bakteriyalar da məlumdur. Onla- ra parazit bakteriyalar deyilir. Bakteriyaların bəziləri qeyri-üzvi maddələrdən üzvi maddə ya- ratmaqla avtotrof qidalanır. Simbioz. Paxlalı bitkilərin köklərində olan kök-yumrucuq bak- teriyaları (azot bakteriyaları) vadakı azotu bitkilərin mənimsə- yə biləcəyi şəklə salır, özləri isə bitkilərdən karbohidratlar və mi- neral duzlar alır. Beləliklə, bitki kökləri ilə kök-yumrucuq bakte- riyaları arasında hər bir orqanizm üçün faydalı əlaqə yaranır. Bu ha- disə simbioz (yun. “ – müştərək həyat) adlanır. Paxlalı bitkilərin kök-yumrucuq bakteri- ha- simbiozis” · Pendirin əmələ gəlməsinin səbəbi nə idi? Rəvayətlərin birində belə deyilir ki, ərəb taciri Kənan səfərə çıxar- kən özü ilə yeməklə bərabər, cürdəkdə süd də götürür. Axşam dü- şərkən gecələmək üçün dayandıqda o, süd içmək istəyir. Lakin süd əvəzinə cürdəkdən su töküldüyünü və onun dibində isə qatılaşmış kütlənin olduğunu gördükdə əvvəl əsəbiləşir. Lakin həmin ağ küt- lənin dadına baxdıqda çox təəccüblənir. Onun xoşagələn dadı var idi. Sonradan qatılaşmış kütlənin pendir olduğu məlum oldu. 101 100 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs yalarla simbiozu nəticəsində torpaq azotla zənginləşir. Göbələklərin qidalanması. Göbələk- lər heterotrof orqanizmlər olub hazır üzvi maddələrlə qidalanır. Onlar üzvi maddələrlə zəngin isti və rütubətli yer- lərdə inkişaf edərək buradakı üzvi qalıq- larla qidalanır. 2 Təchizat: quru maya, stəkan, şəkər tozu. İşin gedişi: 1. Stəkana bir az quru maya qoyun. 2. Ora bir qaşıq şəkər tozu əlavə edin. 3. Stəkana 2–3 xörək qaşığı ilıq su əlavə edin. 4. Stəkanı 15 dəqiqəlik isti yerə qoyun. Nəticəni müzakirə edək: · Nə müşahidə edirsiniz? Gördüyünüzü necə izah edə bilərsiniz? Maya göbələklərinin qidasını şəkər təşkil edir. Xəmirin qıcqırması zamanı bu göbələklər xəmirdə olan şəkəri spir- tə çevirir. Bu zaman karbon qazı əmələ gəlir ki, bu da xəmiri şişirdərək məsa- məli edir. Mikoriza. Papaqlı göbələklərin bə- ziləri bitki kökləri ilə simbioz yaşayır. Belə birgə yaşayış mikoriza (yun. “mi- kes” – göbələk, “riza” – kök) adlanır. Mikorizalar zamanı göbələyin bədə- nini təşkil edən nazik saplar – mitseli- lər ağac köklərinin sorucu zonası ilə sıx təmasda olaraq onu bürüyür və hət- ta onun içərisinə daxil olur. Göbələk mitseliləri torpaqdan su və suda həll ol- muş mineral duzları udaraq kökə ötü- rür, köklərdən isə həyat fəaliyyəti üçün vacib olan üzvi maddələr əldə edir. Parazit göbələklər. Göbələklərin bir qrupu canlı orqanizmlərdə yaşayaraq Maya göbələyi Göbələk mitseliləri ilə ağac köklərinin simbiozu (mikoriza) 1 Hazırlıq: müxtəlif stəkanlara eyni miqdarda qaynadılmış və çiy süd tö- kün. Onları bir neçə saat isti yerdə saxlayın. İşin gedişi: · Bir neçə saat gözlədikdən sonra hansı südün çürüdüyünü müşahidə edin. Mikoriza Bakteriyaların iştirakı ilə süddən alınan məhsullar LAYİHƏ 3 3 103 102 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e “Bakteriya və göbələklərin təbiətdə və insanın həyatında rolu” cədvəlini tamamlayın: Orqanizmlər Təbiətdə və ya insan həyatında rolu Çürümə bakteriyaları Yumrucuq bakteriyaları Parazit bakteriyalar Maya göbələyi Papaqlı göbələklər Saprofit Parazit Mikoriza O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Cümlələrə uyğun rəqəmləri cədvəlin müvafiq sütunlarına yazın. Göbələklərlə heyvanların oxşar xüsusiyyətləri Göbələklərlə bitkilərin oxşar xüsusiyyətləri 1) Xlorofil və plastidləri yoxdur. 2) Qeyri-məhdud böyümə qabiliyyətinə malikdirlər. 3) Qidalanma tipinə görə heterotrofdurlar. 4) Azhərəkətlidirlər. 2. Doğru olmayan fikirləri düzəldin: a) Göbələyin bədəni mitselidir. b) Gö- bələklər – avtotrof orqanizmlərdir, daha doğrusu, onlara hazır üzvi maddələr lazımdır. c) Parazit göbələklər canlı orqanizmlərin hesabına qidalanır. d) Göbələklər ibtidai bitkilərdir. e) Bütün göbələklər çox- hüceyrəli orqanizmlərdir. f) Xloroplastlar və plastidlər göbələklərdə olmur. g) Mitseli – ağac kökləri ilə göbələk tellərinin simbiozudur. h) Göbələklər bütün ömrü boyu böyüyür. Bakteriyaların əksəriyyəti və göbələklər __ yolla qidalanır. Göbələklərin bitki kökləri ilə simbiozu __ adlanır. parazitlik edir və onların hesabına qidalanır. Parazit göbələklərin bir qismi insan bədənində yaşayaraq müxtəlif göbələk xəstəlikləri əmələ gətirir. 34. Bitkilərdə tənəffüs 1 Təchizat: otaq bitkisi, böyük şüşə qab. Hazırlıq: 1. Otaq bitkisini böyük şüşə qaba yerləşdirin. 2. Qabı şüşə qapaqla örtərək qaranlıq yerə qoyun və 1 gün saxlayın. İşin gedişi: 1 gündən sonra qabı çıxarın və içərisinə yanan çöp salın. Nəticəni müzakirə edək: · Niyə bitki qaranlıqda yerləşdirildi? · Çöp ilə nə baş verdi? Canlılarda tənəffüs. Əksər orqanizmlər həyat fəaliyyəti prose- sində oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Bu proses tənəffüs adlanır. Tənəffüs zamanı orqanizmlər tərəfindən fasiləsiz udulan oksigen üzvi maddələrin karbon qazı və suya qədər parçalanma- sında iştirak edir. Belə parçalanma nəticəsində həyat üçün zəruri olan enerji ayrılır. Bu enerji böyümə, inkişaf, çoxalma kimi müxtəlif həyat proseslərinə sərf olunur. 2 Təchizat: otaq bitkisi, vazelin. Hazırlıq: 1. Otaq bitkisinin 2–3 yarpağının hər iki üzünə vazelin çəkin. 2. Onu 1 həftə ərzində müşahidə edin. İşin gedişi: · Otaq bitkisində olan dəyişikliyi müəyyən edin. Nəticəni müzakirə edək: · Sizcə, bu dəyişikliyin səbəbi nədir? · Varlı qadının bu qənaətə gəlməsinin səbəbi nə idi? Bitkilərin havanı təmizləmək imkanları aşkar olunan dövrlərdə evlərə böyük bitkilər qoymaq dəbə düşmüşdü. Varlı bir qadın yataq otağında havanı təmizləmək məqsədilə coxlu iri bitkilər qoyulmasını tapşırdı. Lakin o, səhər yuxudan güclü başağrısı ilə oyandı və bitkilərin havanı yaxşılaşdırması fikrinin yalan olması qənaətinə gəldi. Bitkilərdə tənəffüs. Bitkilər də tənəffüs zamanı oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Onların bəzilərində tənəffüs üçün zə- ruri olan oksigen havadan bütün bədən səthi vasitəsilə daxil olur. Məsələn, suda həll ol- muş oksigen yosunlara bədən səthi ilə keçir. Bitkilərin bir çoxunun tənəffüsü prosesində Bitkilərdə tənəffüs Oksigen Karbon qazı Ağızcıq LAYİHƏ 3 3 103 102 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e “Bakteriya və göbələklərin təbiətdə və insanın həyatında rolu” cədvəlini tamamlayın: Orqanizmlər Təbiətdə və ya insan həyatında rolu Çürümə bakteriyaları Yumrucuq bakteriyaları Parazit bakteriyalar Maya göbələyi Papaqlı göbələklər Saprofit Parazit Mikoriza O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Cümlələrə uyğun rəqəmləri cədvəlin müvafiq sütunlarına yazın. Göbələklərlə heyvanların oxşar xüsusiyyətləri Göbələklərlə bitkilərin oxşar xüsusiyyətləri 1) Xlorofil və plastidləri yoxdur. 2) Qeyri-məhdud böyümə qabiliyyətinə malikdirlər. 3) Qidalanma tipinə görə heterotrofdurlar. 4) Azhərəkətlidirlər. 2. Doğru olmayan fikirləri düzəldin: a) Göbələyin bədəni mitselidir. b) Gö- bələklər – avtotrof orqanizmlərdir, daha doğrusu, onlara hazır üzvi maddələr lazımdır. c) Parazit göbələklər canlı orqanizmlərin hesabına qidalanır. d) Göbələklər ibtidai bitkilərdir. e) Bütün göbələklər çox- hüceyrəli orqanizmlərdir. f) Xloroplastlar və plastidlər göbələklərdə olmur. g) Mitseli – ağac kökləri ilə göbələk tellərinin simbiozudur. h) Göbələklər bütün ömrü boyu böyüyür. Bakteriyaların əksəriyyəti və göbələklər __ yolla qidalanır. Göbələklərin bitki kökləri ilə simbiozu __ adlanır. parazitlik edir və onların hesabına qidalanır. Parazit göbələklərin bir qismi insan bədənində yaşayaraq müxtəlif göbələk xəstəlikləri əmələ gətirir. 34. Bitkilərdə tənəffüs 1 Təchizat: otaq bitkisi, böyük şüşə qab. Hazırlıq: 1. Otaq bitkisini böyük şüşə qaba yerləşdirin. 2. Qabı şüşə qapaqla örtərək qaranlıq yerə qoyun və 1 gün saxlayın. İşin gedişi: 1 gündən sonra qabı çıxarın və içərisinə yanan çöp salın. Nəticəni müzakirə edək: · Niyə bitki qaranlıqda yerləşdirildi? · Çöp ilə nə baş verdi? Canlılarda tənəffüs. Əksər orqanizmlər həyat fəaliyyəti prose- sində oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Bu proses tənəffüs adlanır. Tənəffüs zamanı orqanizmlər tərəfindən fasiləsiz udulan oksigen üzvi maddələrin karbon qazı və suya qədər parçalanma- sında iştirak edir. Belə parçalanma nəticəsində həyat üçün zəruri olan enerji ayrılır. Bu enerji böyümə, inkişaf, çoxalma kimi müxtəlif həyat proseslərinə sərf olunur. 2 Təchizat: otaq bitkisi, vazelin. Hazırlıq: 1. Otaq bitkisinin 2–3 yarpağının hər iki üzünə vazelin çəkin. 2. Onu 1 həftə ərzində müşahidə edin. İşin gedişi: · Otaq bitkisində olan dəyişikliyi müəyyən edin. Nəticəni müzakirə edək: · Sizcə, bu dəyişikliyin səbəbi nədir? · Varlı qadının bu qənaətə gəlməsinin səbəbi nə idi? Bitkilərin havanı təmizləmək imkanları aşkar olunan dövrlərdə evlərə böyük bitkilər qoymaq dəbə düşmüşdü. Varlı bir qadın yataq otağında havanı təmizləmək məqsədilə coxlu iri bitkilər qoyulmasını tapşırdı. Lakin o, səhər yuxudan güclü başağrısı ilə oyandı və bitkilərin havanı yaxşılaşdırması fikrinin yalan olması qənaətinə gəldi. Bitkilərdə tənəffüs. Bitkilər də tənəffüs zamanı oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Onların bəzilərində tənəffüs üçün zə- ruri olan oksigen havadan bütün bədən səthi vasitəsilə daxil olur. Məsələn, suda həll ol- muş oksigen yosunlara bədən səthi ilə keçir. Bitkilərin bir çoxunun tənəffüsü prosesində Bitkilərdə tənəffüs Oksigen Karbon qazı Ağızcıq LAYİHƏ 3 3 ağızcıq və ya mərciməklər iştirak edir. Ağızcıqlar əksər bitkilərdə yarpağın alt tərəfində yerləşir. Onların yumulub-açılması sayə- sində yarpaqlara hava daxil olur. Mərciməklər isə adətən gövdənin qabıq hüceyrələri (mantar) arasında yerləşir. İri quru bitkilərinə daxil olan hava, onun bir-birindən aralı yerləşən hüceyrələri arasındakı hüceyrəarası boşluqlara keçir. Bitkidə olan hüceyrə- arası boşluqlar tənəffüsdə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bitki köklərinin tənəffüsü. Digər orqanlar kimi bitki kökləri də tənəffüs zamanı oksigen udur və karbon qazını buraxır. Gilli və bataqlıqlaşmış torpaqlarda, xüsusən bitkilər oksigen çatışmaz- lığından daha çox əziyyət çəkir. Belə torpaqlarda su havanı çıxarır və köklərin normal tənəffüsü pozulur. Tropik bitkilərdə əlavə tə- nəffüsü təmin edən tənəffüs kökləri olur. Bitki kökünə daim havanın daxil olmasını təmin etmək üçün qışın sonuna yaxın məktəbin bağçasında, evinizin yaxınlığında olan ağacların ətrafındakı torpağı yumşaltmaq məsləhət görülür. 105 104 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs 35. Heyvanlarda tənəffüs 1 Nəfəsinizi 20–30 saniyə saxlayın. Yoldaşlarınızdan kim nəfəsini daha çox saxlayar? Bu zaman nə hiss etdiniz? İnsan qidasız 1–1,5 ay, susuz bir neçə gün, havasız bir neçə dəqiqə yaşaya bilir. 6 dəqiqə tənəffüsün dayanması isə bəzən ölümlə nə- ticələnir. vanlarda müxtəlif tipli tənəffüs orqan- ları formalaşmışdır. Su mühitində tənəffüs. Heyvanla- rın tənəffüs orqanları öz müxtəlifliyi ilə seçilir. Suda yaşayan heyvanların əksəriyyəti qəlsəmələrlə tənəffüs edir. Qəlsəmələr çoxlu miqdarda kiçik qan da- marları ilə zəngindir. Sudan qana ok- sigen, əks istiqamətdə isə karbon qazı keçir. Qəlsəmələrə xərçənglərdə, bəzi molyusklarda, balıqlarda rast gəlinir. Quru mühitində tənəffüs. Quruda yaşayan heyvanların tənəffüs orqan- ları traxeya və ağciyərlərdir. Həşərat- larda traxeyalar bütün bədən boyunca şaxələnir. Onların qarıncığının kənar- larında havanın daxil olmasını təmin edən xüsusi dəliklər olur. Qarıncıq əzə- lələrinin yığılıb-boşalması sayəsində hava bu dəliklərdən bədənə daxil olur. Ağciyərlər də traxeyalar kimi atmos- fer havası ilə tənəffüsü təmin edir. Bəzi heyvanlarda (quşlar və məməlilərdə) ağ- ciyərlər, adətən, nazikdivarlı qovuq- cuqlardan ibarətdir. Qovuqcuqların Yaşadığı mühitdən asılı olaraq hey- Su Qəlsəmə qapağı Qəlsəmə Traxeya Ağciyər Su mühitində tənəffüs Quru mühitində tənəffüs Heyvanlarda tənəffüs. Heyvanlar da bitkilər kimi oksigenlə tə- nəffüs edir və tənəffüs üçün lazım olan oksigeni atmosfer ha- vasından və ya sudan alırlar. Birhüceyrəli və bəzi çoxhüceyrəli hey- vanlarda qaz mübadiləsi bütün bədən səthi ilə baş verir. N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Şəkildən istifadə edərək cədvəli tamamlayın. Fotosintez və tənəffüs prosesləri arasında hansı əlaqələr var? Fotosintez Yalnız işıqda gedir Yalnız tərkibində xlorofil olan yaşıl hüceyrələrdə Udulur Əmələ gəlir Xaric olunur Udulur Müqayisə meyarları Tənəffüs Hansı şəraitdə baş verir Harada gedir Oksigen Karbon qazı Üzvi maddələr Enerji 1. Buraxılmış sözləri əlavə edin: 1. Bitkilər tənəffüs zamanı __ udur. 2. Bitkilər tənəffüs zamanı __ xaric edir. 3. Tənəffüs zamanı üzvi maddələr __. 4. Bitkilər sutkanın __ tənəffüs edir. 5. Bitkinin __ orqanları tənəffüs edir. 6. Fotosintez zamanı __ oksigen tənəffüs zamanı __ oksigendən çoxdur. 2. Aşağıdakı anlayışların ən azı ikisindən istifadə etməklə cümlələr qurun. Tənəffüs Fotosintez Açar sözl e r Əksər orqanizmlər həyat fəaliyyəti prosesində oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Bu proses __ adlanır. Ağızcıq Mineral maddələr Üzvi maddələr Fotosintez Xloroplastlar Mərciməklər Tənəffüs Oksigen Karbon qazı Tənəffüs Fotosintez Karbon qazı Oksigen LAYİHƏ 3 3 ağızcıq və ya mərciməklər iştirak edir. Ağızcıqlar əksər bitkilərdə yarpağın alt tərəfində yerləşir. Onların yumulub-açılması sayə- sində yarpaqlara hava daxil olur. Mərciməklər isə adətən gövdənin qabıq hüceyrələri (mantar) arasında yerləşir. İri quru bitkilərinə daxil olan hava, onun bir-birindən aralı yerləşən hüceyrələri arasındakı hüceyrəarası boşluqlara keçir. Bitkidə olan hüceyrə- arası boşluqlar tənəffüsdə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bitki köklərinin tənəffüsü. Digər orqanlar kimi bitki kökləri də tənəffüs zamanı oksigen udur və karbon qazını buraxır. Gilli və bataqlıqlaşmış torpaqlarda, xüsusən bitkilər oksigen çatışmaz- lığından daha çox əziyyət çəkir. Belə torpaqlarda su havanı çıxarır və köklərin normal tənəffüsü pozulur. Tropik bitkilərdə əlavə tə- nəffüsü təmin edən tənəffüs kökləri olur. Bitki kökünə daim havanın daxil olmasını təmin etmək üçün qışın sonuna yaxın məktəbin bağçasında, evinizin yaxınlığında olan ağacların ətrafındakı torpağı yumşaltmaq məsləhət görülür. 105 104 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs 35. Heyvanlarda tənəffüs 1 Nəfəsinizi 20–30 saniyə saxlayın. Yoldaşlarınızdan kim nəfəsini daha çox saxlayar? Bu zaman nə hiss etdiniz? İnsan qidasız 1–1,5 ay, susuz bir neçə gün, havasız bir neçə dəqiqə yaşaya bilir. 6 dəqiqə tənəffüsün dayanması isə bəzən ölümlə nə- ticələnir. vanlarda müxtəlif tipli tənəffüs orqan- ları formalaşmışdır. Yüklə 3,7 Kb. Dostları ilə paylaş:
|