Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите

İnsanın təbiətə təsiri. Qədim insanların təbiətə təsiri o qədər də 
güclü olmamışdır. Onlar 
yeməli bitki-
ləri  toplamış  və  vəhşi  heyvanları  ovlamışlar.  Hazırkı  dövrdə 
insanın təbiətə təsiri o qədər geniş miqyas alıb ki, təbiətdə mövcud 
olan  tarazlığın  pozulması  təhlükəsi  yaranıb.  Bu  səbəbdən  bə-
şəriyyət təbiətin qorunması barədə düşünməyə başlayıb.
“Qırmızı  kitab”.  Yer  üzərində  canlı  aləmin  sərvət-
lərinin qorunması üçün 1948-ci ildə Beynəlxalq Təbiəti və 
Təbii Ehtiyatların Mühafizəsi İttifaqı (BTMİ) yaradıldı. 
Onun təşkil etdiyi komissiya tərəfindən 1963-cü ildə ilk 
“Qırmızı  kitab”  nəşr  olundu.  “Qırmızı  kitab”  –  daim  fə-
aliyyət göstərən dövlət sənədi olub nadir və nəsli kəsilmək-
də olan növlərin müasir vəziyyəti barədə məlumatları özündə əks 
etdirir.
Azərbaycanın ilk “Qırmızı kitab”ı 1989-cu ildə nəşr olunmuşdur. 
Qorunan  ərazilər.  Canlıların  nadir  növlərinin  saxlanılması  və 
onun qorunması üçün qorunan ərazilər – qoruqlar, yasaqlıqlar və 
milli parklar yaradılır. Azərbaycanda 9 milli park, 11 qoruq və 24 
yasaqlıq var.
Qoruqlar ciddi mühafizə olunan təbiət sahələridir. Qoruq ərazi-
sində mal-qara otarmaq, turizm, ov etmək, ağac kəsmək kimi insa-
nın bütün təsərrüfat fəaliyyəti qadağan edilir.
Yasaqlıqlar bəzi növlərin saxlanılması üçün müvəqqəti qorunan 
ərazidir. Burada insanın qorunan növə ziyan vurmayan təsərrüfat 
özlərinə qida əldə etmək üçün 
Şəkillərə baxın. Ətraf mühitə təsir edən hansı amillər təsvir olunmuş-
dur? Bu amillərin təsiri nəyə gətirib çıxarır?
1
1
2
3
4
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
İnsan fəaliyyətinin təbiətə təsir 
edən əsas amillərini sadalayın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Mənfi təsirlər
Müsbət təsirlər
1. İşarələrin mənasını izah edin.
2. Qorunan əraziləri və onların xüsusiyyətlərini müvafiq xanalarına  yaz-
maqla cədvəli tamamlayın.
Qoruqlar
Yasaqlıqlar 
Milli parklar 
“Qırmızı kitab”
Canlıların  nadir  növlərinin  saxlanılması  və  onun 
mühafizəsi  üçün  qorunan  ərazilər  –  __,  __,  __ 
yaradılır.  Qorunması  vacib  olan  növlərin  adları  __ 
daxil edilir. 
Yasaqlıqlar
Qorunan ərazilər
Сiddi mühafizə olunan təbiət 
sahələridir. Ərazidə insanın 
bütün təsərrüfat fəaliyyəti 
qadağan edilir.
Xüsusiyyətləri
1
2
3
4
5
6
?
?
?
?
  LAYİHƏ

4
4
143
142
ORQANİZM VƏ MÜHİT / 
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
fəaliyyəti qadağan edilmir. Yasaqlıqlarda bir çox illər ərzində və ya 
ilin müəyyən fəslində ayrı-ayrı növlər qorunur.
Milli parklarda qoruqlardan fərqli olaraq ərazinin bir hissəsin-
də dincəlmək və turist gəzintiləri üçün icazə verilir. Lakin ərazinin 
müəyyən sahəsi qorunur.
İnsan  müasir  elm  və  texnikanın  nailiyyətlərindən  istifadə  et-
məklə  təbiətin qorunması yollarını araşdırır. Bunun üçün meşələ-
rin bərpası, təmizləyici qurğular, tullantısız texnologiya üsulları iş-
lənib hazırlanır.
48. 
İnsan və canlı təbiət
· İri şəhərlərdə xəstəliklərin çoxalması nə ilə əlaqədardır?
· Ətraf mühitin çirklənməsinin başlıca səbəbləri hansılardır?
Son dövrlərin statistikasına görə, böyük şəhərlərdə tənəffüs yol-
ları, mədə-bağırsaq, sinir və bu kimi xəstəliklər kənd yerlərinə nis-
bətən  çoxalmışdır...  Xəstəliklərin  artması  müvafiq  olaraq  ölüm 
hallarının çoxalmasına da səbəb olmuşdur.
İnsanın təbiətə təsiri. Qədim insanların təbiətə təsiri o qədər də 
güclü olmamışdır. Onlar 
yeməli bitki-
ləri  toplamış  və  vəhşi  heyvanları  ovlamışlar.  Hazırkı  dövrdə 
insanın təbiətə təsiri o qədər geniş miqyas alıb ki, təbiətdə mövcud 
olan  tarazlığın  pozulması  təhlükəsi  yaranıb.  Bu  səbəbdən  bə-
şəriyyət təbiətin qorunması barədə düşünməyə başlayıb.
“Qırmızı  kitab”.  Yer  üzərində  canlı  aləmin  sərvət-
lərinin qorunması üçün 1948-ci ildə Beynəlxalq Təbiəti və 
Təbii Ehtiyatların Mühafizəsi İttifaqı (BTMİ) yaradıldı. 
Onun təşkil etdiyi komissiya tərəfindən 1963-cü ildə ilk 
“Qırmızı  kitab”  nəşr  olundu.  “Qırmızı  kitab”  –  daim  fə-
aliyyət göstərən dövlət sənədi olub nadir və nəsli kəsilmək-
də olan növlərin müasir vəziyyəti barədə məlumatları özündə əks 
etdirir.
Azərbaycanın ilk “Qırmızı kitab”ı 1989-cu ildə nəşr olunmuşdur. 
Qorunan  ərazilər.  Canlıların  nadir  növlərinin  saxlanılması  və 
onun qorunması üçün qorunan ərazilər – qoruqlar, yasaqlıqlar və 
milli parklar yaradılır. Azərbaycanda 9 milli park, 11 qoruq və 24 
yasaqlıq var.
Qoruqlar ciddi mühafizə olunan təbiət sahələridir. Qoruq ərazi-
sində mal-qara otarmaq, turizm, ov etmək, ağac kəsmək kimi insa-
nın bütün təsərrüfat fəaliyyəti qadağan edilir.
Yasaqlıqlar bəzi növlərin saxlanılması üçün müvəqqəti qorunan 
ərazidir. Burada insanın qorunan növə ziyan vurmayan təsərrüfat 
özlərinə qida əldə etmək üçün 
Şəkillərə baxın. Ətraf mühitə təsir edən hansı amillər təsvir olunmuş-
dur? Bu amillərin təsiri nəyə gətirib çıxarır?
1
1
2
3
4
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
İnsan fəaliyyətinin təbiətə təsir 
edən əsas amillərini sadalayın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Mənfi təsirlər
Müsbət təsirlər
1. İşarələrin mənasını izah edin.
2. Qorunan əraziləri və onların xüsusiyyətlərini müvafiq xanalarına  yaz-
maqla cədvəli tamamlayın.
Qoruqlar
Yasaqlıqlar 
Milli parklar 
“Qırmızı kitab”
Canlıların  nadir  növlərinin  saxlanılması  və  onun 
mühafizəsi  üçün  qorunan  ərazilər  –  __,  __,  __ 
yaradılır.  Qorunması  vacib  olan  növlərin  adları  __ 
daxil edilir. 
Yasaqlıqlar
Qorunan ərazilər
Сiddi mühafizə olunan təbiət 
sahələridir. Ərazidə insanın 
bütün təsərrüfat fəaliyyəti 
qadağan edilir.
Xüsusiyyətləri
1
2
3
4
5
6
?
?
?
?
  LAYİHƏ

Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu. Azərbaycanın ən böyük qoru-
ğudur. Ərazisi 88 360 ha-dır. Landşaftına görə su-bataqlıq quşla-
rının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyəti olan qoruqdur. 
Qoruq  ərazisinin  qışı  mülayim,  yayı    isə  quru  və  isti  keçir. 
Burada  su-bataqlıq, yarımsəhra və çəmənlik bitkiləri yayılmışdır.
Ərazidə məskunlaşmış 
quş növü (qıvrımlələk qutan, 
çəhrayı qutan, qara leylək, dəniz qartalı, məzar qartalı, boz kəklik, 
turac, adi dovdaq,   sultantoyuğu, ərsindimdik, çəhrayı flaminqo   
və  s.) Azərbaycan  Respublikasının  “Qırmızı  kitab”ına  daxil  edil-
mişdir.
Qoruğun təbiətinin rəngarəngliyinin, bitki, əsasən də heyvanat 
aləminin  zənginliyinin  əraziyə  çoxsaylı  yerli  və  xarici  turistləri 
cəlb edəcəyini nəzərə alaraq gələcəkdə Qızılağac Dövlət Təbiət Qo-
ruğunun  və  ona  bitişik  ərazilərin  sahəsinin  genişləndirilməsi  he-
sabına  milli parkın yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.
20-yə yaxın 
49.
 
Azərbaycan qoruqları
1
Heyvan adlarını cədvəlin uyğun sütunlarında qeyd edin: keçi, ceyran, 
at, inək, siçan, dovşan, cüyür, bəbir,  ayı, canavar,  suiti,  qaban.
Xüsusi mühafizəyə ehtiyacı olanlar
Geniş yayılanlar
· Fikrinizcə, bu heyvanları nədən və necə qorumaq lazımdır?
Azərbaycan qoruqları. Respublikamızda mövcud olan bitki və 
heyvan  növlərinə  malik  təbii  landşaftların  qorunub  saxlanılma-
sında qoruqların müstəsna rolu vardır. Azərbaycanda 11 dövlət tə-
biət qoruğu fəaliyyət göstərir.
Qoruq mövcud təbii komplekslərin olduğu kimi saxlanılmasını təmin 
edən və dövlət tərəfindən mühafizə olunan ərazidir. Qoruqlarda nadir, 
yaxud  nəsli  kəsilməkdə  olan  bitki  və  heyvan  növləri,  eləcə  də  məhv 
olmaq təhlükəsi qarşısında qalan təbii komplekslər qorunur.
Azərbaycanın qorunan ərazilərinin xəritəsi 
145
144
ORQANİZM VƏ MÜHİT / 
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
TÜRKİYƏ
4
4
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Açar sözl e r
Azərbaycanda    nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan 
bitki və heyvanları mühafizə üçün __ fəaliyyət 
göstərir.  __  Azərbaycanın ən böyük qoruğudur. 
Dünyada  nəsli  kəsilməkdə  olan  bir  neçə  heyvan  və  bitkilər  haqqında 
müxtəlif  mənbələrdən  məlumat  toplayın.  Sonra  həmin  məlumatlardan 
istifadə edərək təklif olunan plan üzrə təqdimat hazırlayın.  
· 
· 
· 
· 
· 
· 
Heyvanın və ya bitkinin adı
Yayıldığı ərazi
Sayının azalma səbəbi
Xüsusiyyətləri (sayı,  həyat tərzi və s.)
Növü qorumaq üçün  görülən tədbirlər 
Bu heyvanları və ya bitkiləri qoruma  tədbirləri barədə edəcəyiniz əlavə 
təkliflər 
plan
1. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanları qorumaq üçün hansı tədbirlər görülür?
2. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanlar haqqında hansı üsullarla məlumat top-
lamaq olar?
Qızılağac qoruğu
Azərbaycan qoruqları
  LAYİHƏ

Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu. Azərbaycanın ən böyük qoru-
ğudur. Ərazisi 88 360 ha-dır. Landşaftına görə su-bataqlıq quşla-
rının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyəti olan qoruqdur. 
Qoruq  ərazisinin  qışı  mülayim,  yayı    isə  quru  və  isti  keçir. 
Burada  su-bataqlıq, yarımsəhra və çəmənlik bitkiləri yayılmışdır.
Ərazidə məskunlaşmış 
quş növü (qıvrımlələk qutan, 
çəhrayı qutan, qara leylək, dəniz qartalı, məzar qartalı, boz kəklik, 
turac, adi dovdaq,   sultantoyuğu, ərsindimdik, çəhrayı flaminqo   
və  s.) Azərbaycan  Respublikasının  “Qırmızı  kitab”ına  daxil  edil-
mişdir.
Qoruğun təbiətinin rəngarəngliyinin, bitki, əsasən də heyvanat 
aləminin  zənginliyinin  əraziyə  çoxsaylı  yerli  və  xarici  turistləri 
cəlb edəcəyini nəzərə alaraq gələcəkdə Qızılağac Dövlət Təbiət Qo-
ruğunun  və  ona  bitişik  ərazilərin  sahəsinin  genişləndirilməsi  he-
sabına  milli parkın yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.
20-yə yaxın 
49.
 
Azərbaycan qoruqları
1
Heyvan adlarını cədvəlin uyğun sütunlarında qeyd edin: keçi, ceyran, 
at, inək, siçan, dovşan, cüyür, bəbir,  ayı, canavar,  suiti,  qaban.
Xüsusi mühafizəyə ehtiyacı olanlar
Geniş yayılanlar
· Fikrinizcə, bu heyvanları nədən və necə qorumaq lazımdır?
Azərbaycan qoruqları. Respublikamızda mövcud olan bitki və 
heyvan  növlərinə  malik  təbii  landşaftların  qorunub  saxlanılma-
sında qoruqların müstəsna rolu vardır. Azərbaycanda 11 dövlət tə-
biət qoruğu fəaliyyət göstərir.
Qoruq mövcud təbii komplekslərin olduğu kimi saxlanılmasını təmin 
edən və dövlət tərəfindən mühafizə olunan ərazidir. Qoruqlarda nadir, 
yaxud  nəsli  kəsilməkdə  olan  bitki  və  heyvan  növləri,  eləcə  də  məhv 
olmaq təhlükəsi qarşısında qalan təbii komplekslər qorunur.
Azərbaycanın qorunan ərazilərinin xəritəsi 
145
144
ORQANİZM VƏ MÜHİT / 
Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
TÜRKİYƏ
4
4
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Açar sözl e r
Azərbaycanda    nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan 
bitki və heyvanları mühafizə üçün __ fəaliyyət 
göstərir.  __  Azərbaycanın ən böyük qoruğudur. 
Dünyada  nəsli  kəsilməkdə  olan  bir  neçə  heyvan  və  bitkilər  haqqında 
müxtəlif  mənbələrdən  məlumat  toplayın.  Sonra  həmin  məlumatlardan 
istifadə edərək təklif olunan plan üzrə təqdimat hazırlayın.  
· 
· 
· 
· 
· 
· 
Heyvanın və ya bitkinin adı
Yayıldığı ərazi
Sayının azalma səbəbi
Xüsusiyyətləri (sayı,  həyat tərzi və s.)
Növü qorumaq üçün  görülən tədbirlər 
Bu heyvanları və ya bitkiləri qoruma  tədbirləri barədə edəcəyiniz əlavə 
təkliflər 
plan
1. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanları qorumaq üçün hansı tədbirlər görülür?
2. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanlar haqqında hansı üsullarla məlumat top-
lamaq olar?
Qızılağac qoruğu
Azərbaycan qoruqları
  LAYİHƏ

147
146
4
4
50.
 
Mədəni bitkilərin  insan həyatında əhəmiyyəti
Mədəni bitkilər. Hələ qədim dövrlərdən insanlar bitkilərin qida, 
müalicəvi və estetik əhəmiyyətə malik olduqlarını bilirdilər. Yaşa-
yış  məskənlərinin  yaxınlığında  bitən  yeməli  bitkilərlə  qidalanan 
insanlar sonradan bu bitkiləri özləri   becərməyə başladılar. Minil-
liklər  ərzində  bəzi  bitkilər  güclü  dəyişikliklərə  məruz  qalaraq 
mədəni bitkilərə çevrildi. Mədəni bitkilər insanlar tərəfindən becə-
rilən bitkilərdir. İnsanın qədim dövrlərdən becərdiyi bitkilər dənli 
bitkilər – buğda, düyü, qarğıdalı hesab olunur. 
8
-ci
  f e sil
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Bitkilərdə gedən fotosintez prosesi canlıları qida maddələri və tə-
nəffüs  üçün  zəruri  olan  oksigenlə  təmin  edir.  Bitkilər  iqlimi 
yumşaldır, onu daha rütubətli edir, güclü küləklərin qarşısını alır, 
kökləri vasitəsilə torpağı bərkidərək onun aşınmasına mane olur. 
· Planetimizdə bütün bitkilərin məhv olması digər canlıların həyat 
fəaliyyətinə necə təsir göstərərdi?
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1.  Ekoloji  amillərin  canlı  orqanizmlərə  təsiri  barədə  məlumatları 
oxuyun.  Cədvəli  dəftərinizə  çəkin  və  onların  nömrəsini  müvafiq  xa-
naya yazın. 
EKOLOJİ  AMİL      BİTKİLƏR        BAKTERİYALAR          GÖBƏLƏKLƏR
1. Hava axınının sporların, toxumların yayılmasında böyük əhəmiyyəti 
var. 2. Tropik meşələrin bitkiləri üçün temperaturun   +5…+8 С olması 
onların məhvinə gətirə bilər. 4. Bəzi orqanizmlər   isti su mənbələrində   
+85 C... + 90 С temperaturda yaşaya bilərlər. 5. Küləkli havada səthi 
buxarlanma güclənir və bu, orqanizmi həddən artıq qızmaqdan qoruyur. 
2. Şəkillərdə təsvir olunan canlılar arasında birgə yaşamağı təmin 
edən münasibətləri müəyyən edin.
°
°
°
Yırtıcı – şikar 
münasibətləri
Rəqabət 
münasibətləri
Əlverişli qarşılıqlı 
münasibətlər
Parazit – sahib 
münasibətləri
3. Bataqlığı qurutsaq, nə baş verər?  
4. Qida zəncirlərindəki ardıcıllığı düzəldin. 
A) Kəpənəklər   çiçəklər    hörümçəklər   yırtıcı quşlar   kərtənkələlər  
B) Taxıl bitkiləri _ qurbağalar  _ çəyirtkələr _ qartal  
С) İlan
siçan _ bayquş _ taxıl bitkiləri
5. Su mühitində yaşamaq üçün bitkilərin hansı uyğunlaşmaları 
var? Üç cavab seçin: 
А) Zəif kök sistemi 
В) Zəif inkişaf etmiş mexaniki toxuma 
С) Köklərin dərində yerləşməsi 
D) İri və nazik yarpaqlar  
Е) Yarpaqların üzərində mum örtüyü     
_
_
_
_
 _ 
1
Sxemdə verilən şərti qruplara Azərbaycanda bitən tanıdığınız 
bitkilərin adlarını əlavə edin.
Dərman  bitkiləri: 
jenşen, valerian (pişikotu), ...
Texniki  bitkilər: 
şəkər çuğunduru, ...
Yem  bitkiləri: 
yonca, acıpaxla, ...
Dekorativ  bitkilər: 
qızılgül, astra, ...
Dənli bitkilər: 
buğda, arpa, ... 
Ədviyyə  bitkiləri: 
xardal, cirə, ...
Tərəvəz  bitkiləri: 
pomidor, kələm, ...
Bostan bitkiləri: 
qarpız, yemiş, ...
Qoz meyvələr: 
qoz, fındıq, ... 
Meyvə, giləmeyvə bitkiləri: 
alma, üzüm, ...
Mədəni 
bitkilər
  LAYİHƏ

147
146
4
4
50.
 
Mədəni bitkilərin  insan həyatında əhəmiyyəti
Mədəni bitkilər. Hələ qədim dövrlərdən insanlar bitkilərin qida, 
müalicəvi və estetik əhəmiyyətə malik olduqlarını bilirdilər. Yaşa-
yış  məskənlərinin  yaxınlığında  bitən  yeməli  bitkilərlə  qidalanan 
insanlar sonradan bu bitkiləri özləri   becərməyə başladılar. Minil-
liklər  ərzində  bəzi  bitkilər  güclü  dəyişikliklərə  məruz  qalaraq 
mədəni bitkilərə çevrildi. Mədəni bitkilər insanlar tərəfindən becə-
rilən bitkilərdir. İnsanın qədim dövrlərdən becərdiyi bitkilər dənli 
bitkilər – buğda, düyü, qarğıdalı hesab olunur. 
8
-ci
  f e sil
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Bitkilərdə gedən fotosintez prosesi canlıları qida maddələri və tə-
nəffüs  üçün  zəruri  olan  oksigenlə  təmin  edir.  Bitkilər  iqlimi 
yumşaldır, onu daha rütubətli edir, güclü küləklərin qarşısını alır, 
kökləri vasitəsilə torpağı bərkidərək onun aşınmasına mane olur. 
· Planetimizdə bütün bitkilərin məhv olması digər canlıların həyat 
fəaliyyətinə necə təsir göstərərdi?
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1.  Ekoloji  amillərin  canlı  orqanizmlərə  təsiri  barədə  məlumatları 
oxuyun.  Cədvəli  dəftərinizə  çəkin  və  onların  nömrəsini  müvafiq  xa-
naya yazın. 
EKOLOJİ  AMİL      BİTKİLƏR        BAKTERİYALAR          GÖBƏLƏKLƏR
1. Hava axınının sporların, toxumların yayılmasında böyük əhəmiyyəti 
var. 2. Tropik meşələrin bitkiləri üçün temperaturun   +5…+8 С olması 
onların məhvinə gətirə bilər. 4. Bəzi orqanizmlər   isti su mənbələrində   
+85 C... + 90 С temperaturda yaşaya bilərlər. 5. Küləkli havada səthi 
buxarlanma güclənir və bu, orqanizmi həddən artıq qızmaqdan qoruyur. 
2. Şəkillərdə təsvir olunan canlılar arasında birgə yaşamağı təmin 
edən münasibətləri müəyyən edin.
°
°
°
Yırtıcı – şikar 
münasibətləri
Rəqabət 
münasibətləri
Əlverişli qarşılıqlı 
münasibətlər
Parazit – sahib 
münasibətləri
3. Bataqlığı qurutsaq, nə baş verər?  
4. Qida zəncirlərindəki ardıcıllığı düzəldin. 
A) Kəpənəklər   çiçəklər    hörümçəklər   yırtıcı quşlar   kərtənkələlər  
B) Taxıl bitkiləri _ qurbağalar  _ çəyirtkələr _ qartal  
С) İlan
siçan _ bayquş _ taxıl bitkiləri
5. Su mühitində yaşamaq üçün bitkilərin hansı uyğunlaşmaları 
var? Üç cavab seçin: 
А) Zəif kök sistemi 
В) Zəif inkişaf etmiş mexaniki toxuma 
С) Köklərin dərində yerləşməsi 
D) İri və nazik yarpaqlar  
Е) Yarpaqların üzərində mum örtüyü     
_
_
_
_
 _ 
1
Sxemdə verilən şərti qruplara Azərbaycanda bitən tanıdığınız 
bitkilərin adlarını əlavə edin.
Dərman  bitkiləri: 
jenşen, valerian (pişikotu), ...
Texniki  bitkilər: 
şəkər çuğunduru, ...
Yem  bitkiləri: 
yonca, acıpaxla, ...
Dekorativ  bitkilər: 
qızılgül, astra, ...
Dənli bitkilər: 
buğda, arpa, ... 
Ədviyyə  bitkiləri: 
xardal, cirə, ...
Tərəvəz  bitkiləri: 
pomidor, kələm, ...
Bostan bitkiləri: 
qarpız, yemiş, ...
Qoz meyvələr: 
qoz, fındıq, ... 
Meyvə, giləmeyvə bitkiləri: 
alma, üzüm, ...
Mədəni 
bitkilər
  LAYİHƏ

4
4
149
148
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Dekorativ bitkilər. Bitkilərdən daim zövq almaq üçün insanlar 
dekorativ otaq bitkiləri yetişdirirlər. Otaq bitkilərinin əksəriyyəti 
tropik ölkələrin nümayəndələri olduğundan onlara öz yaşadığı şə-
raitə uyğun olaraq qulluq edilməlidir.
Hibiskus
Kalanxoe
Digər – arum, kalla kimi otaq bitkiləri “canlı barometr ” sayılır. 
Havanın  dəyişməsi  zamanı,  yağışın  yağmasından  əvvəl 
yarpaqlarından su süzülür. Xlorofitum və nefrolepis qıjısı havanı 
*
kallanın 
Sansevyera 
Aloe
Arum
Kalla 
Xlorofitum 
Nefrolepis qıjısı
Diffenbaxiya
*
Barometr – atmosfer 
təzyiqini  ölçən cihaz.
Müalicəvi bitkilər
Dekorativ bitkilər
Sinif otağınızda, evinizdə və məktəbin həyətində hansı dekorativ bitkilər 
əkilmişdir?  Yuxarıda  göstərilmiş  qaydalara  əməl  etməklə  bu  bitkilərə 
qulluq göstərin. 
1. Şəkildə  təsvir olunanların hansıları yalnız bitki mənşəlidir?
2. Düzgün variantı seçin:
· Otaq bitkilərini soyuq/otaq temperaturlu  su ilə sulamaq lazımdır.
· Otaq bitkisini gövdəyə yaxın/gövdədən aralı sulamaq lazımdır.
Otaq bitkilərini yayda/qışda tez-tez sulamaq lazımdır.
Əksər otaq bitkilərini sobaya yaxın/işığa yaxın yerləşdirmək lazımdır.
· 
·