Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите

Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
53.
 
Canlıların insan sağlamlığında rolu
törədir. Bəzən i
 qida məqsədi üçün istifadə etdikləri göbələk-
lərdən də zəhərlənirlər. 
  Bəzən  yeməli  göbələklər  çox  köhnə  olduqda  zəhərlənmə  baş 
verir. 
Parazitlər.  Xəstəliktörədən  mikroskopik  göbələklər  insanın  dəri-
sində göbələk xəstəlikləri törədir. Bu xəstəlik bir insandan digərinə şəx-
si əşyalardan (
) istifadə zamanı asanlıqla 
keçə bilər.
 Birələr, bitlər, gənələr xarici parazitlərdir. 
n-
sanın  dərisində  qoturluq  xəstəliyi  törədir.  Bu  zaman  dəridə  güclü 
qaşınmalar baş verir. 
İnsanın həzm sistemində parazitlik edən insan as-
karidi,  uşaq  bizquyruğu,  öküz  soliteri,  qaraciyər  sorucusu  daxili 
parazitlərə aiddir. Onlar müəyyən orqanlarda yaşayaraq insan orqa-
nizminin normal fəaliyyətini pozurlar. Bəzi parazitlərdə sahibin bədə-
ninə yapışmaq üçün xüsusi sormaclar və qarmaqcıqları olur. 
nsanlar 
ayaqqabı, corab, dəsmal və s.
Xarici parazitlər.
Qo-
turluq gənəsi əllə görüşdükdə bir insandan digərinə keçə bilir və i
Zəhərli göbələklərə yalançı tülküqulağı, milçəkqıran, solğun əzvay 
aiddir.
Daxili parazitlər. 
· Sizcə, bu qaydalara əməl etmək nə üçün vacibdir?
Uşaqlıqdan valideynləriniz sizə tez-tez belə xəbərdarlıqlar edir:
· Qaynadılmayan suyu içmək olmaz.
· Yeməkdən əvvəl əllərinizi yuyun.
· Yuyulmamış meyvə və tərəvəzləri yemək olmaz.
1
Şəkildə göstərilən canlıların insan orqanizminə necə təsir etdiyini mü-
əyyənləşdirin və dəftərinizə köçürdüyünüz cədvəli doldurun.
Canlı orqanizm
Yaşadığı mühit
İnsana necə təsir edir
Birə 
Bit
Xarici parazitlər 
Daxili parazitlər
İnsan askaridi
Zəhərlənmələr. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığının ar-
tırılması üçün onlara gübrələr verilir. Lakin gübrələrin normadan ar-
tıq istifadə edilməsi insan üçün təhlükəli ola bilər. Məsələn, qida bitki-
sinin tərkibində azotun normadan çox toplanması ağır zəhərlənmələr 
Zəhərli 
göbələklər
Parazit 
həşəratlar
Bakteriyalar
Parazit 
qurdlar
Parazit birhüceyrəlilər. Bəzi birhüceyrəli parazitlərin qana ifraz 
etdiyi  zərərli  maddələr  ağırlaşmalara,  hətta  insanın  ölümünə  səbəb 
olur.  Məsələn,  malyariya  ağcaqanadı  insanı  sancdıqda  malyariya 
paraziti  orqanizmə  daxil  olur  və  ağır  malyariya  xəstəliyini  törədir. 
Yuxu xəstəliyini törədən birhüceyrəli tripanosom isə se-se milçəyinin 
sancması ilə insan orqanizminə daxil olur. Bu xəstəlik Afrikada geniş 
yayılmışdır. Birhüceyrəli dizenteriya amöbü insan orqanizminə qay-
nadılmamış su ilə daxil olub dizenteriya xəstəliyini törədir. Malyariya 
paraziti tripanosom və dizenteriya amöbü kimi birhüceyrəli heyvanlar 
da daxili parazitlərdir.  
Xəstəliklərə yoluxmanın 
qarşısını şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etməklə almaq mümkün-
Xəstəliklərə yoluxmanın profilaktikası. 
  LAYİHƏ

4
4
155
154
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
53.
 
Canlıların insan sağlamlığında rolu
törədir. Bəzən i
 qida məqsədi üçün istifadə etdikləri göbələk-
lərdən də zəhərlənirlər. 
  Bəzən  yeməli  göbələklər  çox  köhnə  olduqda  zəhərlənmə  baş 
verir. 
Parazitlər.  Xəstəliktörədən  mikroskopik  göbələklər  insanın  dəri-
sində göbələk xəstəlikləri törədir. Bu xəstəlik bir insandan digərinə şəx-
si əşyalardan (
) istifadə zamanı asanlıqla 
keçə bilər.
 Birələr, bitlər, gənələr xarici parazitlərdir. 
n-
sanın  dərisində  qoturluq  xəstəliyi  törədir.  Bu  zaman  dəridə  güclü 
qaşınmalar baş verir. 
İnsanın həzm sistemində parazitlik edən insan as-
karidi,  uşaq  bizquyruğu,  öküz  soliteri,  qaraciyər  sorucusu  daxili 
parazitlərə aiddir. Onlar müəyyən orqanlarda yaşayaraq insan orqa-
nizminin normal fəaliyyətini pozurlar. Bəzi parazitlərdə sahibin bədə-
ninə yapışmaq üçün xüsusi sormaclar və qarmaqcıqları olur. 
nsanlar 
ayaqqabı, corab, dəsmal və s.
Xarici parazitlər.
Qo-
turluq gənəsi əllə görüşdükdə bir insandan digərinə keçə bilir və i
Zəhərli göbələklərə yalançı tülküqulağı, milçəkqıran, solğun əzvay 
aiddir.
Daxili parazitlər. 
· Sizcə, bu qaydalara əməl etmək nə üçün vacibdir?
Uşaqlıqdan valideynləriniz sizə tez-tez belə xəbərdarlıqlar edir:
· Qaynadılmayan suyu içmək olmaz.
· Yeməkdən əvvəl əllərinizi yuyun.
· Yuyulmamış meyvə və tərəvəzləri yemək olmaz.
1
Şəkildə göstərilən canlıların insan orqanizminə necə təsir etdiyini mü-
əyyənləşdirin və dəftərinizə köçürdüyünüz cədvəli doldurun.
Canlı orqanizm
Yaşadığı mühit
İnsana necə təsir edir
Birə 
Bit
Xarici parazitlər 
Daxili parazitlər
İnsan askaridi
Zəhərlənmələr. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığının ar-
tırılması üçün onlara gübrələr verilir. Lakin gübrələrin normadan ar-
tıq istifadə edilməsi insan üçün təhlükəli ola bilər. Məsələn, qida bitki-
sinin tərkibində azotun normadan çox toplanması ağır zəhərlənmələr 
Zəhərli 
göbələklər
Parazit 
həşəratlar
Bakteriyalar
Parazit 
qurdlar
Parazit birhüceyrəlilər. Bəzi birhüceyrəli parazitlərin qana ifraz 
etdiyi  zərərli  maddələr  ağırlaşmalara,  hətta  insanın  ölümünə  səbəb 
olur.  Məsələn,  malyariya  ağcaqanadı  insanı  sancdıqda  malyariya 
paraziti  orqanizmə  daxil  olur  və  ağır  malyariya  xəstəliyini  törədir. 
Yuxu xəstəliyini törədən birhüceyrəli tripanosom isə se-se milçəyinin 
sancması ilə insan orqanizminə daxil olur. Bu xəstəlik Afrikada geniş 
yayılmışdır. Birhüceyrəli dizenteriya amöbü insan orqanizminə qay-
nadılmamış su ilə daxil olub dizenteriya xəstəliyini törədir. Malyariya 
paraziti tripanosom və dizenteriya amöbü kimi birhüceyrəli heyvanlar 
da daxili parazitlərdir.  
Xəstəliklərə yoluxmanın 
qarşısını şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etməklə almaq mümkün-
Xəstəliklərə yoluxmanın profilaktikası. 
  LAYİHƏ

54.
 
Düzgün qidalanma
1
Göstərişləri  yerinə  yetirməklə  gündəlik  qi-
dalanma  piramidanızı  qurun.  Çərçivədəki 
ərzaq  məhsullarını  gün  ərzində  yediyiniz 
qidaları  miqdarına  görə  çoxdan  aza  doğru 
piramidanın  hissələrinə  yazın.  Belə  ki,  ən 
çox  yediyiniz  qidanı  piramidanın  1-ci  his-
səsində, nisbətən az yediyinizi 2-ci, daha az 
yediyinizi 3-cü və nəhayət, ən az yediyinizi 
isə 4-cü hissədə qeyd edin.
Müzakirə edək:
· Ən çox və ən az yediyiniz qida növü hansıdır?
· Sinif yoldaşınızın qida piramidası ilə sizin piramidanın hansı fərqləri var?
A) Yağ və şirniyyat
B) Meyvə-tərəvəz
C) Yarma və un məmulatları
D) Ət və süd məhsulları
1
2
3
4
Düzgün qidalanma və qida rasionu. Qidalanma insan orqanizmi 
ilə xarici mühit arasında baş verən maddələr və enerji mübadiləsini 
təmin edən prosesdir. İnsanın gün ərzində qəbul etdiyi qida onun 
qida rasionu adlanır. Orqanizmin fəallığı və inkişafı üçün qidada 
karbohidrat,  zülal  və  yağların  olması  çox  vacibdir.  Bu  maddələr 
qida maddələri adlanır. Orqanizmin normal işləməsi üçün həmçinin 
vitaminlər, mineral maddələr  və  su  zəruridir. 
· Dənizçilərin sağalmasının səbəbi nə ola bilərdi?
Məşhur səyahətçi Alonso de Oheda Cənubi Amerikaya etdiyi ekspedisiya-
ların birində sərt qərar qəbul edir. 
bir  adada  qoyub  getmək   
məcburiyyətində  qalır.  Bir  neçə  aydan  sonra  adaya  qayıdan  səyahətçi 
dənizçilərin sağ-salamat olduqlarını görüb heyrətə gəlir. Bu səbəbdən də, 
həmin adanı Kurasao adlandırırlar 
.
Bir neçə xəstə dənizçinin digərlərini 
yoluxdurmaqlarından  ehtiyat  edərək, 
(portuqal dilində “kure” –  şəfaverən )
Sinir sistemində pozğunluqlar, əzələ 
gücünün azalması, saçların tökülməsi
Uşaqlarda raxit xəstəliyi: sümüklərin 
əyilməsi
Kəsmik, yumurta, süd, kəpək, 
qaraciyər, kahı
Zəiflik, ürəkbulanma, qanazlığı, sinir 
sisteminin işinin pozulması
Skorbut  xəstəliyi: diş ətinin qanaması və dişlə-
rin tökülməsi, dərialtı qansızmalar, qanazlığı
Dənli bitkilər, gavalı, balıq, 
yumurta, qaraciyər
Çiy tərəvəz və meyvələr
Qaraciyər, yumurta sarısı, 
tərəvəz, süd, meyvə, balıq yağı
B
2
B
6
C
D
Fındıq, yerfındığı, kartof, ət,  
qaraciyər, yumurta ağı
Ürək fəaliyyətinin zəifləməsi, beri-beri xəstəliyi, 
sinir sistemində pozğunluqlar, əzələ zəifliyi
B
1
Vitaminlər
Bu vitaminlər olan ərzaqlar
Avitaminoz hansı fəsadlar yaradır
İspanaq, qaraciyər, kərə yağı, 
balıq yağı, süd
Dərinin, gözün zədələnməsi, böyümənin 
zəifləməsi
A
4
4
157
156
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
 Parazitlərin adlarını əlavə etməklə cədvəli tamamlayın:
Tripanosom
Daxili
Yuxu xəstəliyi
Peyvənd
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Aşağıdakı ifadələrdən istifadə etməklə şəxsi gigiyena qaydaları haq-
qında yaddaş hazırlayın: 
çirkli əllər; 
çiy su; 
yuyulmamış meyvə və tərəvəz; 
küçə heyvanları ilə təmas; 
şəxsi əşyalar.
2. Parazitlərin aşağıdakılardan hansına mənsub olmasını müəyyənləşdi-
rin:  bit, birə, askarid, bizquyruq, soliter.
Zəhərlənmə
Daxili parazitlər
Xarici parazitlər 
Xarici parazitlər
Daxili parazitlər
Yalançı tülküqulağı və solğun əzvay göbələkləri 
ilə qidalanma zamanı __ baş verir.  Bit, birə __, 
askarid və öküz soliteri __  aiddir. 
Parazitin adı
Daxili, yaxud
xarici parazitdir
Orqanizmə təsiri
Necə qorunmaq olar
dür. Parazitlərin daşıyıcıları ilə mübarizə məqsədilə  bataqlıqların qu-
rudulması, ərazilərin təmizlənməsi və dezinfeksiyası   kimi tədbirlər 
həyata keçirilir. Həmçinin profilaktika məqsədilə parazitlərin yayıl-
dığı ərazilərdə yaşayan insanlara vaxtaşırı peyvəndlər edilir.
  LAYİHƏ

54.
 
Düzgün qidalanma
1
Göstərişləri  yerinə  yetirməklə  gündəlik  qi-
dalanma  piramidanızı  qurun.  Çərçivədəki 
ərzaq  məhsullarını  gün  ərzində  yediyiniz 
qidaları  miqdarına  görə  çoxdan  aza  doğru 
piramidanın  hissələrinə  yazın.  Belə  ki,  ən 
çox  yediyiniz  qidanı  piramidanın  1-ci  his-
səsində, nisbətən az yediyinizi 2-ci, daha az 
yediyinizi 3-cü və nəhayət, ən az yediyinizi 
isə 4-cü hissədə qeyd edin.
Müzakirə edək:
· Ən çox və ən az yediyiniz qida növü hansıdır?
· Sinif yoldaşınızın qida piramidası ilə sizin piramidanın hansı fərqləri var?
A) Yağ və şirniyyat
B) Meyvə-tərəvəz
C) Yarma və un məmulatları
D) Ət və süd məhsulları
1
2
3
4
Düzgün qidalanma və qida rasionu. Qidalanma insan orqanizmi 
ilə xarici mühit arasında baş verən maddələr və enerji mübadiləsini 
təmin edən prosesdir. İnsanın gün ərzində qəbul etdiyi qida onun 
qida rasionu adlanır. Orqanizmin fəallığı və inkişafı üçün qidada 
karbohidrat,  zülal  və  yağların  olması  çox  vacibdir.  Bu  maddələr 
qida maddələri adlanır. Orqanizmin normal işləməsi üçün həmçinin 
vitaminlər, mineral maddələr  və  su  zəruridir. 
· Dənizçilərin sağalmasının səbəbi nə ola bilərdi?
Məşhur səyahətçi Alonso de Oheda Cənubi Amerikaya etdiyi ekspedisiya-
ların birində sərt qərar qəbul edir. 
bir  adada  qoyub  getmək   
məcburiyyətində  qalır.  Bir  neçə  aydan  sonra  adaya  qayıdan  səyahətçi 
dənizçilərin sağ-salamat olduqlarını görüb heyrətə gəlir. Bu səbəbdən də, 
həmin adanı Kurasao adlandırırlar 
.
Bir neçə xəstə dənizçinin digərlərini 
yoluxdurmaqlarından  ehtiyat  edərək, 
(portuqal dilində “kure” –  şəfaverən )
Sinir sistemində pozğunluqlar, əzələ 
gücünün azalması, saçların tökülməsi
Uşaqlarda raxit xəstəliyi: sümüklərin 
əyilməsi
Kəsmik, yumurta, süd, kəpək, 
qaraciyər, kahı
Zəiflik, ürəkbulanma, qanazlığı, sinir 
sisteminin işinin pozulması
Skorbut  xəstəliyi: diş ətinin qanaması və dişlə-
rin tökülməsi, dərialtı qansızmalar, qanazlığı
Dənli bitkilər, gavalı, balıq, 
yumurta, qaraciyər
Çiy tərəvəz və meyvələr
Qaraciyər, yumurta sarısı, 
tərəvəz, süd, meyvə, balıq yağı
B
2
B
6
C
D
Fındıq, yerfındığı, kartof, ət,  
qaraciyər, yumurta ağı
Ürək fəaliyyətinin zəifləməsi, beri-beri xəstəliyi, 
sinir sistemində pozğunluqlar, əzələ zəifliyi
B
1
Vitaminlər
Bu vitaminlər olan ərzaqlar
Avitaminoz hansı fəsadlar yaradır
İspanaq, qaraciyər, kərə yağı, 
balıq yağı, süd
Dərinin, gözün zədələnməsi, böyümənin 
zəifləməsi
A
4
4
157
156
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
 Parazitlərin adlarını əlavə etməklə cədvəli tamamlayın:
Tripanosom
Daxili
Yuxu xəstəliyi
Peyvənd
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Aşağıdakı ifadələrdən istifadə etməklə şəxsi gigiyena qaydaları haq-
qında yaddaş hazırlayın: 
çirkli əllər; 
çiy su; 
yuyulmamış meyvə və tərəvəz; 
küçə heyvanları ilə təmas; 
şəxsi əşyalar.
2. Parazitlərin aşağıdakılardan hansına mənsub olmasını müəyyənləşdi-
rin:  bit, birə, askarid, bizquyruq, soliter.
Zəhərlənmə
Daxili parazitlər
Xarici parazitlər 
Xarici parazitlər
Daxili parazitlər
Yalançı tülküqulağı və solğun əzvay göbələkləri 
ilə qidalanma zamanı __ baş verir.  Bit, birə __, 
askarid və öküz soliteri __  aiddir. 
Parazitin adı
Daxili, yaxud
xarici parazitdir
Orqanizmə təsiri
Necə qorunmaq olar
dür. Parazitlərin daşıyıcıları ilə mübarizə məqsədilə  bataqlıqların qu-
rudulması, ərazilərin təmizlənməsi və dezinfeksiyası   kimi tədbirlər 
həyata keçirilir. Həmçinin profilaktika məqsədilə parazitlərin yayıl-
dığı ərazilərdə yaşayan insanlara vaxtaşırı peyvəndlər edilir.
  LAYİHƏ

ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1. Uyğunluğu müəyyən edin:
2. Düzgün variantı müəyyən edin:
a) Kəklikotu yabanı/mədəni dərman bitkisidir.
b) Balqabağın meyvəyalığının qabığından/toxumundan qurd xəstəlik-
lərinin müalicəsi zamanı istifadə edirlər.
c)  Adi zəfəran bitkisi  Abşeronda/Lənkəranda yetişdirilir.
d) Xanımotu/yemişan bitkisi ilə qidalanma ağır zəhərlənmələrə səbəb 
olur.
3. Şəkillərdə təsvir 
olunanlardan 
hansılar bitki 
mənşəlidir?
4. 
oş buraxılmış yerlərə  uyğun gəlir? 
a) Müasir qaramal cinsləri olan ... əcdadı Avropa və Asiya turu olmuşdur.
b) ... əcdadları vəhşi halda yaşamış Prjevalski atları və tarpanlardır.
c) İnsanın əhliləşdirdiyi həşəratlar arasında ...  və ... mühüm yer tutur.
d) İnsan çiy süd içdikdə və ya duzsuz pendir yedikdə ... xəstələnir.
Açar sözlər: inək, camış, bal arısı, tut ipəkqurdu,  brusellyoz, at
Açar sözlərdən hansıları b
6. Səhv fikirləri düzəldin. 
a) Karbohidrat, zülal və yağlar qida maddələri adlanır.
b) A vitamininin çatışmazlığı uşaqlarda raxit xəstəliyinin 
yaranmasına səbəb ola bilər.
c) Qida piramidasının 4-cü səviyyəsini yağ və şirniyyat məmulatları 
təşkil etməlidir. 
d) Qida rasionunda ət və süd məhsulları üstünlük təşkil etməlidir.
Dənli bitkilər
Bostan bitkiləri
Meyvə və giləmeyvəli bitkilər 
Düyü
Buğda
Gavalı
Yemiş
 Qarağat
 Qarğıdalı Əncir  Qarpız
Xarici 
parazitlər
Daxili 
parazitlər
5. Şəkillərə əsasən parazitlərin adlarını cədvəlin uyğun sütununa 
yazın:
Birə
İnsan askaridi
Öküz soliteri
Bit
Qaraciyər sorucusu
Gənə
4
4
159
158
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Süd 
məhsulları
Tərə-
vəzlər
Meyvələr
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Gündəlik qida piramidanızı ÜST-ün tövsiyə etdiyi qida nisbəti ilə müqa-
yisə edin. Normal qidalanmanızı təmin etmək üçün gündəlik rasionunuz-
da hansı dəyişiklik etmək lazımdır?
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Qida rasionu
Qidalı maddələr
Vitaminlər
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Yeməklərin ÜST-ün qida piramidasında 
yerini müəyyən edin. Hansı qida məhsul-
larını daha az qəbul etmək tövsiyə 
olunur?
İnsanın gün ərzində qəbul etdiyi qida __adlanır. Or-
qanizmin fəallığı və  inkişafı  üçün qidada  __olması 
çox vacibdir. Bu maddələr __ adlanır. 
Əlavə mənbələrdən, internetdən istifadə edərək bir qrup qida məhsulları-
nın (məsələn, ət məhsulları: hisəverilmiş kolbasa, sosiska, balıq, quş əti, 
mal əti, hamburger) faydalı və zərərli xassələri barədə məlumat hazırlayın.
Un məmulatları
Yağ və şirniyyat
Ət, balıq, 
quş
Qida piramidası
Qida  piramidası  müxtəlif 
yeyinti məhsulları yerləşən 4 
səviyyədən ibarətdir. Pirami-
danın  əsasını  (I  səviyyəsini) 
ən  çox  yeyilən  yarma  və  un 
məhsulları,  2-ci  səviyyəni 
meyvə  və  tərəvəz,  3-cünü  ət 
və süd məhsulları, 4-cünü isə 
yağ və şirniyyat məmulatları 
təşkil etməlidir.
Vitaminlər.  Orqanizmdə  tənzimləyici  rol  oynayır,  onun  böyü-
məsini və normal inkişafını təmin edir. Vitaminlərin orqanizmdə ça-
tışmaması (avitaminoz)  ciddi pozuntular yaradır. 
Gündəlik qidanı təşkil edən maddələr müəyyən 
nisbətdə  olmalıdır.  Qida  maddələrinin  düzgün  seçilməsi 
üsullarından  biri də qida piramidasının tərtib olunmasıdır. 
Ümumdünya  Səhiyyə  Təşkilatı  (ÜST)  insanın  gündəlik  “qida 
piramidası”nın şəkildə göstərilən nisbətini tövsiyə edir. 
Qida piramidası. 
  LAYİHƏ

ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1. Uyğunluğu müəyyən edin:
2. Düzgün variantı müəyyən edin:
a) Kəklikotu yabanı/mədəni dərman bitkisidir.
b) Balqabağın meyvəyalığının qabığından/toxumundan qurd xəstəlik-
lərinin müalicəsi zamanı istifadə edirlər.
c)  Adi zəfəran bitkisi  Abşeronda/Lənkəranda yetişdirilir.
d) Xanımotu/yemişan bitkisi ilə qidalanma ağır zəhərlənmələrə səbəb 
olur.
3. Şəkillərdə təsvir 
olunanlardan 
hansılar bitki 
mənşəlidir?
4. 
oş buraxılmış yerlərə  uyğun gəlir? 
a) Müasir qaramal cinsləri olan ... əcdadı Avropa və Asiya turu olmuşdur.
b) ... əcdadları vəhşi halda yaşamış Prjevalski atları və tarpanlardır.
c) İnsanın əhliləşdirdiyi həşəratlar arasında ...  və ... mühüm yer tutur.
d) İnsan çiy süd içdikdə və ya duzsuz pendir yedikdə ... xəstələnir.
Açar sözlər: inək, camış, bal arısı, tut ipəkqurdu,  brusellyoz, at
Açar sözlərdən hansıları b
6. Səhv fikirləri düzəldin. 
a) Karbohidrat, zülal və yağlar qida maddələri adlanır.
b) A vitamininin çatışmazlığı uşaqlarda raxit xəstəliyinin 
yaranmasına səbəb ola bilər.
c) Qida piramidasının 4-cü səviyyəsini yağ və şirniyyat məmulatları 
təşkil etməlidir. 
d) Qida rasionunda ət və süd məhsulları üstünlük təşkil etməlidir.
Dənli bitkilər
Bostan bitkiləri
Meyvə və giləmeyvəli bitkilər 
Düyü
Buğda
Gavalı
Yemiş
 Qarağat
 Qarğıdalı Əncir  Qarpız
Xarici 
parazitlər
Daxili 
parazitlər
5. Şəkillərə əsasən parazitlərin adlarını cədvəlin uyğun sütununa 
yazın:
Birə
İnsan askaridi
Öküz soliteri
Bit
Qaraciyər sorucusu
Gənə
4
4
159
158
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI / 
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Süd 
məhsulları
Tərə-
vəzlər
Meyvələr
Öyr