F.Ə. Sadıxova
Yüklə 240,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Cədvəl 13 № Zərdab Antigenlər Kontrol zərdablar 766 773 779 - 1 H0 0 0 0 - 2 H1 0 0 0 - 3 H2 0 0 0 - 4 H3 0 0 0 - 5 Heq1 0 0 0 - 6 Heq2 0 0 0 - 7 Hsw1 0 0 0 - 8 X53aНД 0 0 0 - 9 Hav1FPV 0 0 0 - 10 Hav1 Rostok 0 0 0 - 11 Hav2 - 12 Hav3 0 0 0 - 13 Hav4 0 0 0 - 14 Hav5 0 0 0 - 15 Hav6 0 0 0 - 16 Hav7 0 0 0 - 17 Hav8 0 0 0 - 18 Hav9 0 0 0 - 156 А/кваква/Баку/766/79, А/Болотный лунь/Баку/773/79, А/лысуха/Баку/779/79 qripi virusları ilə РПНА. Cədvəl 14 № Zərdab Antigenlər 766 773 779 1 N1N T 0 0 0 2 N1Be1 0 0 0 3 N2Jap 0 0 0 4 N2PC 0 0 0 5 Neq1 0 0 0 6 Neq2 1/200 1/200 1/400 7 Nav1 0 0 0 8 Nav2 0 0 0 9 Nav3 0 0 0 10 Nav4 0 00 0 11 Nav5 0 0 0 12 Nav6 0 0 0 157 Torpaqdan ayrılmış hemaqqlütinasiya edən 1239 saylı agentin tipikləşdirilməsinin nəticələri (HALR). Protokol N48 27.06.80-ci il. Cədvəl 15 Antitellər Homoloji titrlər 1239-cu antigen H1 A/NJ/8/76 1280 0 A/PR/8/34 2560 0 A/CCCP/90/77 1280 0 H2 A/Сингапур/1/67 640 0 H3 A/Гонконг/68 640 0 H7 A/лошадь/Прага/57 640 0 H3 A/лошадь/Майами/63 640 0 H7 A/FPV/Rpst/34 320 0 H10 А/Цыпленок/Германия/1 640 640 H11 А/утка/Англия/56 640 0 H4 А/утка/Чехословакия/56 320 0 H5 А/Крачка/Африка/56 1280 0 H6 А/индюк/Массачусетс/56 640 0 H3 А/утка/Украина/63 1280 0 H8 А/индюк/Онтарио/68/ 320 0 H9 А/индюк/Висконсин/66 640 0 158 Torpaqdan ayrılmış hemaqqlütinasiya edən 1239 saylı agentin tipikləşdirilməsinin nəticələri (PHAR). Protokol N47 16.07.80-ci il. Cədvəl 16 NJ Bel Jap P.C. N7 N8 N6 N3 N3 N4 N5 N9 Anti zərda bın homo loji titri 1600 800 3200 3200 1600 1600 1600 3200 1600 800 1600 3200 1239 0 0 0 0 0 1600 0 0 0 0 0 0 А/серебристая чайка/Баку/843/79 virusunun РТГА-da identifikasiyasının nəticələri. Cədvəl 17 № Zərdablar 1 A/PR/8/34 H1 0 2 A/FM/1/47 H1 1280 3 A/CCCP/090/77 H1 1280 4 A/Сингапур/1/57 H2 0 5 А/Гонконг/1/68/ H3 0 6 А/цыпленок/Камчатка/11/72 H3 0 7 А/свинья/Айова/15/30 H1 0 159 8 А/Нью-Джерси/76/ H1 0 9 А/лошадь/Прага/1/56 H7 0 10 А/лошадь/Майами/1/63/ H3 0 11 А/FPV/Росток/34 H7 0 12 А/цыпленок/Германия/49 H10 0 13 А/утка/Англия/66 H11 0 14 А/утка/ЧССР/56 H4 0 15 А/крачка/Юж.Африка/61/ H5 0 16 А/утка/Массачусетс/65 H6 0 17 А/утка/Украина/63 H3 0 18 А/индюк/Висконсин/66/ H9 0 19 А/индюк/67/ H8 0 А/серебристая чайка/Баку/843/79 virusunun РПНА-da identifikasiyası. Cədvəl 18. Homoloji titr Neyraminidazanın tipi А/серебристая чайка/Баку/843/79 ştammı 1600 N1 >100 800 N2 <10 160 1600 N3 <10 3200 N4 <10 1600 N5 <10 3200 N6 <10 1600 N7 <10 3200 N8 <10 1600 N9 <10 РHAR Klonlar A/Денвер/57 Antigen NC1 NC7 NC10 KA А/серебристая чайка/Баку/843/79 12800 6400 6400 А/серебристая чайка/Баку/843/79 qripi virusunun səthi antigenlərinin antigen analizi. Cədvəl 19 № Ştammlar A/Бразилия/11/78 virusnun HA qarşı monoklonal zərdablar 2 3 22 29 142 170 1 A/FM/1/47 12800 6400 < 400 100 100 161 2 A/CCCP/090/77 12800 6400 12800 6400 6400 1600 3 А/серебристая чайка/Баку/843/79 12800 3200 12800 6400 6400 400 Qeyd: Cədvəldə titrlərin əks qiymətləri verilmişdir. Qızılağac qoruğunda vəhşi quşların 3 növündən A/H10N8/-/Hav2 Neq2/ qripi viruslarının ayrılması A qripi viruslarının növ spesifikliyinin geniş diapazonuna aid seroloji nəticələrin virusoloji təsdiqi idi: 1.А/кавка/Баку/766/79/H10N8/ 2.А/болотный лунь/Баку/799/79/H10N8/ 3.А/лысуха/Баку/799/79/H10N8/ Həmin zonanın torpağından analoji ştamm ayrılmışdır. Buna isə A qripi viruslarının biosferdə sirkulyasiyasının tam zəncirinin bir halqası kimi baxmaq olar (A/почва/Баку/1239/80/H10N8/). Vəhşi quşlardan insanın A qripi viruslarının ayrılması faktı maraq doğurur: həmin zonada qoruq üstündən Gil adasına uçan gümüşü qağayılardan А/чайка/Баку/843/79/H1N1/ qripi virusu ayrılmışdır. Bu isə A/Бразилия/11/78H1N1 ilə antigen cəhətdən qohumdur. 4.3. A qripi virusunun ev heyvanları və quşları arasında sirkulyasiyası haqda seroloji məlumatlar. 162 4.3.1. İri buynuzlu qaramalda, donuzlarda və ev quşlarında (toyuqlarda) quş, at, donuz və insan qripi viruslarına qarşı antitellərin olması. Azərbaycan Respublikası zonasında ekoloji tədqiqatlar aparılan dövrdə vəhşi quşlarla paralel olaraq kənd təsərrüfatı heyvanları və quşları: inəklər (425), quzular (26), donuzlar (133) və toyuqlar (345) tədqiq edilmişdir. Tədqiqat dövrünün müxtəlif illərində tədqiq olunmuş heyvanların zərdabında müsbət nəticələrin tezliyinin müqayisəsi qrip viruslarının fəsildən asılı olmayaraq 1977, 1978, 1979, 1983-cü illərdə daha geniş sirkulyasiyasını üzə çıxarır (şək.20). Nəzərə almaq lazımdır ki, material eyni kənd yerlərində götürülmüşdü. Zərdabın işlənməsi eyni üsulla aparılırdı (RDE). İnək, quzu, donuz və toyuqların zərdabında antihemaqqlütininlərin geniş spektri (H1-H11) müəyyən edilmişdir.(şək.20). Epidemik cəhətdən aktual olan qrip virusları ilə yanaşı həm də A/свинья/Айова/15/30 qripi virusunun 1:80 titrində və OHT-5,4 inəklər arasında ilin yay dövründə, А/Нью-Джерси/76/ virusnun quzular arasında 1979-cu ilin qışında 1:40 titrində və OHT =5,7 sirkulyasiyası qeyd olunmuşdur. Müxtəlif heyvan populyasiyaları: inəklər, donuzlar, toyuqlar arasında sirkulyasiya edən virusların spektrinin müqayisəsi identik qrip viruslarının intensiv disseminasiyasını üzə çıxardı. İnsan və heyvan qripi viruslarının donuzlar arasında öyrənilən dövrünün müxtəlif fəsillərində sirkulyasiyası spektrinin genişliyi və dərəcəsinin müqayisəsi 163 infeksiyanın donuzlar arasında 1979-cu ilin qışında yayılma dərəcəsinin ilin yaz – yay ayları ilə müqayisədə daha yüksək olduğunu müəyyən etdi. İnsanlar üçün epidemik cəhətdən aktual olan qrip virusları ştammlarının sirkulyasiyasının aktivliyinin yüksəlməsi tendensiyası Xırdalan quşçuluq fermasında quşlar arasında 1977, 1978, 1979-cu illərin qış aylarında müəyyən edilmişdir. Sirkulyasiya edən virusların identik spektri tədqiqat dövründə insanlar arasında da qeyd olunmuşdur. Beləliklə, yuxarıda qeyd olunan heyvanların qan zərdabının tədqiqi həm heyvan, həm də insan qripi viruslarına qarşı antitellərin olduğunu müəyyən etmişdir. Vəhşi quşlar və heyvanlarla paralel olaraq kənd təsərrüfatı heyvan və quşları arasında da (inəklər, quzular, donuzlar, toyuqlar) ekoloji tədqiqatlar aparılmışdır. Qeyd edilən populyasiyalarda həm quş, həm də insan qripi viruslarının geniş sirkulyasiyası qeyd edilmişdir. Toyuqlar, inəklər, donuzlar, quzular arasında sirkulə edən insan viruslarının spektri onların qeyd edilən dövr ərzində insan populyasiyası arasında sirkulyasiyasına uyğun gəlirdi. 4.3.2 Epidemik və epizootik proseslərin qarşılıqlı əlaqəsi. Kənd təsərrüfatı heyvanlarının geniş virusoloji tədqiqi zamanı heyvanların insandan epidemiya dövründə və ya xəstəliyin yüksəlməsi dövründə yoluxması faktı təsdiq olundu. 164 Belə ki, 1977-ci ilin iyulunda A/H3N2/qripi viruslarının insanlar arasında və paralel olaraq inəkələr, donuzlar arasında yüksəlməsi dövrüdür. 1977-ci ilin sonu- A/H3N2/ virusunun insan populyasiyasında, inəklər və toyuqlar arasında sirkulyasiyasının yüksəlməsi dövrüdür. A/H1N1/ qripi viruslarının 1978-ci ilin mart-aprel aylarında insan populyasiyasında A/H3N2/ qripi virusu ilə paralel olaraq epidemik yüksəlməsi dövrüdür və elə həmin dövrdə 1978-ci ilin martında bizim tərəfimizdən Abşeronun quşçuluq təsərrüfatlarında toyuqların xüsusilə yüksək yoluxması aşkar edilmişdir (1978-ci ilin martında onlar arasında epizootiya olmaqla). Bakı ş. broyler quşçuluq fabrikində 2 həftəlik cücələr arasında meydana çıxan epizootiyanın 1978-ci ilin martında öyrənilməsi ümumi zəiflik, ətrafların iflici və quşların məhv olmasını göstərdi. 102 toyuq və cücənin zərdabının HALR-da seroloji analizi insan və heyvan mənşəli qrip viruslarının 14 antigeninə qarşı ən yüksək titrli antitellərin heyvanların A qripi viruslarına qarşı olduğunu aşkar etdi: А/курица/Камчатская/1/71/H3N2/ (OHT=4,89), insanın H3N2 və H1N1 antigen formuluna malik A qripi viruslarına qarşı (orta-həndəsi titr 3,39-4,49 və 4,15). Bu isə meydana çıxan epizootiyanın etiologiyasında qarışıq infeksiyanın mümkünlüyünü göstərir (cədvəl 20). İnsan qripi viruslarının toyuqlar arasında geniş dessiminasiyası 2 variant virusun intensiv sirkulyasiyası ilə izah olunandır: Bir tərəfdən qeyd olunan dövrdə A/H3N2/ və A/H1N1/ viruslarının insan populyasiyasında sirkulyasiyası ilə, digər tərəfdən iki müxtəlif populyasiyanın sıx kontaktı ilə. 165 Bununla yanaşı, bir qədər sonra, 1978-ci ilin iyulunda göstərilən qrip virusları tiplərinin biosenozda vəhşi quşlar arasında gümüşü qağayılar, vağlar arasında həm Gil adasında, həm də Qızılağac qoruğunda sirkulyasiyası qeyd olunmuşdur. 1978-ci ilin yanvarın A/H3N2 qripinin insan populyasiyasında və paralel olaraq inəklər arasında (OHT-8,5-ə qədər), toyuqlar arasında (OHT-5,6-ə qədər) yüksəlmə dövrüdür. 1979-cu ilin yanvarı A/H3N2/ və A/H1N1/ qripi viruslarının insanlar arasında sirkulyasiyasının yüksəlməsi dövrüdür. Bu viruslar paralel olaraq donuzlar, inəklər, toyuqlar arasında (OHT=6,4) sirkulyasiya edir. Bununla yanaşı qeyd olunan qrip virusu serotiplərinin vəhşi quşlar- qaşqaldaqlar, baklanlar arasında da sirkulyasiyası qeydə alınmışdır: OHT=3,3. 1981-ci ilin oktyabr, noyabr ayları A/H3N2 və A/H1N1 viruslarının insanlar arasında yüksəlməsi, 1981-ci ilin oktyabrında donuzların geniş yoluxması (OHT=5,5) dövrüdür (şək.23); təbii biosenozlarda bir qədər sonra 1981-ci ilin dekabrında qaşqaldaqların yoluxması (OHT=4,4), gümüşü qağayıların yoluxması (OHT=3,3) qeydə alınmışdır. İnsan populyasiyasında epidemik cəhətdən aktual olan A qripi virusları ştammlarının epidemik yüksəlmə dövründə vəhşi quşlar arasında intensiv sirkulyasiya etməsi faktını xüsusi qeyd etmək lazımdır. 1978-ci ilin martında Bakı ş. quşçuluq broyler fabrikindəki quşlardan alınmış zərdabların HALR-da nəticələri. Cədvəl 20 166 Tip Tədqiq olunmuş zərdabların sayı Müsbət nəticələrin %-i Antitellərin titri Orta titr lər 0 10 20 40 80 160 320 HA NA 1.A/CCCP/090/77 H1 N1 102 50,0 51 19 23 8 1 - - 4,15 2.А/свинья/Айова/15/30 H1 N1 -«- 26,04 75 18 8 1 - - - 3,4 3.А/Гонконг/1/68 H3 N2 -«- 43,04 58 17 22 4 1 - - 3,93 4.А/Виктория/1/72 H3 N2 -«- 30,4 61 7 16 4 4 - - 4,49 5.А/Порт/Чалмерс/73 H3 N2 -«- 19,06 82 5 10 4 1 - - 4,38 6.А/курица/Камчатская H3 N2 -«- 72,5 28 16 25 14 13 6 - 4,89 7.А/индюк/Англия/63 H3 N2 -«- 20,6 81 19 2 - - - - 3,42 8.А/лошадь/Майами/1/63 H3 N8 -«- 45,09 66 21 12 13 - - - 3,54 9.А/утка/Украина/63 H3 N8 -«- 34,03 67 26 9 - - - - 3,58 10.А/крачка/Ю.Африка/61 H5 N3 -«- 22,5 79 15 8 - - - - 3,67 11.А/индюк/Массачусетс/ 65 H6 N2 -«- 20,6 81 19 1 1 - - - 3,47 12.А/индюк/Онтарио/68 H8 N4 -«- 50,9 70 25 15 11 1 - - 4,11 13.А/цыпленок/Германия/ H10 N7 -«- 19,06 82 15 4 - 1 - 2 3,68 14.А/утка/Англия/56 H11 N6 -«- 21,05 80 18 4 - - - - 3,05 Xüsusən, 1981-ci ilin iyununda qağayılar arasında A/CCCP/090/77 qripi virusu ştammının /H3N2/ antigen formuluna malik A qripi virusları ilə birgə sirkulyasiyası (şək.22) Azərbaycan Respublikası əhalisi arasında qrip üzrə epidsituasiya ilə uzlaşırdı: 1981-ci ildə qrip infeksiyasının 4 yüksəlişi A/H1N1/, /H3N2/ və B qripi viruslarının birgə təsiri ilə şərtlənirdi. A/H1N1/ qripi viruslarının gümüşü qağayılar arasında sirkulyasiyasının seroloji tədqiqinin nəticələri A/H1N1/ qripi virusunun Gil adasından olan qağayı 167 balasından izolə edilməsi ilə təsdiq olundu. А/серебристая чайка/Баку/843/79/H1N1/ qripi virusu –А/Бразилия/11/78/H1N1/ qripinə yaxın qohum olan A/H1N1/ epidemik ştammının analoqudur (4.2.2. fəsil). Beləliklə, A qripi viruslarının eyni antigen variantlarına qarşı bir tərəfdən ev heyvanlarının (inəklərin, toyuqların, donuzların, quzuların) və Qızılağac qoruğundan olan vəhşi quşların qan zərdabında, digər tərəfdən isə heyvan və insanların zərdabında antitellərin olması müəyyən edilmişdir. Bu, təbii biosenozlarda A qripi viruslarının sirkulyasiyasının mümkün dairəsi olduğunu hesab etməyə əsas verir. Kənd təsərrüfatı heyvanları arasında geniş virusoloji tədqiqatların nəticələri və alınan nəticələrin insan populyasiyasında qriplə xəstələnmənin hərəkət dinamikasının müqayisəsi epidemik və epizootik proseslər arasında qarşılıqlı əlaqə faktını üzə çıxardı. H5N1 4.3.3. 2006-2007-ci illərdə Azərbaycan Respublikası ərazisində qripin monitorinqinin vəziyyəti və problemləri. Virusların biologiyasının yaxşı məlum olan xüsusiyyətləri, virusla sahibin qarşılıqlı əlaqəsinin bir ekoloji tipdən digərinə keçməsinin mümkünlüyünü (virus genomunun və hüceyrə genomunun dönər inteqrasiyası daxil olmaqla), eləcə də bu antigenlərin təbiətdə biosenotik əlaqələrinin müxtəlif variasiyaları-bütün bunlar virusların müstəsna dərəcədə yüksək uyğunlaşma potensialını və onların təkamülünün zəngin ehtiyatlara malik olduğunu göstərir. 168 Virusların ibtidai prokariot orqanizmlərdə (bakteriyalarda, mikroplazmalarda) üzə çıxması ibtidai (yosunların virusları, göbələklərin virusları, ibtidailərin virusları) və ali eukariot hüceyrələrdə bitki və heyvan orqanizmlərində üzə çıxması ilə eynidir. Artıq təsnif olunmuş viruslardan insan viruslarının bir qismi onurğasız orqanizmlərdə çoxalma qabiliyyətinə malikdir, bəzi növləri isə bitkilərdə çoxalırlar. Ancaq qeyd olunanlarla yanaşı vurğulamaq lazımdır ki, növ spesifikliyi ilə yanaşı, onu dövri olaraq aradan qaldırmaq hadisələri mövcuddur. Yuxarıda qeyd edilən hadisəni biz /H5N1/ quş qripi virusu ilə dünyanın müxtəlif yerlərində, o cümlədən Azərbaycanda müşahidə etmişik(Cədvəl 21). Azərbaycanda A/H5N1/ quş qripi virusu ilə bir sıra qonşu ölkələrdə insanların xəstələnmə halının qeydə alınmasını nəzərə alaraq, Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən kompleks profilaktik və epidemiya əleyhinə tədbirlərin görülməsinə başlanmışdır. Azərbaycan Prezidentinin 16 fevral 2006-cı il tarixli qərarı ilə Azərbaycan Respublikası ərazisində quş qripi ilə xəstələnmənin qarşısının alınması və bu istiqamətdə aparılan bütün işlərin koordinasiyası üzrə Dövlət Komisiyası yaradıldı. Dövlət Komissiyasının elə ilk iclasında “Azərbaycan Respublikası ərazisində quş qripinin profilaktikası üzrə Fövqəladə Tədbirlər planı” təsdiq edildi. Respublikanın bütün şəhər və rayonlarında quş qripi ilə mübarizə üzrə qərargahlar yaradıldı. Onların işinə bütün müvafiq orqanlar cəlb edildi. 169 Bu aspektdə işlə əlaqədar biz KRX-li insanlardan 200 burun-udlaq yaxması toplanmış və həmin materialla 9-10 günlük toyuq embrionlarını yoluxdurmuşuq. İzolə edilmiş hemaqqlütinasiya edən agent və nativ material Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi NAMRU-3-dən olan Sem İnqetin köməyi ilə SDS-ə (Atlanta) çatdırlmışdır. РZR metodu ilə materialın tədqiqi H3 və H1 üzə çıxardı. H5- tapılmamışdır. Xəzər dənizi sahilində köçəri quşlardan yığılmış bir sıra sınaq materiallarında aparılan monitorinqin gedişində A/H5N1/ qripi virusunun olduğu müəyyən edilmişdir (Respublika Baytarlıq Xidmətinin məlumatları). Virusoloji diaqnostika Londonda (Veybric) PZR metodu ilə aparılmışdır. 2006-cı ilin 9 fevralında, həmin məlumat alınan kimi Kütləvi İnformasiya Vasitələri xəbərdar edildi. Azərbaycanın Səhiyyə və Kənd təsərrüfatı Nazirlikləri Respublika əhalisinə müraciətlə çıxış etdilər. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən quş qripinə şübhəli bilinən xəstələrin hospitallaşdırılması üçün iki ixtisaslaşdırılmış tibb müəssisəsi (ET ağ ciyər xəstəlikəri institutunun pulmonologiya şöbəsi və Bakı şəhər 7 saylı infeksion xəstəxana) ayrıldı. Salyan rayonunda quşlar arasında epizootiya 2006-cı ilin yanvarında başladı. Qrip infeksiyasına şübhəli ilk xəstə Salyan rayonu Sarvan kənd sakini 1989- cu il təvəllüdlü A.X. Bakı ş. 1 saylı şəhər klinik xəstəxanasına kəskin abdominal ağrılar və təngnəfəsliklə yerləşdirildi. Ancaq, intensiv terapiya aparılmasına baxmayaraq 2006-cı ilin 23 fevralında kəskin ağ ciyər çatışmazlığı əlaməti ilə xəstə vəfat etdi. Sonra Salyan rayonu Sarvan və Daş kəndlərindən olan daha 10 xəstə Bakı şəh. ET ağ ciyər xəstəlikləri institutuna yerləşdirildi. Müalicə 170 aparılmasına baxmayaraq onlardan 3-ü vəfat etdi, 7 pasiyent isə sağaldıqları üçün evə yazılmışlar. Qeyd olunan 7 halda xəstəlik pnevmoniya kimi (ancaq yüngül formada keçən) diaqnozlaşdırlmışdır. Beləliklə, Salyan rayonundan olan 11 xəstədən 4-ü letal nəticə verdi. Xəstələnmiş insanlar yaxın qohumlar arasında və sıx birlikdə yaşamaqlarına baxmayaraq infeksiyanın insandan insana ötürülməsi faktı müəyyən edilməmişdir. Epidemioloji təhqiqat nəticəsində məlum oldu ki, yoluxmuş insanlar xəstə ölmüş quşlarla –vəhşi qu quşları ilə kontaktda olmuşlar (quşların lələklərini yoluşdurarkən quano ilə kontaktdan yoluxma). РZR metodunu istifadə etməklə virusoloji tədqiqatlar A/H5N1/qripi virusunun qanda (3 halda ) və udlaq yaxmasında (1 halda) üzə çıxardı. 7 haldan 3-ündə РZR metodu ilə udlaq yaxmasında A /H5N1/ qripi virusu təyin olunmuşdur. Klinik müşahidələr bütün letal hallarda xəstəliyin 7 gün ərzində təcili proqressiv inkişafının üzə çıxardı. Bu zaman yüksək temperatur, abdominal ağrılar, baş ağrısı, intoksikasiya halları, sidiyə çıxmanın ləngiməsi, ümumi zəiflik və boğazda iltihab prosesi baş verir. Qalan 7 nəfər KRX əlamətləri ilə xəstəxanaya yerləşdirilmişdir. Onlarda peribronxit, ümumi zəiflik, temperaturun yüksəlməsi qeydə alınmışdır. Sağaldıqdan sonra evə buraxılmışlar. Rentgenoqramda sağ ağ ciyərdə homogen iltihab (plevra boşluğunda ekssudat) üzə çıxmışdır. Klinik rentgenoloji diaqnoz belə idi: “Sağ tərəfli ekssudativ plevrit”. 171 2 tərəfli pnevmoniyanın inkişafında təngnəfəslik, sianoz, yaş öskürək qeyd olunurdu. Xəstəliyin bütün gedişi ərzində temperatur yüksək olmuş, temperatur salan preparatların qəbulu zamanı müvəqqəti olaraq düşmüş və sonra yenidən yüksəlmişdir. Yüksək temperatur və diareya xəstəliyin bütün gedişi ərzində davam etmişdir. Ağ ciyərlərin auskultasiyası zamanı iki tərəfli müxtəlif kolibrli nəm xırıltılar müəyyən edilmişdir. Patoloqoanatomik təzahür belə idi: Hemorragik şişlərlə birgə hemorragik plevritli iki tərəfli hemorragik pnevmoniya, ürəkdə, qara ciyərdə, böyrəklərdə distrofik dəyişikliklər, eroziv – deskvamativ enterit. A/H5N1/ qripi ilə yoluxmuş xəstələrdən alınmış materialın klinik-patoloji- anatomik tədqiqatının nəticələrini yekunlaşdırarkən etioloji cəhətdən A/chick/Scotland/59/H5N1/-/Aav5N1/ qripi virusu ilə bağlı olan insan qripi infeksiyasının xarakterik spesifikasını ayırmaq lazımdır. Buna aiddir: xəstəliyin 7-ci günü ərzində yüksək temperatur, diareya, sidiyə çıxmanın ləngiməsi, ümumi zəiflik, boğazda kataral təzahürlərlə proqressiv surətdə axını. Sonra, ölümdən əvvəl son 4 gün ərzində ağ ciyərlərdə subtotal iltihablı dəyişikliklər. Bu isə iki tərəfli pnevmoniya ilə üzə çıxır və kəskin tənəffüs çatışmazlığı zamanı ölümlə nəticələnir(Səkil 21,22). Patoloqo-anatomik təzahür belədir: fəsadlaşmış hemorragik plevritli ikitərəfli hemorragik pnevmoniya. 172 Fəsadlaşmalar bunlardır: ağ ciyərlərin hemorragik şişi, ürək, qara ciyər, böyrəklərin distrofik dəyişiklikləri, eroziv –deskvamativ enterit. Beləliklə, klinik–patoloji-anatomik tədqiqatlar A/chicken/Scotland/59/H5N1/-/Aav2N1/ qripi virusu ilə etioloji cəhətdən bağlı olan insan qripi infeksiyasının spesifikasını aydınlaşdırdı. Bu həqiqət insanların A/H5N1/ quş qripi ilə Azərbaycan ərazisində yoluxması halları heyvan virusunun tək bir dəfə insan populyasiyasına gətirilməsi və növspesifik baryeri aşmasına misaldır. Bu, həmin hal üçün münbit olan epidemik situasiya zamanı, yəni, yoluxmuş vəhşi quşlarla (qu quşları) sıx kontakt zamanı baş vermişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, vəhşi köçəri quşların (qu quşları, qağayılar, ördəklər, qaşqaldaqlar) Salyan Tərtər ərazisindən keçən miqrasiya yollarının olması virusla yoluxmuş quanonun ətrafa yayılması üçün şərait yaratmışdır. İnfeksion xəstəliklərin, xüsusən, etioloji cəhətdən H5N1 virusu ilə bağlı insan qripi virusnun immunoloji aspektlərinə gəldikdə, güman etmək olar ki, xəstəliyin klinikasının dərinləşməsi “Ekzogen allergik alveolit” – “Fermerin ağ ciyəri” xəstəliyi fonunda baş vermişdir. Bu xəstəlik üşütmə, titrətmə, təngnəfəslik və öskürəklə üzə çıxır. Bu effekti quş mənşəli müxtəlif materialların aerozol halında inqalyasiyası, məsələn, quş zərdabı, lələklər və zıl (“quş sevənlərin xəstəliyi”), bitki mənşəli toz və s. verə bilər. 173 Bu sindrom insan və ya heyvanın hava ilə keçən hissəciklərə qarşı sensibilizasiyası ilə əlaqədardır və tənəffüs traktatının distal şöbələrinin (interstisial və alveolyar iltihabı) zədələnməsi şəklində təzahür edir. Qeyd etmək lazımdır ki, növspesifik (növarası) baryerin keçilməsi halı yeni deyil. 1979-cu ildə Sabunçu qəsəbəsində (Bakı ətrafı, Xəzər sahili) 179 saylı uşaq kollektivində yüksək temperatur və abdomen ağrıları ilə baş verən KRX alovlanması zamanı uşaqlardan 9-10 günlük toyuq embrionlarını yoluxdurmaqla 3 hemaqqlütinasiya edən agent alınmışdır. Bunlar A/Chicken/Germany/”N”/49 virusu ilə identik olan A/H10N7/-/Hav2Neq1/ quş qripi virusu kimi identifikasiya edilmişdir. Bu o dövr üçün dünyada 3-cü hal idi. (De Lay, Cambell, 1970; Sadichova, 1979). Qeyd etmək lazımdır ki, epidemioloji məlumatlar quş qripi virusunun əlverişli şəraitində insan populyasiyasına gətirilməsinə şəhadət edir, yəni ev quşları ilə yaxın kontakt və vəhşi quşların qeyd olunmuş ərazidən köçmə yollarının olması qeydə alınmışdır. Elmdə ilk dəfə təbii şəraitdə insandan A/H0Nav2/-/H1N3/ rekombinant qrip virusunun alınması da maraq doğurur. Virus Hövsan qəsəbəsində (Bakı ətrafı) 6 yaşılı uşaqdan alınmışdır. Sonrakı virusoloji – epidemik tədqiqatlar göstərdi ki, bu halda KRX ailəvi alovlanması (8-18 oktyabr 1979-cu il) baş vermiş və əvvəllər KRX qriplə 174 xəstələnmiş uşağın anasının qanından A/H0Nav2/ qripi virusnun analoji ştammı alınmışdır. Bu tapıntı A qripi virusları ştammlarının antropozoonoz yolla meydana çıxması nəzəriyyəsini zənginləşdirdi. Təqdim olunmuş material, görünür, onu deməyə əsas verir ki, insan və heyvanda virus infeksiyası prosesi ekoloji faktorların bütövlüklə determinə olunmuş kompleksi prosesidir. Hazırda virusların ekologiyası məsələsi onların törətdiyi infeksiyanın epidemiologiyasının dərindən öyrənmək üçün müstəsna dərəcədə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Quşların /H5N1/-A/chick/Scot/59/59/Hav2N1/ A qripi virusunun növspesifik baryeri aşması və persistent infeksiyanın produktiv infeksiyaya keçməsi haqda alınmış məlumatlar virusların müxtəlif sahiblərin orqanizmində reproduksiyası üçün dəyişən şəraitə uyğunlaşması və ətraf mühitdə qorunması mexanizminin anlaşılması üçün perspektivlər açır. Bu səbəbdən virus infeksiyaları ilə mübarizə ayrı-ayrı və hətta, sistem şəkilli epidemiya əleyhinə tədbirlər çərçivəsindən kənara çıxır və ümumbioloji xarakterli ciddi problemə çevrilir. Yüklə 240,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|