Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri



Yüklə 6,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə73/88
tarix26.02.2017
ölçüsü6,82 Mb.
#9795
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   88
(

 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

397

 

 



 

 

Qalliyanın  franklar  tərəfindən  yüz  il  işğalına  qədər  frank  dövlətinin  fransız  və  alman 



hissələrinə  bölünməsinə  qədər  (843-cü  il)  bütün  bunlar  dövlət  dilinin  inkişafına  böyük  təsir 

göstərmişdir.  Bu  dövrdə  fransız  millətinin  qallo-roman  əhalisindən  formalaşması  dildə  bir  sıra 

dəyişikliklərin  baş  verməsinə  gətirib  çıxartdı.  Yeni  feodal  formasiya  da  olan  dəyişikliklər  köhnə 

Roma quldarlıq quruluşunu əvəz edirdi. Feodal hüququna aid bir sıra misallar: qədim fransız dilində 

aleu  (

maréchal  (

Bu sözlərlə bağlı frankların suffiksləri yerli xalq tərəfindən mənimsənilmişdir (-ard, -and,-ald,-eng,-

enc).  Frankların  dili  özünü  yerli  xalqın  fonetik  sistemində  də  özünü  göstərmişdir.  Belə  ki,  alman 

sözləri  ilə  bərabər  onların  udlaq  (boğaz)  səsi  “h”  da  mənimsənildi.  Bu  XVI  əsrə  qədər  saxlanıldı, 

sonra  yox  oldu.  Həmçinin  bilabial  (dodaq  önü)  w  -  gw  keçdi,  daha  sonra  g  səsini  aldı.  Məsələn, 

guerre (müharibə), garde (gözətçi qəsrdə). 

Bu dövr ərzində fransız millətinin formalaşması nəhəng bir dəyişikliklərdən  keçdi.  

 

Tarixçi Nitxard qeyd edir ki, 842-ci ildə Lüdoviqin oğulları, Keçəl Karl və  alman Lüdoviqin 



Strazburqda üçüncü qardaş Lotariyaya qarçı birlik müqaviləsi imzaladılar, belə ki, ordu qarşısında 

Lüdoviq  roman,  Karl  isə  alman  silində  and  içdilər.  Tarixə  daxil  olan  bu  mətn  “Strazburq  andı” 

(Serment  de  Strasbourg)  adlanır  və  bizim  dövrümüzə  gəlib  çatan  birinci  fransız  dilinin  tarixi 

qaynağıdır.  

Frankların  Qalliyanı  işğalından  sonra  sülh  şəraitində  yaşayan  yerli  xalqın  dilini  mənimsəyə 

başladılar. Onların danışığını qallo-roman nitqi təşkil etməyə başladı. A.Dozanın fikrinə görə qallo-

roman dilinin təsiri X-cu əsrdə  sona çatdı .Franklar xristian dinini də qəbul etdilər: Böyük Karlın 

epoxasından başlayaraq onun rəhbərliyi altında klassik şairlərin, filosofların natiqlərin latın dilindən 

bir  çox  terminlər  alındı:  ange,  apôtre,  bénédiction  və  s.  Uzun  müddət  köhnə  fransız  dili  ilə 

provansal dil arasında fərqi Luara çayı təşkil edirdi.  Ölkənin şimalı dəyişikliklərə daha meylli idi. 

Qədim fransız dilinin saitləri çoxu ön saitləri idi, boğazda əmələ gəlirdi. Arxa saitlərin ancaq 

açıq və qapalı [o]   iştirak edirdi. 

XI  əsrdə  fransız dilində  kifayət  qədər  yazılı  abidələr meydana gəldi. Bu yazılı  abidələr dilin  

köhnə vəziyyətini yaxşılığa doğru irəliləməsinə səbəb oldu. Onlar əsasən cəmiyyətin hegemon qatı 

olan  dini,  feodal-zadəgan  təbəqəsini  əks  etdirirdi,  zadəgan  ədəbiyyatı  inkişaf  etməyə  başladı.  Bu 

dövrdə ədəbi dil xalq dili əsasında inkişaf edirdi. Fransız yazı dili XIII əsrdə genişlənməyə başlayır. 

O, administrasiya, hüquqi sənədlər, rəsmi yazışma dili formasını alır. 

Fransız dilinin digər  qaynağı  “Reyxenaus duaları” adlanır.  Bu tarixi abidə də bibliyaya aid 

sözlərin  izahı  verilmişdir.  Amma  bəzi  ictimai-siyasi  leksikada  işləyən  terminlər  tapmaq  olar. 

Məsələn,  carcatus  (charge,  qədim  fransız  dili  chargie),  ficato  (foie,  qədim  fransız  dili  feie).  Bu 

qaynaq  Fransanın  şimal-qərbində  tətrtib  olunub  və  kopiya  halında  Reyxenau  monastırında 

saxlanılır. 

XI-XII  əsrdə  Fransanın  cənubunda  güclü  feodal-monarxiya  dövləti  ingilis-normand-anjuy 

krallığı var idi.  

XIV  əsrdə  Fransada  monarxiyanın  iqtisadi-siyasi  mərkəzi  Pris  İl-dö-Frans  regionu  oldu. 

Danışıq fransız dili rəsmi dövlət dilinə, parlament dilinə və dəftərxana dilinə daxil olur. Latın dili 

məcburiyyət  qarşısında  öz  sırasını  fransız  dilinə  verir.  XIV-XV  əsrdə  antik  əsrlərin  fransız  dilinə 

tərcüməsi zamanı milli dildə terminlər və yeni sözlər yaranmışdır. Fransanın 100 illik (1337-1453) 

müharibədə  uğurundan  sonra  dövlət  daha  da  gücləndi.  Dövlətin  siyasi  və  ərazi  bütövlüyü  XI-cü 

Lüdoviqin dövründə zirvə nöqtəsinə çatmışdır. 

Fonetikada  da  bu  dövrdə  dəyişikliklər  baş  verməyə  başladı.  Bu  dövrdə  vurğusuz  saitlərin  

düşməsi və zəifləməsi baş verdi. İctimai-siyasi leksikadan dəyişiklik yan keçmədi. Zəif “e” iki sait 

arasında  yox olmağa başladı (contrerole  – controle – nəzarət). Amma bu stabilolmayan səs qaldı. 

Bəzi hallarda o öz funksiyasını saxlayır [ə] kimi qaldı. –Cion sonluğu revolicion, decepcion – tion- 

ilə əvəzləndi, (revolucion < revolution, decepcion

Brüno  bu  dövrdən  (XIV-XV)  dövrümüzə  gəlib  çatan  terminləri  commerce,  examen,  ruine, 

barbare, complexe, absent qeyd edir. XV əsrdə bu latinizmlər Brünonun qeydinə görə “un ornement 


 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

398

 

 



 

 

littéraire”  ədəbi  norma  formasına  daxil  olur.  Bu  dördə  cəm  kateqoriyası  itmişdir:  contes  –  conte, 



barons – baron və s. 

XVI  əsrdə  Fransanın  bir  millət  altında  birləşdirilməsi  başa  çatırdı.  Kral  hakimiyyəti  təkcə 

dövlətin  daxilində  deyil,  hətta  sərhədi  aşırdı.  Fransanın  siyasi-iqtisadi  gücü  onu  nəhəng 

monarxiyaya  çevirdi.  Yüzillik  müharibələr  fransız  xalqını  bir  millət  kimi  formalaşmasında  böyük 

rol oynamışdır. Bu dövrdə fransız ədəbi dili vahid dil tendensiyasının olmasına böyük təsir göstərdi. 

Fransız dili latın dilini sıxışdırmağa başladı və vahid fransız dilinin yaranmasına dəlalət etdi.  

 

1539-cu  ildə  I  Fransis  (1515-1547)  fransız  dilini  dövlətin,  administrasiyanın  rəsmi  dili  elan 



edilməsi  haqqında  (Ordonnance de Villers Cotterêts)  –  Ordonans  Ville Kotre fərmanını imzaladı. 

Bu fərman latın dilinin fransız dilindən ayrılmasına həm də, regional dialektlərə ciddi zərbə endirdi. 

Konservativ  qrammatiklər  fransız  dilinin  inkişafını  XVI-cı  əsrdə  fransuz  Rablenin  “Qargantua  və 

Pantagruel” şedevri ilə  göstərilir. Qargantua və  Pantagruel  əsərinə görə bütün  Dirçəliş epoxasının 

ensiklopediyasını  tərtib  etmək  olardı.  Fransız  dilinin  normalarını  Jak  Dübua  özünün  “İn  linguam 

gallicam İsagoge”, Megre “Tretté de la grammere françoeze”, əsərlərində əks etdirmişlər. Dü Belle 

bu  dövr  üçün  leksikanın  zənginləşməsini  müxtəlif  yollarla  həyata  keçməsini  qeyd  edirdi:  1) 

neologizmlərin  yaranması,  2)  klassik  dillərdən  və  müasir  dillərdən  alınmalar,  3)  ən  parlaq 

dialektlərin istifadəsi, 4) arxaizmlərin istifadəsi. 

 

1636-cı  ildə  kardinal  Rişelyönün  rəhbərliyi  ilə  Fransa  Akademiyası  yaradıldı.  Bu 



akademiyaya  milli  dilin  normaya  salınması  tapşırılmışdır.  Akademiyanı  tərkibinə  Parisin 

konservativ nümayəndələri daxil idilər. Hərəkata purist Klod Vojla rəhbərlik edirdi. Klod Vojla des 

artiklinin de artikli ilə əvəz olunmasını təlıb edirdi (əgər sifət ismin qarşısında cəm halında idisə). 

Nitqin  təmiz,  düzgün    variantlarını  Vojla  savadlı  şəhər  aristokratlarının  nitqindən  götürürdü. 

Rişelyönün siyasətinin əsasını IV Henrinin proqramı təşkil edirdi: 

1.dövlətin möhkəmlənməsi, onun mərkəzləşməsi; 

2.  ali  hakimiyyətin  kilsə  üzərində  nəzarətini  gücləndirmək  və  mərkəzin  əyalətlər  üzərində 

nəzarətini gücləndirmək; 

3. ispan-avstriya hegemonluğuna Avropada müqavimət. 

 

Bu dövrü Fransanın yekun absolyut monarxiyası adlandırırdılar. Burjuaziya zadəganlıqla üz-



üzə  idi.  Onların  mübarizəsi  dövlətin  inkişaf  etdirilməsi  idi.  Rene  Dekartın  fəlsəfəsi  də  dil 

nəzəriyyəsinə təsir edirdi. Fransua Malerbin dil haqqında nəzəriyyəsi də diqqəti çəkir.  

1. dil təmiz və saf olmalıdır; 

2. Pleada yazıçılarının inkarı; 

3. dilin adi sözlərdən təmizlənməsi; 

4. fransız dilinin öz norması var və o, latın dilindən fərqlənir; 

5, fransız dilinə mürəkkəb konstruksiyalı latinizmlər yaddır; 

 

Fransua Malerb dildə neologizmlərin yaranmasına qarşı çıxırdı. Onlar dilin saflığını pozur. O, 



arxaizmlərin də işlənməsini rədd edirdi. Onun “dégasconner la cour” ifadəsi, IV  Henrinin sarayında 

qasqon zadəganlarının çoxluğu ilə əlaqədar çox məşhur idi. O, bununla demək istəyirdi ki, doğma 

dilin  sözləri  istifadə  dairəsində  olmalıdır.  Böyük  Fransa  inqilabı  purist  fikirlərə  leksika  sahəsində 

zərbə endirdi, milli dillə bağlı Milli İnstitut yaradıldı, fransız milli dilinin formalaşıb bitməsinə təsir 

etdi. Yerli dil işğallara baxmayaraq öz özülünü qoruyur gəlmə dilin xüsusiyyətlərini sisteminə salır 

və sonda fundamental struktura malik olur. 

 

Ədəbiyyat 



1.V.I.Banaru, A.Y.Alekseev. Functional correlation of verb  and subject in the French 

language. Schtiintsa – 1975 

2.Issues of theory and history of roman languages. Inter-university digest. Ancient and 

modern Romania. 3rd Issue. Leningrad – 1985.  

3.М.Sergiyevskiy. History of french language. Moscow -1947  


 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

399

 

 



 

 

4.Y.I. Suslova. Role of latinisms in the formation of  word-forming types on the basis of book 



in the french language. Author, candidate of philological sciences. Moscow – 1963.  

5.Sevinj Khalilova. International terminology. Baku, 1991. 



 

Xülasə 


Bu məqalə qədim Fransanın ərazisində yaşayan milli azlıqların leksikasına həsr olunmuşdur. 

Tədqiqat zamanı başqa dillərdən alınan sözlərin quruluşu və fonetik tərkibi təhlil olunur. 

 

Sevil Adigozalova 



NATIONAL MINORITIES LIVING IN THE TERRITORY OF ANCIENT FRANCE AND 

STATE SECURITY IN SUPPORT OF LANGUAGE 

Summary 

This article examined vocabulary of national minorities in the territory of ancient France. As 

part  of  the  study  words  adopted  from  other  languages,  their  structure  and  phonetic  structure  were 

identified. Works of French enlighteners was studied step by step. State support in favor of national 

language was depicted.  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Ламия Кафар-заде 

Научный сотрудник Института Истории имени А.А. Бакиханова НАНА 

leo_558@mail.ru 

 

АЗЕРБАЙДЖАНСКОЕ ГОСУДАРСТВО СЕФЕВИДОВ:  

ЭТНОЛИНГВИСТИЧЕСКИЙ ПОРТРЕТ  

(по материалам англоязычной историографии) 

 

Ключевые 

слова: 

Сефевиды, 

Азербайджан, 

тюрки, 


тюркский 

язык, 


этнолингвистический портрет, англоязычная историография. 

Keywords: the Safavids, Azerbaijan, the Turks, the Turkic language, ethno-linguistic portrait, 

Anglophone historiography. 

 

Одной  из  наиболее  дискуссионных  проблем  в  англоязычной  историографии  является 



этническое  происхождение  азербайджанской  династии  Сефевидов.  Наряду  с  тюркским 

нередко  можно  встретить  утверждения  англоязычных  исследователей  о  персидском, 

курдском  и  даже  арабском  происхождении  династии.  Как  маркер  этнической 

принадлежности, тюркоязычность Сефевидов также подвергается сомнению. Отчасти столь 

неоднозначная характеристика этнолингвистической принадлежности Сефевидов связана как 

с  отсутствием  критического  анализа  средневековых  источников,  главным  образом 

интерполированных рукописей агиографического сочинения Ибн Беззаза «Саффат ас-сафа», 

являющегося  первым  и,  пожалуй,  наиболее  полным  источником  по  генеалогии  Сефевидов, 

так  и  с  предвзятым  отношением  некоторых  англоязычных  исследователей,  вызванным 

этнополитической  ангажированностью.  Превалирующим  на  сегодняшний  день  является 

гипотеза  персидского  происхождения  династии.  Как  следствие,  ряду  англоязычных 

исследователей свойственно «иранизировать» династию Сефевидов, игнорируя приведенные 

в  источниках  неопровержимые  факты  и  доказательства  ее  тюркоязычности  и  тюркского 

происхождения.  К  примеру,  даже  на  официальном  сайте  всемирно  известной  британской 



 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

400

 

 



 

 

общественной телерадиовещательной организации BBC родоначальник и эпоним Сефевидов 



шейх Сефиаддин представлен «персидским националистом» [16]. В старейшей англоязычной 

универсальной  энциклопедии  Британнике  Сефевиды  представлены  иранской  династией, 

установившей  шиитский  ислам  государственной  религией  Ирана,  который  в  свою  очередь 

стал  основным  фактором  в  появлении  единого  национального  самосознания  среди 

различных этнических и лингвистических элементов страны [15]. Выдающийся ориенталист, 

автор  фундаментальных  исследований  по  Сефевидам  Р.Сейвори  отмечает,  что  Сефевиды 

происходят  из  «аборигенного  иранского  рода»,  но  не  тюркского,  как  об  этом  иногда 

утверждают.  Исследователь  предполагает,  что  семья  происходила  из  Персидского 

Курдистана,  откуда  позже  переселилась  в  Азербайджан,  где  и  переняла  азербайджанскую 

форму тюркского языка, в итоге поселившись в XI в. в маленьком городе Ардебиле. К тому 

же, оценивая создание государства Сефевидов в 1501 г. как переломный момент в иранской 

истории, Р.Сейвори отмечает, что впервые со времен арабского завоевания Ирана, спустя 8,5 

столетий  вся  территория,  исторически  являвшаяся  сердцевиной  Ирана,  была  воссоединена 

под  властью  одного  персидского  царя  (шаха  Исмаила  I  –  Л.К.),  хотя  и  говорившего  на 

диалекте  Азери  тюркского  языка.  К  слову,  тот  факт,  что  Исмаил  I  писал  стихи  не  на 

персидском или каком-нибудь другом языке, а именно на тюркском, Р.Сейвори «объясняет» 

политической  целью  шаха  –  дабы  сделать  эффективнее  проповедь  сефевидской  da᾽wa 

(пропагандистской  идеи)  для  тюркманских  племен  –  кызылбашей,  он  обращался  к  ним 

посредством своих простых стихов на их же родном тюркском диалекте [17, с. 258-259; 18, с. 

186].  Другой  выдающийся  иранист  Э.Йаршатер  указывает,  что  Сефевиды,  являвшиеся 

первоначально  ираноязычным  (курдским)  кланом,  впоследствии  тюркизировались  и 

переняли  тюркский  язык  как  свой  родной  [22].  Причем,  как  и  Р.Сейвори,  Э.Йаршатер 

пытается  скрыть  явный,  неоспоримый  факт  тюркского  происхождения  и  тюркоязычности 

Сефевидов  «практическими  целями»,  хотя  какими  именно  исследователь  не  указал  [23]. 

Дж.Перри  же  предполагает,  что  тюркоязычная  Сефевидская  семья  из  Ардебиля  была 

тюркизированного 

иранского 

(по 


предположению 

исследователя, 

курдского) 

происхождения,  которая  захватила  Иран  и  установила  тюркский  язык  языком  двора  и 

военщины, языком широко распространенного общения, придав ему высокий общественный 

статус, в то время как персидский – язык высокой литературы и гражданской администрации 

–  фактически  остался  не  тронут  по  статусу  и  содержанию  [13].  К.Босворт  также  отмечает, 

что, хотя Сефевиды и говорили по-тюркски, по происхождению они, вероятнее всего, были 

курдами [3, с. 172-4]. Идентичного мнения придерживается Ф.Дафтари [4, с. 147]. Как видно, 

англоязычным  исследователям  свойственно  игнорировать,  иногда  даже  открыто  отрицать 

тюркское  происхождение  и,  соответственно,  тюркоязычность  Сефевидской  династии,  хотя 

их утверждения слабо аргументированы и носят лишь декларативный характер.  

Однако  необходимо  отметить,  что  в  самом  сочинении  Ибн  Беззаза  «Саффат  ас-сафа»,  на 

сегодняшний  день  являющемся  первым  источником,  содержащим  сведения  о  далеких  предках 

Сефевидов,  есть  неопровержимые  доказательства  тюркского  происхождения  династии  Сефевидов. 

Так,  к  примеру,  при  встрече  Шейха  Сефи  со  своими  мюридами  на  земле  персов  Ширазе  к  нему 

обращались именно как к тюрку: «Эй, тюркский святой («пир-и тюрк»)…» [цитирую по: 24, c. 41]. К 

тому  же,  село  Ардебиля,  где  жил  Шейх  Сефи,  в  сочинении  характеризуется  как  «тюркское  село» 

дех-и  тюрк»).  Кроме  того,  отметим,  что, несмотря на  внесенные по  указаниям  шаха  Исмаила  I  и 

шаха Тахмасиба I текстуальные изменения в поздние рукописи «Саффат ас-сафа», аналогичные факты 

тюркского происхождения династии Сефевидов есть даже в них. 

На сегодняшний день существует множество неопровержимых доказательств, причем, 

содержащихся в самих средневековых источниках, того, что тюркский язык на протяжении 

всего  существования  государства  Сефевидов  был  не  только  разговорным  языком  членов 

правящей  династии,  придворной  клики,  военщины,  государственных  фирманов,  но  и 

дипломатической переписки, о чем свидетельствуют изученные как турецкими, венгерскими, 

так  и  отечественными  исследователями  письма  шаха  Сефи  (1629-1642)  к  императору 

Австрии и королю Венгрии Фердинанду II (1619-1639), шаха Султана Хусейна (1694-1722) – 

принцу Саксонии и королю Польши Фридриху Августу (1694-1733), шаха Тахмасиба I (1524-


 

“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” 

adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 

401

 

 



 

 

1576) – османскому принцу Селиму II (1566-1574) и английской королеве Елизавете Тюдор 



(1558-1603),  русского  царя  Михаила  Романова  (1613-1645)  –  шаху  Аббасу  I  (1587-1629),  а 

также  свидетельства  европейских  путешественников  и  послов  (к  примеру,  Пьетро  Делла 

Валле,  Жан  Шарден,  Жан-Батист  Тавернье,  Адам  Олеарий,  Энгельберт  Кемпфер  и  др.) 

[подробнее  см.:  2,  c.  184-190;  7,  с.  38-44;  21].  Известный  немецкий  тюрколог  и  филолог 

Г.Дёрфер,  особо  отмечая  продолжительный  ирано-азерийский  симбиоз  (как  видно,  язык 

Азери исследователь не относит к персидскмому), утверждает, что с тех пор, как начиная с 

XVI  в.  Ираном  стали  управлять  азербайджаноязычные  правители  и  солдаты,  около  1200 

азербайджанских (тюркских) слов вошли в персидский язык, причем, азербайджанский язык 

исследователем причисляется к огузским тюркским языкам [6]. К тому же, шейх Сефиаддин 

и шах Исмаил I писали стихи именно на тюркском языке (к примеру, «Диван» последнего). 

Кроме  того,  в  указанный  период  на  тюркском  языке  не  только  сочинялись  литературные, 

религиозные,  исторические  и  др.  сочинения,  но  и  стали  переводиться  на  тюркский  язык 

сочинения,  ранее  написанные  на  самом  персидском  [11,  с.  540-541].  Как  отмечают 

Х.Джавади  и  К.Буррилл,  период  правления  Исмаила  I  и  его  сына  Тахмасиба  I  считается 

самым ярким периодом в истории развития азербайджанского тюркского языка и литературы 

[9]. Х.Стейн отмечает, что в XVI – XVII вв. в Сефевидской Персии был засвидетельствован 

характерный  тюркский  язык,  который  европейцы  часто  называли  персидским  тюркским 

языком  («lingua  turka  agemica»),  являвшимся  любимым  языком  двора  и  армии  ввиду 

тюркского происхождения династии Сефевидов. Исходным названием языка, по сообщению 

исследователя,  был  «türki»,  который  может  быть  определен  как  средневековый 

азербайджанский  язык  [20,  c.  228].  Вряд  ли  будь  Исмаил  I  персом,  движимым  идеей 

«национализма», как о том утверждает большинство англоязычных исследователей, стал бы 

говорить  и  сочинять  стихи  по-тюркски  (тем  более,  в  период,  когда  персидский  язык  был 

языком политики и показателем благовоспитанности в самой Османской империи и даже в 

Индии),  использовать  в  дипломатической  переписке  не  свой  «родной»  персидский,  а 

тюркский язык, и дал бы всю полноту власти в своем государстве тюркам, нежели персам. К 

тому же, по сообщению Пьетро Делла Валле, единственным языком, на котором говорили и 

обучались гуламы – военный институт при шахе Аббасе I, комплектовавшийся из не тюрков, 

– был именно тюркский. Он, как и Адам Олеарий, сообщает, что шах Аббас I приветствовал 

его  во  время  приема  тюркскими  словами  «Xoş  gəldin»,  «Səfa  gəldin»,  а  челядь  во  дворце 

обращалась  к  шаху  с  выражениями  «гурбан  олум»  [21].  Интересные  сведения  о  языке,  на 

котором  говорил  шах Аббас  1,  приведены  Адамом  Олеарием.  Так,  по  сообщению…, после 

пира,  устроенного  в  честь  приема  шахом  иностранных  гостей,  «…Великий  Маршал  (шах 

Аббас I – Л.К.) возгласил по-турецки: 

"Suffre  Hakine  Schahe  doevvletine, Kasiler  kuwetine.  Alla  dielum"  ("Вознагради,  Боже, 

этот обед, умножь Царское добро и сделай Сильными его воинов (или cлуг)! Боже, я желаю 

этого!"). 

Затем все другие запели: «Alla, Alla!» («Боже, Боже!»)» [12]. 

Петро  Делла  Валле  также  сообщает,  что  аристократия,  желающая  добиться 

расположения  шаха,  специально  говорила  на  тюркском  [21].  Кроме  того,  согласно  списку 

«Тарихи  аламараи  Аббаси»  Искендер  бека  Мюнши  1576  года,  из  72  поименно  известных 

эмиров, общее количество которых составляло 114 человек, 56 были именно кызылбашами, а 

в целом тюркоязычных эмиров было 61. Таких фактов тюркоязычности Сефевидов в самих 

источниках уйма. 

Итак,  как  видно  из  вышеизложенного,  гипотеза  о  начале  «иранизации»  Сефевидского 

государства при шахе Аббасе I не соответствует исторической действительности. Бесспорно, 

Сефевидская империя не была мононациональной (в средневековом понятии этого термина). 

Следовательно,  влияние  не  тюркских  этнолингвистических  элементов  на  жизнь  тюркского 

населения было одновременно и естественным, и неизбежным.    

Тем не менее, несмотря на неоднозначное отношение англоязычных исследователей к 

определению этноязыковой принадлежности Сефевидов, изученные нами работы позволяют 

сделать  вывод,  что  все  же  в  англоязычной  историографии  преобладают  сторонники 



 

Yüklə 6,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   88




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin