Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
Yüklə 6,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 471
vasitələrlə də ifadə olunur. Bu vasitələrə daxildir: zaman, tərz, feilin semantik kateqoriyaları, zərf və vaxtı bildirən sözönlü ifadələr, sifətlər və isimlər. İngilis dilində qarşılaşdırılan və ya müqayisə edilən budaq cümlələr arasındakı zaman əlaqələri onların semantik əlaqələri kimi nəzərdə tutula bilər. Burada, əsasən, zaman bildirən bağlayıcılar nəzərdə tutulur. Ədəbiyyat: 1. Abdullayev Ə. Müasir Azərbaycan dilində tabeli mürəkkəb cümlələr. Bakı-“Maarif”- 1974. 2. Abdullayeva Nabat. Zaman münasibətli sintaktik konstruksiyalar haqqında. “Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi” №2, 1983. 3. Blokh M. G. A Course in Theoretical EnĞlish Grammar. -M., 1983. 4. Əliyev Ə. M. Müasir Azərbaycan dilində baş və budaq cümlələr arasında zaman uyuşmaları. Doktorluq dissertasiyasının avtoreferatı, Bakı, 1994. 5. Həsənova E. C. Mürəkkəb cümlələrin polipredikativliyi. ADU, 1986. 6. Иофик Л.Л. и др. Хрестоматие по теоретической грамматике английского языка. Л., «Просвещение», Ленинград. Отд-ние, 1981. 7. Tahirov İ. M. Azərbaycan və ingilis dillərində zaman kateqoriyası. Bakı- “Nurlan”- 2007. 8. Tağızadə Z. X. Tabeli mürəkkəb cümlə haqqında. «Azərbaycan məktəbi» jurnalı, 1952, № 7. Asadova R. T. Summary These article deals with the adverbial clauses of time as a means of expression of the categoty of time in the sosial atmosphere. The different moments of time are expressed by the adverbial clauses of time in the Azerbaijani and English languages. Here is analysed the moments of time which happen in the subordinate clause at the same time, prior and after the actions done in the principal clause.
Зульфия Мусави, Н.с. отдела социолингвистики и языковой политики Ин-та языкознаия НАНА zulya_student@mail.ru СПЕЦИФИКА НЕВЕРБАЛЬНОЙ КОММУНИКАЦИИ В РАЗНЫХ КУЛЬТУРАХ Ключевые слова: невербальная коммуникация, паралингвистика, семантика и функции жестов Key words: nonverbal communication, paralinguistics, semantics and functions of the gestures Потребность индивида передать другому индивиду необходимую для совместного действия информацию привела к возникновению коммуникации в человеческом обществе. Первыми коммуникативными средствами были самые простые - указательные жесты, одобряющая или неодобряющая мимика - невербальные (лат. verbalis "устный, словесный")
соотнесенности, чаще по признаку противоположности - указание налево, вверх, указание направо, вниз. Параллельно с невербальными средствами homo habilis - "человек умелый"
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 472
стал использовать для передачи информации и вербальные средства - слова и фразы и превратился в homo loquens "человека говорящего" [7]. Известно, что существует гипотеза происхождения языка и из кинетической речи. Сторонниками этой гипотезы являются В.Вундт, Н.Я. Марр, Д. Кудрявский и др. [9, 130]. Следовательно, «жесты, телодвижения, двигательная символика были первичным слоем духовной культуры, на котором и складывались специфически человеческое общение, начало мышления, сознания и трудовой деятельности. У языка должен иметься первоисточник, не основанный на соглашении» [5, 400]. А. Т. Хроленко и В.Д. Бондалетов отмечают родство жеста и языка, указывают, что центры жеста и языка находятся в одном полушарии и в одной зоне головного мозга [14, с. 150 и с. 158]. Невербальные средства коммуникации и их функционирование изучаются специальной дисциплиной - паралингвистикой (греч. para "около" + фр. linguistique. лат. lingua "язык"). «Параязык же – это язык мимики и жестов, взглядов и фонаций, которым человек владеет инстинктивно как биологическое существо» [14, 149]. Невербальные аспекты коммуникации начали активно изучаться с конца 60-х годов ХХ века. Это работы И.Н. Горелова [4], Т.А. Ладыженской [12], Е.Н. Зарецкой [6], Дж. К. Бергун [17], Г.Е. Крейдлин [8], Р.К. Потаповой [10], В.А. Пронникова [11] и других. Австралийский предприниматель и ученый Аллан Пиз выпустил книгу «Язык телодвижений», которая в США с 1961 по 1991 гг. переиздавалась 14 раз общим тиражом свыше миллиона экземпляров. Русский язык – это двадцать седьмой язык, на который она переведена [2]. Английские специалисты Г. Калеро и Дж. Ниренберг написали популярную во всем мире книгу для деловых людей под названием «Читать человека - как книгу» [15]. Здесь излагаются основы Body Language – языка жестов, мимики и телодвижений человека. Психологами установлено, что в процессе общения людей от 60 до 80% коммуникации осуществляется за счет невербальных средств выражения. А. Т. Хроленко и В.Д. Бондалетов, ссылаясь на автора книги «Правда о жесте» Ф. Сулже, даже указывают, что в процессе коммуникации люди придают словам только 7% значимости, интонации – 38%, а мимике и жестам – 55% [14, 164]. Эти данные доказывают значение невербальных средств для психологии общения, риторов, журналистов, актеров и т.д. Значимое движение тела предшествует речи и сопровождает ее. Система невербальных (несловесных) знаков называется паракинесикой и включает в себя жесты, сопровождающие речь, и мимика лица.
человека при передаче им вербального сообщения, которые истолковываются как имеющие смысл и одинаково интерпретируются в данной культуре или данном речевом сообществе» [17, 229]. Другими словами, «невербальная коммуникация — движения и особенности голоса человека при передаче им вербального сообщения» [3, 59]. Когда мы говорим, что невербальные сообщения интерпретируются как имеющие смысл, мы имеем в виду, что люди действуют так, как будто у них есть определенное намерение, хотя они подают невербальные сигналы бессознательно или непроизвольно. Так, когда человек громко произносит «С меня хватит» и хлопает книгой по столу, мы интерпретируем громкость его голоса и хлопанье книги как намеренное подчеркивание смысла сказанного. Точно так же, «когда мы ссылаемся на общеизвестные интерпретации тех или иных действий в данной культуре или данном речевом сообществе, мы признаем, что хотя во всем мире используются, по большей части, одни и те же невербальные сигналы, они могут восприниматься по-разному» [3, 59]. Например, улыбка может означать положительные переживания или удовольствие от контакта или же просто служит для «сохранения лица» в неприятной ситуации. Кроме движений и голоса, которые сопровождают вербальные сообщения, невербальная коммуникация также включает в себя сообщения, переданные с помощью организации окружающего нас физического пространства, предпочтений в одежде, мебели, освещении, температуре и цветовом оформлении интерьеров.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 473
Поскольку каждая культура предписывает свои стандарты невербального поведения, мы приведем примеры того, как отличается интерпретация невербального поведения в разных культурах и сообществах. Движения. Из всех видов невербального поведения лучше всего знакома кинесика, или движения, к которым относятся зрительный контакт, выражение лица, жесты и изменение позы в процессе общения. «Кинесика — наука, изучающая движения и жесты,
смотрим на другого человека или людей во время общения. Зрительный контакт выполняет многочисленные функции в нашей коммуникации. Он указывает на то, что мы внимательно слушаем собеседника. То, как мы смотрим на человека, также отражает такие эмоции, как любовь, гнев или страх. Кроме того, интенсивность зрительного контакта выражает доминирование [19]. Так, мы говорим о «взглядах, сражающих наповал» или о ком-то, кто «смотрит в упор». Помимо этого, когда мы смотрим на другого человека, то проверяем, какой эффект вызвали наши слова, то есть определить прагматику высказывания. Поддерживая зрительный контакт, можно определить, обращают ли люди на вас внимание или нет, интересен ли им разговор и вызывает ли у них сказанное вами какие-либо чувства. Степень зрительного контакта зависит от индивидуальных особенностей человека и ситуации. Хотя, как правило, человек смотрит на другого во время разговора, исследования показывают, что люди, которые говорят сами, в течение 40% времени поддерживают зрительный контакт, а слушатели поддерживают этот контакт в течение 70% времени беседы [17, 229]. Мы в целом чаще поддерживаем зрительный контакт, когда обсуждаем темы, приятные для нас, если мы искренне заинтересованы в комментариях и реакции человека или когда пытаемся влиять на другого человека. Наоборот, мы избегаем прямых взглядов, когда говорим на темы, вызывающие у нас дискомфорт, когда нам недостает заинтересованности в теме или человеке, когда мы впадаем в замешательство, нам стыдно или мы пытаемся что-то скрыть. Зрительный контакт имеет большое значение при произнесении публичной речи. Большинство людей в США и в других западных культурах ждут от собеседника, что он будет смотреть им прямо в глаза, а во многих других культурах, наоборот, когда человек старается не смотреть в глаза собеседника, это означает почтение и уважение [3, 61]. Например, в Японии люди во время разговора стараются направить взгляд в точку на уровне адамова яблока и избегают прямого взгляда. Китайцы, индонезийцы и мексиканцы в деревнях опускают глаза в знак почтения: для них слишком прямой взгляд — это признак плохих манер. Арабы, наоборот, напряженно смотрят прямо в глаза человека, с которым они разговаривают, для них прямой взгляд — проявление живого интереса.
общении, так как оно передает шесть основных эмоций, легко узнаваемых в любой культуре: радость, печаль, удивление, страх, гнев и отвращение. Формы выражения эмоций также различны. Например, в некоторых восточных культурах люди в процессе социализации учатся сдерживать эмоции, а представители других культур, наоборот, стараются быть более экспрессивными. Культурные различия, которые связаны с проявлением эмоций, часто выражаются и в интерпретации выражений лица [20].
привлечения внимания собеседника» [3, 60]. Так, когда человек говорит «вот такой высоты» или «вот такой круглый», мы ждем, что человек еще и покажет, о чем он говорит. Точно так же, когда человек говорит «оставь это» или «послушай меня», он указывает пальцем, стучит кулаком или как-то иначе подкрепляет свои слова жестикуляцией. Люди отличаются по интенсивности жестикуляции, сопровождающей их речь. Некоторые люди «говорят руками» гораздо больше других. Жестикуляция, сопровождающая речь, у лиц разной национальности неоднородна по интенсивности. Например, А. Т. Хроленко и В.Д. “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 474
Бондалетов приводят такие данные: в одну минуту финн делает 1 жест, итальянец – 80 жестов, француз – 120, мексиканец – 170 [14, 153]. Жесты различаются и семантикой. Показательно, что появляются специальные учебные словари национальных жестов. Например, словарь А. Акишиной [1], есть подобный аналогичный словарь и итальянского языка.
Однако ряд психологов считают, что создать «словарь», «алфавит» невербальной коммуникации невозможно, так как «невербальная коммуникация – это проявление смысловой сферы личности. Она представляет канал передачи личностных смыслов» [13].
человек внезапно выпрямляется на стуле и наклоняется вперед, то это означает, что он усиливает внимание, если встает, то это означает «я закончил», а когда поворачивается спиной к другим, это означает, что человек отвлекся и перестал обращать внимание на собеседников. Движения в целом и жесты в частности во многом помогают нам передать смысл того, что мы хотим сказать [18]. «Главное для исследователя — выделить такие позы, которые действительно что-то значат в данной культуре, т. е. являются знаками. Их называют изолятами. Каждая пара поз имеет структурные различительные признаки. После того как изоляты выявлены, надо описать ограничение их встречаемости, т.е. провести принцип эквивалентности. Необходимо описать ситуации (контексты), в которых они появляются» [6, 290].
руки поднят вверх: это означает «все нормально»; когда второй и третий пальцы подняты в форме знака V, это означает «порядок» или «победа» (с буквы V начинается английское слово victory — победа). Когда человек качает головой из стороны в сторону, это означает «нет», а когда кивает, это означает «да»; пожимая плечами, человек как бы говорит «может быть» или «мне все равно», или «я не знаю». Хотя в большинстве культур знак V понятен людям, другие жесты, такие как ОК, в некоторых культурах имеют иное значение. Например, это знак ОК в США, а во Франции этот же жест означает ноль или ничего не стоящее дело, в Германии, Бразилии и Австралии — это вульгарный и непристойный жест [16], в Японии обозначает – деньги, а в Тунисе – «я тебя убью» [14, 153]. Во многих контекстах используются только символические жесты. Язык жестов — наборы движений, предназначенные для передачи сообщений [3, 61]. Такие наборы движений включают в себя язык жестов глухих и альтернативный язык жестов, использующийся монахами-траппистами в Европе (Трапписты — группа католических монахов, живущих по очень строгим правилам. Эти монахи всегда молчат) и женщинами-аборигенами в Австралии.
около пяти функций: 1) Привлечение внимания к самой речи: человек может ударить кулаком по столу, когда он говорит: «Не приставай ко мне». 2) Иллюстрация наших мыслей: преподаватель в аудитории говорит: «Есть очень хорошие и очень плохие письменные работы», — и при этом движением руки указывает границы континуума, как бы показывая разный уровень работ. 3) Указание на определенное место: официантка может указать в каком-то направлении и сказать: «Займите вон тот столик». 4) Описание: люди могут использовать свои ладони, чтобы указать на размер, когда говорят: «Этот шар около 7,5 сантиметров диаметром». 5) Подражание: человек кивает головой и говорит: «Вы заметили,
автоматически выражают эмоции, и эти эмоции легко узнать. Скажем, если, вылезая утром из постели, вы заденете носком ноги об стул, то скорчите гримасу боли. Иногда люди обманываются, если человек пытается скрыть чувство или, наоборот, реагирует слишком сильно. Так, игрок в бейсбол будет стоять с каменным выражением лица, делая вид, что не чувствует боли от удара мяча, и даже не потрет место удара; а малыш, наоборот, «завопит от боли», если старшая сестра случайно толкнет его.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 475
взаимодействий. Мы слегка изменяем взгляд, двигаем головой, принимаем другую позу, поднимаем брови и киваем человеку, сообщая ему, когда продолжать, повторять, яснее выразиться или поспешить и закончить разговор. Люди, умеющие эффективно общаться, объединяют смысл сказанного и то, как это выражается при помощи таких жестов и телодвижений.
можно заметить, как они порой почесывают затылок, постукивают ногой или сжимают кисти рук во время беседы.
Литература 1. Акишина А.А., Кано Х., Акишина Т.Е. Жесты и мимика в русской речи: лингвострановедческий словарь. М.: Русский язык, 1991, 146 с. 2. Аллан Пиз. Язык телодвижений. С.-Петербург, Ай Кью, 1997, 248с. 3. Вердербер Р., Вердербер К. Психология общения. СПб.: ПРАЙМ ЕВРОЗНАК, 2003, 320 с. 4. Горелов И. Н. Невербальные компоненты коммуникации. М., Наука, 1980, 104 с. 5. Гурина М. Философия. М.:Республика, 1998, 540 с. 6. Зарецкая Е. Н. Риторика: Теория и практика речевой коммуникации. М.: Дело, 2002, 480 с. 7. Конецкая В. Социология коммуникации М.: Международный университет бизнеса и управления «Братья Кариг», 1997, 217с. 8. Крейдлин Г.Е., Чувилина Е.А. Улыбка как жест и как слово (к проблеме внутриязыковой типологии невербальных жестов) // Вопросы языкознания. 2001, №4, с.66-93. 9. Пищальникова В.А., Сонин А.Г. Общее языкознание. Москва, Академия, 2009, 448 с. 10. Потапова Р.К. Коннотативная паралингвистика. М.: Триада, 1998, 67с. 11. Пронников В.А., Ладанов И.Д. Язык мимики и жестов. М.: Стелс, 2001, 212с. 12. Речевые секреты. Под ред. Т.А. Ладыженской. М.: Просвещение, 2002, 144с. 13. Файгенберг Е.И., Асмолов А.Г. Некоторые аспекты исследования невербальной коммуникации: за порогм рациональности // Психологический журнал, 1989, т.10, № 6, с.58- 66.
14. Хроленко А.Т., Бондалетов В.Д. Теория языка. М.: Флинта, Наука, 2006, 528 с. 15. Читать человека – как книгу. Минск, 1995. 16. Axtell, R. E. Gestures: The do’s and taboos of body language around the world (rev. ed.). New York: Wiley, 1999. 17. Burgoon J. K. Nonverbal signals. In M. L. Knapp & G. R. Miller (Eds.). Handbook of interpersonal communication (2nd ed., p. 229–285). Thousand Oaks, 1994, CA: Sage. 18. Ekman, P., & Friesen, W. V. Unmasking the face. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 1975. 19. Pearson, J. C., West, R. L., & Turner, L. H. Gender & communication (3rd ed.). Dubuque, IA: Brown & Benchmark, 1995. 20. Samovar, L. A., Porter, R. E., & Stefani, L. A. Communication between cultures (3rd ed.). Belmont, 1998, CA: Wadsworth. Резюме:
В статье рассматриваются средства невербальной коммуникации. Здесь даются определения жестам, мимике, зрительному контакту, позам. Указываются семантика и функции невербальных средств коммуникации. Различие их сущностей показывается на примере разных культур. Отмечаются контексты, в которых используются жесты.
Summary: Means of the nonverbal intercourse are looked through in the article. Definition of the some gestures, mimicry, looks, poses are given here. It is shown semantics and functions of the nonverbal means. Their different essence is shown by examples in the different cultures. It has been marked the context what of the gestures use.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 476
Gültəkin Əzim qızı Salmanova Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti, müəllim c.gultekin1986@mail.ru DİL SİSTEMİNDƏ FRAZEOLOJİ BİRLƏŞMƏLƏRİN YERİ Açar sözlər: substantiv frazeoloji birləşmələr, semantik xüsusiyyətlər, adverbial frazeoloji vahidlər, tabeçilik strukturu. Key words: substantive phraseological units, semantic features, adverbial phraseological units, subordinate structure
Frazeologiyaya aid elmi ədəbiyyatın təhlili və aparılan müşahidələr göstərir ki, dilin frazeoloji sistemində vahidlərlə yaranmış frazeoloji birləşmələr əhəmiyyətli yer tutur. Bu məqalə ingilis və Azərbaycan dillərində frazeoloji birləşmələrin müqayisəli tədqiqinə həsr olunmuşdur Bununla əlaqədar olaraq, biz frazeoloji birləşmələr məsələsinin hər iki dilçilikdə- ingilis və Azərbaycan dilçiliyində tədqiqi məsələsi üzərində dayanmağı, bizdən əvvəl deyilmiş fikirləri öyrənməyi, onları təhlil etməyi məqsədəuyğun hesab edirik. Həm ingilis, həm də Azərbaycan dilində insanın bədən üzvlərinin adlarını bildirən sözlər leksikanın ən qədim nüvəsini təşkil edir. Onların özünəməxsusluğu linqvistik ədəbiyyatda dəfələrlə işıqlandırılmışdır. Frazeoloji birləşmələr, ilk növbədə, semantik dönüşlərin klassik nümunələri kimi maraq doğurmuşdur. Lakin bu leksik vahidlər müqayisəli semantik tədqiqatların ( o cümlədən ingilis və Azərbaycan dillərinin materialları əsasında ) obyekti olmamışdır. Qohum olmayan dillərin materialları əsasında tədqiqi ilə bağlı E.M.Sendravitsin fikri diqqəti cəlb edir: “ Qohum olmayan dillərdə insanın bədən üzvlərinin adlarının obrazlı tərəfini müqayisə etdikdə aydın olur ki, belə sözlərin çoxu ayrı-ayrı dillərdə eyni daxili formaya malikdir. Bu nöqteyi-nəzərdən dillərin qruplaşması sərbəst səciyyə daşıyır, özü də ayrı-ayrı bədən üzvlərinə münasibəti planda müxtəlif dillər birləşdirə bilər”. Bu baxımdan ingilis və Azərbaycan dillərinin materialları müqayisəli tədqiqat üçün olduqca maraqlıdır. Frazeoloji birləşmələrlə bağlı N.V.Pertsovun da fikri maraq doğurur: elə görünə bilər ki, insanın bədən üzvlərinin adından konkret söz yoxdur, lakin bu sözlərin semantikasını diqqətlə araşdırdıqda, onların məzmunlarının nə qədər mürəkkəb olduğu aydınlaşır. Birləşmələrin heç də hamısı frazeoloji birləşmələr yaradılmasında eyni dərəcədə iştirak etmir. Bədən üzvlərinin funksiyaları bütün xalqlarda eyni olsa da, müxtəlif xalqlarda frazeoloji birləşmələr müxtəlifdir. Bu birləşmələrdə jest, mimika, simvol, metaforlaşma baxımından müəyyən fərqlər mövcuddur. Bununla bağlı F.Vakk yazır “ Frazeologizmlərdə funksiya və məna aydın görünən bədən üzvlərinin adları daha tez-tez işlənir, məsələn, baş, göz, ağız, diş, əl, ayaq və s. Müvafiq frazeologizmlər qrupunun sayı və tematik rəngarəngliyi bədən üzvlərinin əsas funksiyasının vacibliyi və aşkarlığından asılıdır”. A.O.Karmışakov “ Rus və qırğız dillərində frazeologizmlər” adlı namizədlik dissertasiyasında frazeoloji birləşmələrin komponentləri arasındakı münasibətləri müəyyənləşdirmişdir. Onun araşdırmaları göstərir ki, rus və qırğız dillərində frazeologizmlər analoji mənaya malikdir. Lakin rus dilində bəzi frazeologizmlər fəallığı qırğız dilindəki birləşmələrin fəallığından xeyli fərqlidir. Məsələn, rus dilinin frazeologiyasında “ciyər”, “kirpik”, “böyrək” “bel”, “göz qapağı”, “çənə”, “damaq”, “baldır”, “içalat”, “qabırğa”, “qara ciyər” mənalarında işlənən birləşmələr, ümumiyyətlə, frazeoloji birləşmə yaratmır, yaxud da qeyri-fəaldır. Əksinə, türk dillərində onlar frazeoloji birləşmə yaratmaqda çox məhsuldardır. Digər tərəfdən, rus dilində “bədən”, “sinir”, “dirsək”, “burun deşiyi” mənalarında işlənən birləşmələr saysız-hesabsız frazeoloji birləşmələr yaradır. Qırğız dilində bədən üzvlərinin adlarında aşkar detallaşma müşahidə olunur, həm də müvafiq adlar təkcə gündəlik danışıqdakı sərbəst söz birləşmələrində deyil, frazeologizmlərin komponenti kimi çıxış edir. Bu dildə “əl” mənası verən söz 75, “bilək” - 5, “qol” - 11, “ ayaq” - 36, “bel”- 5, “diz buğumu” - 3, “diz” - 2, “baldır” - 2 frazeoloji birləşmə yaratmışdır. “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 477
Dildəki leksemlərin sinonim cərgəsində heç də bütün üzvlər fraza yarada bilmir. Məsələn, rus dilində лицо, физиономия, морда, рожа sözləri frazeoloji birləşmələrin komponenti kimi çıxış edə bilsə də, onların sinonimləri olan murlo, mosğka, rəşka sözləri belə birləşmələrdə iştirak etmir. Bu dillərdə birləşmələr frazayaratma fəallığına görə də fərqlənir. Məsələn, rus dilində ruka, noqa, pleço, qorlo, paleü birləşmələri qırğız dilindəki eyni mənalı birləşmələrdən daha fəaldır. İ.İ.İbrahimova ingilis və tatar dillərində olan mouth - ağız, foot - ayaq, head - baş, hand - əl, eye - göz komponentli frazeologizmləri ekvivalentlik/ qeyri - ekvivalentlik və lakunarlıq nöqtəyi- nəzərindən təhlil edir. O yazır:“ Bu işdə ekvivalentlik frazeologizmlərin strukturlarının dillərarası eyniliyi kimi nəzərdən keçirilir. Bu zaman strukturun leksik dolğunluğu və vahidin üslubi səciyyəsi nəzərə alınır”. Müəllif ekvivalentliyin müəyyənləşdirilməsinə belə yanaşmada semantik, leksik və struktur amillərini əsas götürür və ekvivalentliyin aşağıdakı növlərini ayırır: tam frazeoloji ekvivalentlər, qismən frazeoloji ekvivalentlər və frazeoloji analoqlar. Tədqiqatçı belə nəticəyə gəlir ki, somatik komponentli tatar və ingilis frazeologizmləri bu müxtəlifsistemli dillərin daşıyıcısı olan xalqların milli - mədəni dünyagörüşünü əks etdirir. İngilis və tatar dillərindəki somatik komponentli frazeologizmlərin çox hissəsinin semantikasını formalaşdıran somatizmlərin semantikası universal xarakterli olsa da, onlar arasında tam və qismən ekvivalent olanlar çox azdır. Ən böyük qrupu analoqlar və lakunar frazeologizmlər təşkil edir. Bu isə müxtəlifsistemli dillərin spesifikası və həmçinin bu dillərin daşıyıcıları arasında bilavasitə əlaqənin olmaması ilə izah olunur. L.İ.Kozerev özünün namizədlik dissertasiyasında “əl” və “ayaq” bildirən komponentlər ilə frazeologizmlər yaranması ilə bağlı geniş məlumat vermişdir. O, “əl” və “ayaq” komponentli frazeologizmlərin yaranma və inkişafının öyrənilməsini aşağıdakı məsələlərin həllində görür: “əl və ayaq” somatizmləri tərkibinə daxil olduqları frazeoloji birləşmələrin, adətən, struktur, bir çox hallarda isə semantik mərkəzləri olurlar. Belə frazeologizmlər yüksək dərəcəli tipoloji oxşarlığa malikdir. Əl və ayaq somatizmləri çox qədim dövrlərə aiddir, onların fraza yarada bilmək qabiliyyətləri uzun müddət ərzində formalaşmışdır. Frazeoloji birləşmələrinin müqayisəli təhlilini aparmış M.D.Xanqereyev göstərir ki, bu dillər üçün somatik komponentlərin və qrammatik strukturun oxşarlığı səciyyəvidir, çünki onlar qohum dillərdir. O, frazeoloji birləşmələr komponentlərinin əlaqəsi baxımından aşağıdakı semantik qruplara bölür: -komponentlərinin və sintaktik strukturunun oxşarlığı, fonetik-morfoloji cəhətdən isə müxtəlifliyi, struktur-sintaktik təşkilində tam oxşarlığı, komponentlərində isə qismən eyniliyi olan frazeoloji birləşmələr; -tam leksik oxşarlığı və qismən struktur eyniliyi olan frazeoloji birləşmələr. M.D.Xanqereyev mənfi emosiya ifadə edən frazeoloji birləşmələrdə “ürək” somatizminin daha məhsuldar olduğunu göstərir. Müəllif onlara həyəcan, məyusluq bildirən frazeoloji birləşmələri aid edir. Frazeoloji birləşmələri tədqiq etmiş dilçilərdən biri də qazax dilçisi M.X.Abilqaliyevadır. Alman və qazax dillərindəki frazeologizmləri kontrastiv şəkildə araşdıran tədqiqatçı haqlı olaraq göstərir ki, frazeologizmlərin struktur təhlilini aparmadan onların semantikasını müəyyənləşdirmək mümkün deyil. O, frazeoloji birləşmələri iki qrupa bölür: söz birləşməsi (feli birləşmə, ismi birləşmə, sifətlərlə və zərflərlə düzələn birləşmələr) şəklində olan frazeoloji birləşmələr və cümlə modelində olan frazeoloji birləşmələr (sadə və mürəkkəb). Müəllif cümlə modelində olan frazeoloji birləşmələrə tərkibində somatik komponent olan atalar sözləri və cümlələr də daxil edir. Müəllifin fikrincə, alman və qazax dillərində frazeoloji birləşmələrin struktur cəhətdən fərqi onların oxşar cəhətindən üstündür. O müəyyənləşdirmişdir ki, bu dillərdə 22 məhsuldar modeldən cəmi 5 model uyğundur. Şübhəsiz, bu, həmin dillərin morfoloji cəhətləri ilə bağlıdır. Müəllif yazır: “Beləliklə, frazeologiyanı tam əsasla dilin universal fonduna aid etmək olar. Belə frazeologizmlər müxtəlif dillərdə müstəqil meydana gəlir və işlənir, çünki insanların davranış tərzi, onların bədən üzvlərinin və orqanlarının funksiyaları universaldır”. Bir çox başqa dilçilər kimi, O.S.Abdikaymova da həmin əsərdə frazeoloji birləşmələrin dilin leksikasının qədim qatlarına aid olduğunu göstərir. Onların sadə tərkibə malik olmasını, “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 478
çoxmənalığını vurğulayan müəllifin fikrincə, müxtəlifsistemli dillərdə frazeoloji birləşmələrin ilk baxışda gözə çarpan xüsusiyyətlərindən biri onların eyni komponentlərə və mənaya malik olmasıdır. Müxtəlifsistemli dillərdən bu qəbildən olan frazeologizmlərə aid nümunələr gətirərək O.S.Abdikaymova onlardakı bir sıra oxşarlıqları göstərir və belə hesab edir ki, bu oxşarlıqlar daha çox obrazlılıq baxımından yaxın olan frazeoloji birləşmələri əhatə edir. Məsələn, yaman göz Azərbaycan dilində, durnoy qlaz rus dilində, an evil eye ingilis dilində, əman kuz tatar dilində, jaman köz qırğız dilində. Şübhəsiz, müxtəlifsistemli dillərdə belə çox yaxın birləşmələrin meydana çıxmasının təsadüfiliyi olmasından söhbət gedə bilməz. Belə birləşmələrin yaranmasında müəyyən ümumi meyllər, qanunauyğunluqlar vardır.
1. Arnold I.V. The English word. M., -L., 1973 2. Bayramov H. Azərbaycan dili frazeologiyasının əsasları. B., 1978. 3. John Hope Franklin «Struggle For Equal Life ». 4. Ojeqov S. İ. Frazeologiyanın tədqiqat obyekti. 1958 5. Oxford Learner’s Dictionary new edition 2000. 6. Seidle J. English idioms and how to use them. M., 1998.
Gultakin Salmanova Summary Phraseological units, or idioms, as they are called by most western scholars, represent what can probably be described as the most picturesque, colourful and expressive part of the language’s vocabulary. If synonyms can be figuratively referred to as the tints and colours of the vocabulary, then phraseology is a kind of picture gallery in which are collected vivid and amusing sketches of the nation’s customs, traditions and prejudices, recollections of its past history, scraps of folk songs and fairy-tales. Quotations from great poets are preserved here alongside the dubious pearls of philistine wisdom and crude slang witticisms, for phraseology is not only the most colourful but probably the most democratic area of vocabulary and draws its resources mostly from the very depths of popular speech. Our abstract is devoted to the problem of defining the phraseological units and to their semantic features.
Reyhan Asif qızı Salahova, magistrant, BSU, salahova.reyhan@mail.ru
Müasir dilçiliyin antropoloji istiqamətinin koqnitiv və kulturoloji aspektləri var. Bu səbəbdən dil və mədəniyyətin əlaqəsi xüsusi tədqiq olunmağa başlanıb. Dil və mədəniyyətin əlaqəsi ilə bağlı məsələləri linqvokulturologiya öyrənir. Linqvokulturologiya etnolinqvistika tərəfindən toplanmış məlumatları ümumiləşdirir, dil və mədəniyyətin qarşılıqlı əlaqəsi mexanizmlərini aşkarlamağa
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 479
çalışır. Dil və mədəniyyət probleminin əsasında insanların sosial fəaliyyətinin nəticəsi sayılan dil və mədəniyyətin qarşılıqlı əlaqəsi durur. Dildə mədəniyyətin müxtəlif təzahür formaları var: 1) mədəniyyət dilin ifadə planını müəyyənləşdirir. Hər bir mədəniyyət özündə milli və ümumbəşəri dəyərləri ehtiva edir. Buna müvafiq olaraq istənilən dildə universal və sırf milli xüsusiyyətlər mövcuddur. Bu daha çox leksik səviyyədə özünü büruzə verir. 2) Mədəniyyətin milli özünəməxsusluğu gerçəkliyin dildə necə əks olunmasında da özünü göstərir. 3) Dilin milli özünəməxsusluğu dil işarələrinin konnotativ semantikasında, yəni emotiv qiymətləndirmədə aşkar olunur. Dilin milli özünəməxsusluğu məcazi mənada işlənən sözlərdə, frazeoloji vahidlərdə özünü göstərə bilər. Dilin milli özünəməxsusluğu ünsiyyətin tərzində də büruzə verir. Dil və mədəniyyətin qarşılıqlı əlaqəsi lüğətin milli-mədəni özünəməxsusluğunda, dilin normativ-üslubi sisteminin tipoloji xüsusiyyətlərində, nitq davranışının özünəməxsusluğunda üzə çıxır.
Dilin mədəniyyət kontektindən kənar mövcudluğu qeyri-mümkündür, çünki dil mədəniyyətin əsas komponentlərindən biri sayılır. “Dil eyni zamanda həm mədəniyyətin məhsuludur, mədəniyyətin tərkib hissəsidir, həm də mədəniyyətin şərtidir” [4]. Xalqın mədəniyyətinə yalnız dil vasitəsilə mükəmməl şəkildə yiyələnmək mümkündür. Hər bir xalqın dili onun ruhunun və mədəniyyətinin ifadəçisidir. “Dili tədqiq edən hər bir dilçi, onun seçdiyi dil hansı mədəniyyətin məhsulu hesab olunursa, qəti surətdə həmin mədəniyyətin tədqiqatçısına çevrilir” [2, s. 211]. İ.Qerder (1744-1803) və V. fon Humboldt (1767-1831) xalq mədəniyyətinin formalaşmmasına təsir edə biləcək dilin fəal və konstruktiv xüsusiyyətləri haqqında qeyd edirdilər. V. fon Humboldtun “Dil və mədəniyyətin fəlsəfəsi” [3] adlı əsəri linqvokulturologiyanın əsası hesab oluna bilər. V. fon Humboldt dil və təfəkkürün vəhdətini, həmçinin mədəniyyət hadisələrini öyrənməyə kömək edə biləcək metodun işlənməsinə çalışırdı. Dil və mədəniyyət problemini düşünərkən, ilk növbədə, nitq mədəniyyəti yada düşür, çünki nitq insanın sosial və peşə statusunu, təhsil səviyyəsini və s. xüsusiyyətlərini dəqiq səciyyələndirir. Məhz bu səbəbdən KİV sahəsində çalışanların dil kompetensiyası, səriştəsi və ünsiyyət qurmaq bacarığı uğurlu peşə fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Mədəniyyətin tərkib hissəsi olan nitqin dəyərini çox yüksək qiymətləndirməliyik. KİV-də məlumatın anlamasına təsir edən nitq şəraitinin komponentələrinin təhlili əsas linqvokulturoloji məsələlərdən biridir. Bu təhlildə iki istiqaməti fərqləndirmək lazımdır. Əgər adresantın (nitqin, məlumatın müəllifi) mövqeyi əsas götürülürsə, bu halda ünsiyyətin aşağıdaki tərkib komponentləri nəzərdən keçirilir: məlumatın məqsədi, - bu məqsədə çatmaq üçün istifadə olunan vasitələr (o cümlədən, nitq davranışının tərzi), - ünsiyyətin, danışıqların zahiri və daxili aparılma qaydaları, - səsləndirilən (və ya yazılan) məlumatın və nəzərdə tutulanların nisbəti (kinayə, eyham, işarə), - çatdırılan məlumata olan münasibət özünü ifadənin təşkilində tapır. Əgər adresatın (məlumatı alan şəxsin) mövqeyi əsas götürülürsə, bu halda ünsiyyətin aşağıdaki tərkib komponentləri nəzərdən keçirilir: - mətnin şərhinə yönəlmiş kontektin təsirini aşkarlamaq, - dinləyicinin və ya oxucunun sosial-psixoloji tipini nəzərə almaq, - nitq təsirinin müxtəlif nəticələrini (idraki, emosional, dünyagörüşü) qiymətləndirmək, - dinləyicinin və ya oxucunun təsirlənmələrini şərh etmək. Linqvokulturoloji aspektdə KİV-in hansı şəraitdə keçirilməsi də nəzərə alınmalıdır: məkanı, zamanı, ünsiyyət dairəsi, KİV-in hansı növü ilə məlumat ötürülür və s. Burada həmçinin istifadəçilərin (dinləyicinin və ya oxucunun) sayı, onların yaşı, sosial statusu; cəmiyyətdə qəbul olunmuş norma və adət-ənənələr və s. xüsusiyyətlər nəzərə alınmalıdır. Bütün bu qeyd olunan amillər dil vasitələrinin seçiminə təsir göstərir. Fikrin (faktların) və dilin (ifadə vasitələrinin) dəqiqliyi jurnalistin nitq mədəniyyətinin əsası hesab olunur [1, s. 22].
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 480
Nitq fikirlə dilin vəhdəti olduğu kimi, nitq mədəniyyəti də fikri beyində formalaşdırmaq və dil vasitəsilə ifadə etmək mədəniyyətidir. Publisistika üslubuna aid KİV dilini digər üslublardan fərqləndirən əsas xüsusiyyət fikrin (informasiyanın) sənədlərə, gerçək hadisələrə söykənməsi və sənədli fikrə müvafiq sənədli dil vahidlərinin seçilib məzmuna, fikrə uyğun formaya salınmasıdır. KİV-ləri faktları dəqiq əks etdirməyə borcludur. Rus tədqiqatçısı B.S. Muçnik iki növ dəqiqliyi qeyd edir: müəllif fikrinin dəqiqliyi və onun söz təcəssümünün dəqiqliyi yaxud niyyətin dəqiqliyi və icranın dəqiqliyi [5, s. 167]. Bu iki növ dəqiqliyi aydınlaşdırmaq lazımdır. Müəllifin fikri o zaman dəqiq olur ki, o, dildən kənar gerçəkliyin əks etdirilən fakta maksimum uyğun gəlsin. Dil vahidləri o zaman dəqiq olur ki, o, müəllifin gerçəklik əsasında düzgün formalaşmış fikrini mümkün qədər tam (çünki fikrin tutumu həmişə dilin tutumundan genişdir), düzgün və aydın əks etdirsin. Müəllif fikrini ifadə edən sözlər, illüstrasiyalar və s. həmin fikri nə qədər düzgün, aydın əks etdirsə, jurnalistin nitqi bir o qədər dəqiq, bir o qədər dolğun və aydın olar. “Jurnalistin nitq mədəniyyətinin əsas şərti müəllif fikrinin real gerçəkliyə, fakta və seçilmiş ifadə vasitələrinin, sözlərin müəllif fikrinə uyğunluğuna nail olmaqdır”[1, s. 23]. Mütəxəssislər bunu faktın dəqiqliyi və kommunikasiya dəqiqliyi kimi izah edirlər [5, s. 167]. Burada 4 hal müşahidə olunur: 1. Fakt dəqiq, kommunikasiya qeyri-dəqiqdir. Yəni müəllifin fikri real gerçəkliyə, fakta uyğun formalaşıb, lakin onun seçdiyi dil vasitələri məzmunu dəqiq əks etdirmir (məsələn, gerçəklikdə ağ olan bir maddəyə şəffaf, yaxud bəyaz sözünün işlədilməsi). 2. Fakt qeyri-dəqiq, kommunikasiya dəqiqdir, yəni müəllif gerçəkliyi düzgün qavraya bilməyib, beynində səhv fikir formalaşdırıb, lakin həmin səhv fikri dəqiq ifadə edib (məsələn, ağ bir maddəni qara kimi görüb və qara sözünü də işlədib). 3. Fakt da, kommunikasiya da qeyri-dəqiqdir. Belə hallara çox az təsadüf olunur (məsələn, ağ bir maddəni qara kimi görüb və qara sözünün əvəzinə, tutaq ki, tünd sözünü işlədib). 4. Fakt da dəqiqdir, onun ifadə vasitələri də düzgün seçilib. Deməli, KİV-də nitq mədəniyyətindən danışarkən mexaniki orfoqrafiya qüsurları, düzgün qurulmayan cümlələr, çoxunun normal saydığı yanlışlıqlar nəzərdə tutulur. Məsələn, telenitqdə yol verilən üslub xətalarından biri yaxın mənalı sözlərin yerinə görə düzgün seçilməməsidir. Verilişin aparıcısı studiyaya zəng etmiş tamaşaçıya deyir: “Buyurun,
edir: “Eşidirik Sizi”. Sonra telefon bağlantısının alınmadığı bildirilir. Sual olunur: “Eşidirsinizsə, tamaşaçıya niyə cavab vermirsiniz”? Deməli, bu məqamda “eşidirik” yox, “dinləyirik” sözü yerinə düşür.
Yaxud başqa bir misal [1, s. 122]: “Məbəd XVIII əsrdə uçmuş alban kilsəsinin bünövrəsi üzərində ucaldılıb”. Bünövrə üzərində heç nə ucaltmaq olmaz. Məbədi bünövrənin üstündə ucaltmaq olar. Bu iki söz arasındakı leksik fərq ondan ibarətdir ki, bir əşya başqa bir əşyanın üzərində olanda onlar bir-birilərinə toxunmur, dayaqlanmır (lampa stolun üzərində asılıb), üstündə olanda isə onların birbaşa təmas nöqtələri olur (Lampanı stolun üstünə qoy). Ədəbiyyat 1. Əhmədli N. Jurnalistin nitq mədəniyyəti. B.: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2005, 163s. 2. Винокур Г.О. О задачах истории языка // Г.О. Винокур. Избранные работы по русскому языку. М.:1995. 3. Гумбольдт фон В. Язык и философия культуры. М.: Прогресс, 1985. 4. Леви-Строс К. Структурная антропология. М.: 1985. Мучник Б.С. Человек и текст. М.: 1985. Reyhan Salahova Summary The connections of mass media with linguistics and culture are explained in the article. It is spoken from the speech habits, that is composition part of lingual culture. Analysis of composition part of the communication condition is given. Conception of "speech habits of the journalist" is explained.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 481
Konfransın təşkilat şurası 2 Materiallar toplusunun redaksiya heyəti 3 Konfrans təşkilatçılarının iştirakçılara müraciəti 4 Konfrans iştirakçılarının ümumi siyahısı (əlifba sırası ilə) 5 PLENAR İCLASDA EDİLƏN MƏRUZƏLƏR 15-34
İsaxan Vəliyev, hüquq elmləri doktoru, professor Vicdan azadliğinin və ana dilində danişmaq hüququnun konstitusion hüquqi təminati 15
Иером. Александр (Фаут), Марианна Дворецкая, док.психол.наук, профессор Переводы Святоотеческой литературы – дело миротворчества «Общества Памяти Игумении Таисии» 19 Mайыл Б.Аскеров, доктор филол. наук, доцент, зав. отделом Социолингвистики и языковой политики ИЯ НАНА
“Теория лингво-психологического единства” – мультикультуральная теория, с потенциалом применения ко всем языкам мира
24 Gündüz İsmayılov, Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini Müasir Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri 35
BÖLMƏLƏR ÜZRƏ EDİLƏN MƏRUZƏLƏR
39-89
Gülsüm Hüseynova, fil.ü.e.d., dos
Azərbaycan tatlarının dilinin etnoqrafik leksikasına dair 39 Sədaqət Həsənova, fil.ü.e.d., professor Azərbaycan dilinin nitq mədəniyyəti problemləri 43
Венера Антонова, педагог Удины и развитие удинского языка 47 Bəxtiyar Tuncay, böyük elmi işçi Qafqaz xalqlarının dilində işlənən “kotan” termini qədim mədəni əlaqələrin yadigarı kimi 49
Rasim Heydərov, fil.ü.f.d., dos. Talış dilində söz sırası 53
Elman Mirzəyev, fil.ü.f.d. “Pani” substrat coğrafi termininin mənşəyinə dair 57
Ülkər Məmmədova, fil.ü.f.d. Orta əsrlər ərəbdilli Azərbaycan ədəbiyyatı və dil siyasəti 58
Sevinc Ağayeva, fil.ü.f.d. Talış və saxur dillərində leksik vahidlərin paralelliyi 62
Təranə Xəlilova, fil.ü.f.d. Azərbaycanda etnolinqvistik proseslər 66 Sevda Qasımova, fil.ü.f.d. İsmayıllı rayonunda dil əlaqələri 70
Firuzə Əsgərova Azərbaycanın şimal bölgəsində yaşayan 74
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 482
azsaylı xalqlar Cavid Əsədov, stajor-müəllim Müstəqillik illərində Azərbaycanda rus dilinin inkişafına dövlət qayğısı 79 Nəzirə Şalbuzova, dissertant Qrız dilində alban izləri 82
Ayişə Şabutova, tarix müəllimi Azərbaycanda yaşayan xalqların və etnik qrupların dili 86
90-143 Сейфеддин Бедирханов, k.ф.н. К ценностно – смысловой иерархии современного поэтического творчества азербайджанских лезгин 90 Hanife Koncu, Doç. Dr. “Kisâ Hadisi”ni Anlatan Iki Türkçe Mesnevî Üzerine
93 Sevinc Əliyeva, fil.ü.f.d., dosent “Dədə Qorqud” dastanları ümumtürk varisliyi və yeni islam stereotipləri kontekstində 99
Əli Fərhadov, t.ü.f.d. Azərbaycan sufi mütəfəkkirlərinin yaradıcılığında multikulturalizm 103
Салима Гасымова, к.ф.н. К вопросу об отражении в современной азербайджанской литературе симбиоза национальной и европейской культур 106 Solmaz Məmmədova, fil.ü.f.d. Dramaturgiyada bəzi multikultural məqamlar 112 Aygün Orucova, fil.ü.f.d. Nizami Gəncəvinin yaradıcılığında multikulturalizm 116 Gülşən Bəşirova, fil.ü.f.d., dosent Firidun bəy Köçərli rus yazıçıları haqqında 119 Lamiə Nağıyeva, baş müəllim XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan dilinin saflığı uğrunda mübarizədə “Molla Nəsrəddin” jurnalının rolu 122
Zülfiyyə Cəlilova, kiçik elmi işçi
Multikulturalizm mövzusu çərçivəsində erməni ziyalılarının yaradıcılığında azərbaycanlılara münasibət (XIX-XX əsrin əvvəllərində) 127 Nigar Ağayeva, müəllim Q.Q.Markezin "100 ilin tənhalığı" əsərində arxetiplər və simvollar 131 Rəna Baxışova, elmi işçi Şimali Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində ədəbiyyat (XIX-XX əsrin əvvəlləri) 134 Ruqiyyə Hüseynova, müstəqil ekspert “Qur`ani-Kərim”dəki şəfa əhkamlarının müasir təbabətdə müstəsna yeri 137
Vəfa Babayeva, doktorant Cəlil Məmmədquluzadənin hekayələrində məkan adlarının tipikləşdirilməsi 140
BÖLMƏ 3 144-195
Олег Данакари руководитель Удинского культурного центра «Орайин» Азербайджан – гарант сохранения языка, культуры и самобытности удин 144
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 483
Osman Əfəndi, fəl.ü.e.d., professor Folklorda ülvilik anlayışının bədii-estetik təcəssümü 146
Nərgiz Quliyeva, t.ü.e.d., prof.,
Elnur Həsənov, antropol.ü.f.d. Multikulturalizm ənənələrinin tədqiqində Gəncə İmamzadə abidəsinin mənbəşünaslıq əhəmiyyəti 150 Адалят Абдиева, к.филос.н Исторические предпосылки мультикультурализма в Азербайджане 152 Qüdrət Qırtımov, t.ü.f.d., dosent Zaqatalada müxtəlif dinlərə məxsus tarixi abidələr 156
Mətanət Yaqubqızı, fil.ü.f.d. Azərbaycanda yaşayan xalqlar və etnik qrupların folklorunda ortaq dəyərlər (Şəki- Zaqatala folklor nümunələri əsasında) 160 Ulduz Mürşüdova, fil.ü.f.d. dosent Azərbaycanın Şəki-Zaqatala bölgəsindən qələmə alınan laylaların tipologiyası 165
Sahibə Paşayeva,böyük elmi işçi
Ləzgi və azərbaycanlılarda ortaq mərasimlər 171
Əfsanə Həziyeva, baş müəllim Multikulturalizm cəmiyyətində kalka üsulu ilə tərcümənin spesifik xüsusiyyətləri 173 Nüşabə Əsədova, baş müəllim Multikultural toplumda ortaq semantik kodlaşma 176
Afət Həbibova, doktorant Ləzgilərin qeyri-adi toy adətləri 180 Dadaş Əliyev, dissertant Folklorumuzda multikulturalizm və bilinqvizm 182 Fazilə Nəbiyeva, doktorant Dairəvi rəqslərdə multikultural dəyərlərin təzahürü 187 Rasimə Əhmədova, müəllim, dissertant Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığında multikulturalizm 191
BÖLMƏ 4 196-252
Yusif Rzayev, psixoloq Oğuzda yaşayan udilərin və yəhudilərin özünəməxsusluğu və ortaq dəyərlər 196
Məhəbbət Paşayeva, t.ü.e.d. Şahdağ xalqlarının folklor ənənələrində alban izləri 201
Rauf Hacı, t.ü.f.d., dosent Aygün Abbasova , müəllim Azərbaycan Aespublikasında milli azlıqların mədəni irsinin qorunması və inkişafı 205 Taleh Əliyev, t.ü.f.d. Calut məbəd kompleksi haqqında 210
Zümrüd Mənsimova, fil.ü.f.d. Azərbaycan məişət-mərasim folklorunda azərbaycançılıq və multikultural dəyərlər 213
Lalə Əliyeva, t.ü.f.d. Azərbaycanda yaşayan qafqazdilli etnik qrupların maddi və mənəvi mədəniyyətində Ay Tanrıçasına sitayişin izləri 220 Südabə Hüseynova, psixol.ü.f.d. Azərbaycanda multikulturalizm və millətlərarası münasibətlərə etnopsixoloji baxış
224 Gülrux Həsənova, fil.ü.f.d. Azərbaycan və rus dillərində işlənən atalar sözləri və məsəllərdə multikultural dəyərlər və tolerantlığın təzahürləri 227
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 484
Ayşən Zərbəliyeva, müəllim Azərbaycan tolerantlığı və multikulturalizmi təhsil prosesində 231 Çinarə Əliyeva, elmi işçi Balakəndə yaşayan etnik qrupların maddi və mənəvi mədəniyyəti 235 Vəfa Hüseynova, metodist Azsaylı xalqların mədəniyyəti onların folklor nümunələrində yaşadılır 239 Aytən Əhmədova, baş müəllim Azərbaycanda yaşayan etnik azlıqlar-talışlar 242 Sevinc Mahmudova, tədqiqatçı Udilərin folklorunda tarix və mədəniyyətin izləri 246
Sahilə İbrahimova, tədqiqatçı Multikulturalizm: dil millətlər və xalqlar arasında dialoqun əsas vasitəsi kimi 248
Zümrüd Zeynalova tədqiqatçı Kommunikativ qrammatikanin tədrisi üsulu 250
253-311 Roza Eyvazova, fil e.d.,prof. Multikultural dəyərlər və din siyasəti 253
Nəzakət Qaziyeva fil.ü.f.d., dos
Dil ekologiyası və norma 257
Şəfaqət Mahmudova, fil.ü.f.d. Heydər Əliyev Azərbaycanda multikulturalizmin siyasi banisi kimi 259 Səba Namazova, fil.ü.f.d. Azərbaycanın multikulturalizm modelinin mahiyyətinə dair 263 Ülviyyə Abbasova, fil ü.f.d. Respublikamızda yaşayan etnik qrupların ədəbiyyat nümunələrində azərbaycançılıq ideyaları 266
Şəlalə Bağırova, t.ü.f d. Heydər Əliyev və multikulturalizm siyasəti 269 Şəhla Musayeva, fəls.ü.f.d. Azərbaycan. Yeni əxlaqi-dini seçimlər, qloballaşma və multikulturalizm 273 Fəridə Allahverdiyeva, fil.ü.f.d., dos. Azərbaycanda multikulturalizmin inkişaf yolları 280
Camal Arıxov, t.ü.f.d., dosent Zaqatala multikulturalizm mərkəzi kimi - ingiloylar vahid qardaşlıq ailəsində 285
Xanlar Məmmədov, həkim Multikultural dünyada özünüdərk 289 Pərvanə Teyyubova, kiçik elmi işçi Azərbaycan tolerantlığı və multikulturalizmi 293 Elçin İbrahimov “Türkologiya” jurnalının məsul katibi Multikulturalizmin Azərbaycanda həyat tərzinə çevrilməsinin əsas aspektləri
296
Könül Baxışova, kadrlar üzrə mütəxəssis Ismayıllıda yaşayan molokanlar
301 Elvin Babayev, doktorant Qədim türklərin yəhudilərə və musəviliyə qarşı olan dini tolerantlığının multikultural 306
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 485
baxımdan təhlili Nuridə Əhmədova,tarix müəl. Multikulturalizm Azərbaycanda 309
BÖLMƏ 6 312-376
Möhsün Nağısoylu, AMEA- nın müxbir üzvü, fil.ü.e.d., prof. Multikulturalizm və klassik Azərbaycan ədəbiyyatı 312
Tofiq Əbdülhəsənli, fil e.d., prof.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında multikultural dəyərlər və tolerantlıq 319 Nizami Tağısoy, prof.,dr. Dövlət-din münasibətləri və multikultural yanaşma
326 Шукюфа Джабарова, к.филос.н. Политика мультикультурализма в Азербайджане: теория и практика 328
Роберт Мобили председатель албано- удинской христианской общины Азербайджана Удины в модели мультикультуральных ценностей Азербайджана 332 Rübabə Şirinova, fəls.ü.f.d. Azərbaycanda yaşayan xalqların və etnik qrupların dini inkişafi 336 Ramid Hüseynov, s.e.ü.f.d. Multikultural təhlükəsizlik: dünya reallıqları və Azərbaycan modeli 340 Kəminə Həvil qızı, fil.ü.f.d. Heydər Əliyev irsində azərbaycançılıq ideologiyası və multikultural dəyərlər
345
Nağdəli Zamanov t.ü.f.d., dosent
Heydər Əliyevin nitqində multikultural dəyərlər 349 Namiq Abbasov, kulturol.ü.f.d. Multikulturalizm mədəniyyət siyasətinin əsası kimi 353
Mətanət Əmrahova, müəllim Qloballaşma dövründə Azərbaycanda etnik mədəniyyət və multikultural dəyərlər
357 Könül Əzimova, mədəniyyətşünas Mədəniyyətin inkişafında multikulturalizmin rolu
362 Mətanət Şəkixanova, böyük elmi işçi Azərbaycan tarixən xoşgörü fəlsəfəsinə sahibdir
365 Xalidə Xəlilova, kiçik elmi işçi
Azərbaycanda etnik qrupların multikultural mədəniyyətdə yeri 368 Saniyə Cəfərova, magistr Multikulturalizm Azərbaycanın dövlət siyasətidir 373
377-426 Əbülfəz Quliyev,AMEA-nın Azərbaycan multikulturalizminin ədəbi bədii 377
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 486
müxbir üzvü qaynaqları Selçuk Seçkin, Yrd. Doç. Dr. Makedonya Cumhuriyeti’nde Müslüman Azınlığın Dini ve Kültürel Yapılarının Durmu 379
Afaq Rüstəmova, fil.ü.e.d. Multikulturalizm XXI əsrin yeni humanist paradiqması kimi 383
Əminə Əliyeva, pr. dok. Zöhrə Əliyeva, f.ü.e.d. Tolerantlıq anlayışının tarixi inkisafı 387
Səadət Məmmədova, sosiol.ü.f.d., dosent Tolerantlıq və multikulturalizm bəşəriyyətin təhlükəsizliyinin əsasları kimi 391 Sevil Adıgözəlova, baş mütəxəssis Qədim Fransanın ərazisində yaşayan milli azlıqlar və dövlətin dilin qorunmasına dəstəyi 396
Ламия Кафар-заде, научный сотрудник Азербайджанское государство сефевидов: этнолингвистический портрет 399 Фарида Гусейнова, зав. чит. залом презид. библиотеки Межкультурные коммуникации: тенденции и перспективы развития 403 Faruk Kurt, doktorant Çokkültürlülük Modelleri ve Yeni Model Olarak M. Bokchin Anlayışı 406 Vüqar Ələsgərov, müəllim Fransada multikulturalizm və tolerantlıq 407
Günel Qarayeva, müəllim Multikulturalizm və sosial utopiya ideyası 411 Егана Нагиева, гл. сов.прокур Азербайджана Правовое государство и культурное разнообразие 412
Nərminə Abdullayeva,doktorant Multikultural informasiya xidməti kitabxanaların innovativ siyasətinin prioritet istiqaməti kimi 415
Asəf Qənbərov, magistr, müəllim
Azerbaycan Cumhuriyyeti Yasamasında Milli ve Etnik Grupların Çokkültürcülük Haklarının Düzenlenmesi 420
Mahirə Hacıyeva, doktorant Pakistanda multikulturalizm və milli mənsubiyyət problemi 424
V Fəsil: Psixolinqvistikanın və sosiolinqvistikanın aktual problemləri
427-480 Aytən Hacıyeva, fil.ü.f.d., dosent Multikulturalizm – hibrid identiklik sosiolinqvistik korrelyasiyası və koqnitiv dissonans faktoru 427 Məhəbbət Əsədova, fil.ü.f.d., dosent Müasir Azərbaycan multikulturalizminin sosiolinqvistik reallığı bilinqvizm, adstrat və superstrat problemləri kontekstində 430 Gültəkin Əliyeva, fil.ü.f.d., dosent Frazeologizmlərin leksik-qrammatik təsnifi haqqında 434
Salidə Şərifova, fil.ü.e.d., dosent
Çağdaş Azərbaycan bədii dilinin inkişaf özəllikləri və problemləri 438 Ülviyyə Rəhimova, fil ü.f.d. Sosiolinqvistikada mətnlərin təhlili problemi və multikulturalizm 443 Lalə Əliquliyeva, fil.ü.f.d., dosent Feili sifətlərdə zaman anlayışı 446
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 487
Севда Кадиева, к.ф.н. Социолингвистические аспекты и особенности перевода азербайджанской драматургии 450
Гюльтакин Исмаилова, м.н.с.
Психолингвистические аспекты изучения речевой деятельности в обострении конфликта 453
Севда Гулиева, докторант Стереотипные представления в национально-культурном самосознании русского народа 458 Tünzalə Musayeva, dissertant Liderin nitq üslubunun formalaşmasının psixolinqvistik aspektləri 463 Rumella Əsədova, baş müəllim Zaman budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlələr sosial mühitdə zaman kateqoriyasının ifadə vasitəsi kimi 467 Зульфия Мусави, научный работник Специфика невербальной коммуникации в разных культурах 471
Gültəkin Salmanova, müəllim Dil sistemində frazeoloji birləşmələrin yeri 476 Reyhan Salahova, magistrant KİV və linqvokulturologiya 478
MÜNDƏRİCAT
480
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 488
Yüklə 6,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|