48
maxsus fondlarida jamlanadi. Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish
fondlarini tuzish va
ulardan foydalanish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
Quyidagilar davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning asosiy prinsiplari hisoblanadi:
2
davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish shakllarini mehnat jamoasining manfaatlarini
hisobga olgan holda aniqlash;
davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish vaqtida mulkni pulli va pulsiz topshirishni qo‘shib
olib borish;
pulsiz va pulli xususiylashtiriladigan mulkdan ulush olishda fuqarolarning huquqlari tengligi;
davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish sharoitida barcha fuqarolar ijtimoiy himoya
qilinishini ta’minlash;
oshkoralik davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish tadbirlarini
amalga oshirish ustidan
davlat va jamoat nazoratini yo‘lga qo‘yish;
raqobat to‘g‘risidagi qonunchilik talablariga rioya etish.
Vazirlar Mahkamasining qaroriga muvofiq 2021 yildan 2025 yilgacha davlat mulkini xususiylashtirish
rejasi ishlab chiqildi. Xususan, davlat ishtirokidagi korxonalar soni 2021 yilda 30 foizga, 2023 yilda 65
foizga va 2025 yilda 75 foizga qisqarishi rejalashtirilgan.
3
Ta'kidlash joizki, iqtisodiyotni rivojlantirish va
liberallashtirishning asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini
kamaytirish, xususiy mulk rolini yanada mustahkamlash.
Xususiylashtirish miqyosi avvalo, u yoki bu mamlakatda xususiy sektorni qay darajada milliylashtirish
darajasiga bog‘liq. Xususiylashtirish bir qancha davlatlarda quyidagicha amalga oshirildi.
Buyuk
Britaniya tajribasi,
birinchi navbatda, xususiylashtirish shakllarining xilma-xilligi, mamlakat byudjeti
uchun
yuqori rentabellik, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, xususiylashtirishdan keyingi davrda
ishlab chiqarishni nazorat qilish bilan qiziq. Fransiyadagi xususiylashtirish tajribasini ko'rib chiqishga
arziydi. Xususiylashtirish byudjet taqchilligini Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlish uchun zarur boʻlgan
darajaga tushirish, mulkni davlat tasarrufidan chiqarishda keng aholining
ishtirok etish imkoniyatini
taʼminlash maqsadida amalga oshirildi. Fransiyaning xususiylashtirilishi yalpi ichki mahsulot, sanoat
ishlab chiqarishi va iqtisodiy samaradorlikning oshishiga olib keldi. Fransiya xususiylashtirishning asosiy
xususiyatlari quyidagilardan iborat: fuqarolar o'rtasida ulushlarning ommaviy taqsimlanishi, sinchkovlik
bilan tanlangan strategik
investorlarni jalb qilish, xususiylashtirishdan keyin davlat nazorati, davlat
mulkida strategik tarmoqlarning saqlanib qolishi va davlat byudjetiga yuqori daromad keltirishi.
Belgiyada xususiylashtirish yoki uchinchi shaxslarning ishonchli boshqaruviga berish tartiblarini tartibga
soluvchi maxsus qonun hujjatlari mavjud emas. Hukumat har bir korxona uchun maxsus qaror va
farmoyishlar qabul qiladi. Xususiylashtirishni tashkil etish uchun Federal xolding kompaniyasi tuzildi,
unga xususiylashtirilgan korxonalarning ulushlari berildi. Moliya vazirligi
bilan kelishilgan holda
xususiylashtirilgan korxonalarni qayta qurish va sotishdan oldingi tayyorgarlik ishlarini olib bordi.
Belgiya kompaniyalarining davlat aktsiyalarini sotishning asosiy usullari: xorijiy investorlarga sotishda
Amerika depozitar tilxatlaridan foydalanish va mahalliy va xorijiy investorlarga ruxsat beruvchi shartlar
bilan ko'p bosqichli tender o'tkazish. Belgiya tajribasidan shuni ta’kidlash mumkinki, xususiylashtirishdan
oldin davlat tomonidan korxonalarni qayta qurish amalga oshirilgan, xususiylashtirish jarayonining o‘zi
2
(3-moddaning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 1995-yil 31-avgustdagi 118-I-son
Qonuni tahririda — Oliy
Majlis Axborotnomasi, 1995-y., 9-son, 193-modda)
3
https://brightuzbekistan.uz/uz/ozbekistonda-davlat-mulkini-xususiylashtirish-rejasi-ishlab-chiqilgan/
49
ishlab chiqarishni saqlab qolish va rivojlantirish uchun bir qator shart-sharoitlarga muvofiq amalga
oshirilgan. Agar investor Belgiyaning milliy manfaatlariga zid harakat qilgan bo'lsa, davlatga aktsiyalarni
qaytarib sotib olish huquqi berilgan.
4
Davlat
mulkini
xususiylashtirishning
xorijiy
davlatlar
tajribasidan
olgan
xulosam
shuki,
xususiylashtirishning ikki turi o'rtasidagi eng muhim farqlar quyidagilardir. Birinchi holda, G'arb
amaliyotida xususiylashtirish davlat ishtirokining pasayishi bilan boshqaruv mexanizmini o'zgartirish
jarayoni sifatida qaraladi. Ikkinchi turdagi xususiylashtirish, birinchi navbatda, davlat yoki kommunal
mulkni xususiy mulkka o'tkazish bilan bog'liq. Birinchi holda, iqtisodiy tarkibiy qism, ikkinchisida -
siyosiy tarkibiy qism ustunlik qiladi. Xususiylashtirishning o‘zi iqtisodiyotdagi
taraqqiyotni kafolatlay
olmaydi. Lekin u keng ma'noda ishlab chiqarish vositalariga xususiy va davlat mulkchiligining
kombinatsiyasini o'z ichiga olgan iqtisodiy sohaning raqobatbardoshligini oshiradi. Oʻzbekistonda davlat
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish boʻyicha Davlat dasturiga
muvofiq tadbirkorlikni qoʻllab-quvvatlash va korxonalarni xususiylashtirilgandan keyingi davrda qatʼiy
ishlashini taʼminlash chora tadbirlari ishlab chiqilgan. Davlat tasarrufidan chiqarilgan korxonalarni
xususiylashtirishdan keyingi davrda qatʼiy ishlashi uchun maxsus investitsiya fondlari va banklar tashkil
etilgan, xususiylashtirishdan kelgan mablagʻlar jamgʻarilib, ular xususiylashtirilgan korxonalarni
rivojlantirish uchun sarflanmoqda. Davlatga tegishli aksiyalarga olingan dividendlar
asosiy fondlarni
yangilash va ularni texnik qayta jihozlashga yoʻnaltirilmoqda.
Dostları ilə paylaş: