Davlat mulkini xususiylashtirishning xorijiy mamlakatlar tajribasi abdullayeva Mohinabonu Xayrullayevna

Volume: 02 Issue: 08 | August - 2022 ISSN: 2181-2616
 

---

48
maxsus fondlarida jamlanadi. Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish fondlarini tuzish va 
ulardan foydalanish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 
Quyidagilar davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning asosiy prinsiplari hisoblanadi:
2
 davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish shakllarini mehnat jamoasining manfaatlarini 
hisobga olgan holda aniqlash; 
 davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish vaqtida mulkni pulli va pulsiz topshirishni qo‘shib 
olib borish; 
 pulsiz va pulli xususiylashtiriladigan mulkdan ulush olishda fuqarolarning huquqlari tengligi; 
 davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish sharoitida barcha fuqarolar ijtimoiy himoya 
qilinishini ta’minlash; 
 oshkoralik davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish tadbirlarini amalga oshirish ustidan 
davlat va jamoat nazoratini yo‘lga qo‘yish; 
 raqobat to‘g‘risidagi qonunchilik talablariga rioya etish. 
Vazirlar Mahkamasining qaroriga muvofiq 2021 yildan 2025 yilgacha davlat mulkini xususiylashtirish 
rejasi ishlab chiqildi. Xususan, davlat ishtirokidagi korxonalar soni 2021 yilda 30 foizga, 2023 yilda 65 
foizga va 2025 yilda 75 foizga qisqarishi rejalashtirilgan.
3
Ta'kidlash joizki, iqtisodiyotni rivojlantirish va 
liberallashtirishning asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini 
kamaytirish, xususiy mulk rolini yanada mustahkamlash. 
Xususiylashtirish miqyosi avvalo, u yoki bu mamlakatda xususiy sektorni qay darajada milliylashtirish 
darajasiga bog‘liq. Xususiylashtirish bir qancha davlatlarda quyidagicha amalga oshirildi. Buyuk 
Britaniya tajribasi, birinchi navbatda, xususiylashtirish shakllarining xilma-xilligi, mamlakat byudjeti 
uchun yuqori rentabellik, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, xususiylashtirishdan keyingi davrda 
ishlab chiqarishni nazorat qilish bilan qiziq. Fransiyadagi xususiylashtirish tajribasini ko'rib chiqishga 
arziydi. Xususiylashtirish byudjet taqchilligini Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlish uchun zarur boʻlgan 
darajaga tushirish, mulkni davlat tasarrufidan chiqarishda keng aholining ishtirok etish imkoniyatini 
taʼminlash maqsadida amalga oshirildi. Fransiyaning xususiylashtirilishi yalpi ichki mahsulot, sanoat 
ishlab chiqarishi va iqtisodiy samaradorlikning oshishiga olib keldi. Fransiya xususiylashtirishning asosiy 
xususiyatlari quyidagilardan iborat: fuqarolar o'rtasida ulushlarning ommaviy taqsimlanishi, sinchkovlik 
bilan tanlangan strategik investorlarni jalb qilish, xususiylashtirishdan keyin davlat nazorati, davlat 
mulkida strategik tarmoqlarning saqlanib qolishi va davlat byudjetiga yuqori daromad keltirishi. 
Belgiyada xususiylashtirish yoki uchinchi shaxslarning ishonchli boshqaruviga berish tartiblarini tartibga 
soluvchi maxsus qonun hujjatlari mavjud emas. Hukumat har bir korxona uchun maxsus qaror va 
farmoyishlar qabul qiladi. Xususiylashtirishni tashkil etish uchun Federal xolding kompaniyasi tuzildi, 
unga xususiylashtirilgan korxonalarning ulushlari berildi. Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda 
xususiylashtirilgan korxonalarni qayta qurish va sotishdan oldingi tayyorgarlik ishlarini olib bordi. 
Belgiya kompaniyalarining davlat aktsiyalarini sotishning asosiy usullari: xorijiy investorlarga sotishda 
Amerika depozitar tilxatlaridan foydalanish va mahalliy va xorijiy investorlarga ruxsat beruvchi shartlar 
bilan ko'p bosqichli tender o'tkazish. Belgiya tajribasidan shuni ta’kidlash mumkinki, xususiylashtirishdan 
oldin davlat tomonidan korxonalarni qayta qurish amalga oshirilgan, xususiylashtirish jarayonining o‘zi 
2
(3-moddaning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 1995-yil 31-avgustdagi 118-I-son Qonuni tahririda — Oliy 
Majlis Axborotnomasi, 1995-y., 9-son, 193-modda) 
3
https://brightuzbekistan.uz/uz/ozbekistonda-davlat-mulkini-xususiylashtirish-rejasi-ishlab-chiqilgan/ 

---

49
ishlab chiqarishni saqlab qolish va rivojlantirish uchun bir qator shart-sharoitlarga muvofiq amalga 
oshirilgan. Agar investor Belgiyaning milliy manfaatlariga zid harakat qilgan bo'lsa, davlatga aktsiyalarni 
qaytarib sotib olish huquqi berilgan.
4
Davlat 
mulkini 
xususiylashtirishning 
xorijiy 
davlatlar 
tajribasidan 
olgan 
xulosam 
shuki, 
xususiylashtirishning ikki turi o'rtasidagi eng muhim farqlar quyidagilardir. Birinchi holda, G'arb 
amaliyotida xususiylashtirish davlat ishtirokining pasayishi bilan boshqaruv mexanizmini o'zgartirish 
jarayoni sifatida qaraladi. Ikkinchi turdagi xususiylashtirish, birinchi navbatda, davlat yoki kommunal 
mulkni xususiy mulkka o'tkazish bilan bog'liq. Birinchi holda, iqtisodiy tarkibiy qism, ikkinchisida - 
siyosiy tarkibiy qism ustunlik qiladi. Xususiylashtirishning o‘zi iqtisodiyotdagi taraqqiyotni kafolatlay 
olmaydi. Lekin u keng ma'noda ishlab chiqarish vositalariga xususiy va davlat mulkchiligining 
kombinatsiyasini o'z ichiga olgan iqtisodiy sohaning raqobatbardoshligini oshiradi. Oʻzbekistonda davlat 
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish boʻyicha Davlat dasturiga 
muvofiq tadbirkorlikni qoʻllab-quvvatlash va korxonalarni xususiylashtirilgandan keyingi davrda qatʼiy 
ishlashini taʼminlash chora tadbirlari ishlab chiqilgan. Davlat tasarrufidan chiqarilgan korxonalarni 
xususiylashtirishdan keyingi davrda qatʼiy ishlashi uchun maxsus investitsiya fondlari va banklar tashkil 
etilgan, xususiylashtirishdan kelgan mablagʻlar jamgʻarilib, ular xususiylashtirilgan korxonalarni 
rivojlantirish uchun sarflanmoqda. Davlatga tegishli aksiyalarga olingan dividendlar asosiy fondlarni 
yangilash va ularni texnik qayta jihozlashga yoʻnaltirilmoqda.