Dasturni tekshirishning formal usullari

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
SAMARQAND FILIALI 
“Kompyuter injiniringi” fakulteti 
“Kompyuter injinieingi” kafedrasi 
“DASTURNI TEKSHIRISHNING FORMAL USULLARI”
fanidan 
 
 
 
 
Mavzu:
 
Ketma-ket dasturlarni deduktiv tekshirish 
 
 
 
 
 
 
Bajardi: Umid Nurquvatov 
 
 
 
 
 
 
Qabul qildi: MAHMUDOV R 
 
 

---

«Dasturlarni tekshirishning formal usullari» 
Mavzu: Ketma-ket dasturlarni deduktiv tekshirish 
Ketma-ket dasturlar, yani alg'oritmlar, deduktiv tekshirishni amalga oshirish 
uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin: 
Test qilish: Ketma-ket dasturni o'zgartirishsiz yoki kuchli testlar yordamida 
sinab ko'ring. Bu, dasturning asosiy funktsiyalarini va xususiyatlari tekshirilgan 
holda dasturda biron bir xatolik yoki nomutanosiblik borligini aniqlashga yordam 
beradi. 
Kode analiz qilish: Ketma-ket dasturda kodning barcha qismlarini tekshirib, 
ushbu kodda xatolik yoki nomutanosibliklarni aniqlash mumkin. Bu, xususiyati 
dastur kichik bo'lsa va biron bir test qilish mumkin bo'lmagan vaqt uchun foydali 
bo'ladi. 
Debug qilish: Debug oynasi yordamida ketma-ket dasturda sodir bo'lgan 
xatoliklarni topish va ularni tuzatish mumkin. Debug oynasida, dasturning har bir 
qadamini bajarishni to'xtatib, o'zini tekshirish va muammolarni aniqlash mumkin. 
Kodni tiklash: Ketma-ket dasturda kodni to'g'rilash yordamida kodda xatolik 
yoki nomutanosibliklarini aniqlab, ularni tuzatish mumkin. Buni qilish uchun 
dasturning qayta yozilishini talab qilish kerak bo'ladi. 
Formal verifikatsiya: Ketma-ket dasturda biron bir xatolik qolmaganini 
tasdiqlash uchun formal verifikatsiya yordamidan foydalanish mumkin. Bu usulda, 
dasturning ishlashini ko'rsatuvchi matematik modellari ishlatiladi. 
Bu usullar ketma-ket dasturlarni deduktiv tekshirish uchun foydalaniladigan 
eng mashhur usullardir. Ushbu usullarning har biri biror xil natijalarga erishishga 
yordam beradi. 
Deduktiv tekshirish, dasturlarning to'g'ri ishlashi uchun lozim bo'lgan shartlar 
va ehtimollar to'g'risida chora-tadbirlar amalga oshirish yordamida, dasturlarning 
xato yoki muammo qolmaganligini tasdiqlash usuli hisoblanadi. 
Deduktiv tekshirishning boshqa ma'nolari ham mavjud, shu jumladan, 
matematik 
modellarda 
yoki 
tizimlarda 
muhim 
natijalarga 
erishishda 
foydalaniladigan ma'lumotlar yoki aniq xususiyatlarga asoslangan tasdiqlash usuli. 
Bu usulda, dasturning to'g'ri ishlashi uchun kerakli bo'lgan barcha shartlar va 
ehtimollar aniqlanib, dastur yaratuvchisi tomonidan aniqlangan testlar yordamida, 
dastur to'g'ri ishlashi haqida aniqligi tasdiqlanadi. 
Deduktiv tekshirishning muhim asosiy qismi, lozim bo'lgan shartlar va 
ehtimollar aniqlash va to'g'ri ishlash uchun testlar yaratishdir. Bu testlar odatda 
katta sonli ma'lumotlar to'plamidan tashkil topgan holda, dasturning barcha 
funktsiyalarini tekshirish uchun yaratiladi. 

---

Deduktiv tekshirish, dasturlarning to'g'ri ishlashiga nisbatan yuzaga keladigan 
har qanday muammolarni aniqlashga yordam beradi va dasturni yaxshilash uchun 
zarur bo'lgan o'zgarishlarni belgilashga imkon beradi. 
Deduktiv tekshirishda bir necha sinflarga bo'linadi, masalan, funksiyalar, 
klaslar, sinfdagi obyektlar va h.k. Shu sababli, quyidagi C++ kodida deduktiv 
tekshirishni ko'rsatishning yalpi darajasini ko'rsataman: 
#include  
using namespace std; 
bool isEqual(int a, int b) { 
if (a == b) { 
return true; 
} else { 
return false; 
} 
} 
int main() { 
int x = 3; 
int y = 4; 
bool result; 
result = isEqual(x, y); 
if (result == true) { 
cout << "x va y o'zaro teng." << endl; 
} else { 
cout << "x va y o'zaro teng emas." << endl; 
} 
return 0; 
} 
Deduktiv tekshirishda bir necha sinflarga bo'linadi, masalan, funksiyalar, 
klaslar, sinfdagi obyektlar va h.k. Shu sababli, quyidagi C++ kodida deduktiv 
tekshirishni ko'rsatishning yalpi darajasini ko'rsataman: 
c 
Copy code 

---

#include  
using namespace std; 
bool isEqual(int a, int b) { 
if (a == b) { 
return true; 
} else { 
return false; 
} 
} 
int main() { 
int x = 3; 
int y = 4; 
bool result; 
result = isEqual(x, y); 
if (result == true) { 
cout << "x va y o'zaro teng." << endl; 
} else { 
cout << "x va y o'zaro teng emas." << endl; 
} 
return 0; 
} 
Bu kodda, isEqual nomli bir funktsiya yaratilgan. Bu funktsiya ikkita butun 
sonni qabul qilib, ularning qiymatlari bir-biriga teng ekanligini aniqlaydi. Agar 
ikkisi bir-biriga teng bo'lsa, true qiymati qaytariladi; aks holda false qiymati 
qaytariladi. 
Dasturda, x va y o'zgaruvchilariga mos qiymatlar ta'qdim etiladi. result 
o'zgaruvchisi isEqual funktsiyasini chaqiradi va isEqual funktsiyasidan qaytgan 
qiymatni saqlaydi. 
So'nggi qadamda, result o'zgaruvchisining qiymati tekshiriladi. Agar true 
qiymati qaytgan bo'lsa, x va y o'zaro teng ekanligini tasdiqlash uchun cout 
operatori yordamida ma'lumot konsolga chiqariladi. Aks holda, x va y o'zaro teng 
emasligini tasdiqlash uchun ma'lumot konsolga chiqariladi. 

---

Bu kod, deduktiv tekshirishning asosiy qismlarini ko'rsatadi, shu jumladan, 
funktsiyalar yaratish, amallar chaqirish va yordamchi o'zgaruvchilardan 
foydalanish.