Samarqand davlat arxitektura-qurilish

EHMlar uchinchi avlodi 60-yillar oxiri va 70-yillar boshlarida paydo bo’ldi. Ushbu
mashinalar integral holda ishlaydigan yarim o’tkazgichlar asosiga qurilgan. Integral sxema ancha
murakkab tranzistorli sxemaga mos tugallangan mantiqiy funksional bloklarni ifodalaydi. Ushbu
sxemalarning qo’llanilishi EHMlar o’lchamining keskin qisqarishiga, ishonchliligi unum-
dorligining oshishiga olib keldi. Bunga ko’p qatlamli pechat qilish montajining qo’llanishi
ko’mak berdi.
Ayni turdagi EHMlar mashinalar tuzilmasining nomarkazlashuv tendensiyasi davom etishiga
olib keldi. Shundan keyin bir necha, jumladan ixtisoslashgan prosessorli hisoblash tizimlari keng
qo’llanila boshlandi. Tashqi qurilmalar nomenklaturasi o’zgardi. Ularning tarkibida asosiy
o’rinni terminal va terminal stansiyalar, katta hajmni sig’dira oladigan magnitli disklar egallaydi.
Ta’kidlash joizki, bu davrda EHMning mantiqiy tuzilmasi bilan bog’liq bo’lgan tavsiflar
majmuini anglatuvchi EHM «arxitekturasi» atamasi joriy etildi. «Arxitektura» tushunchasiga
EHM elementlari(apparatura va dasturiy ta’minot), foydalanuvchi nuqtai nazaridan EHM
xususiyatini belgilovchi elementlar o’rtasidagi aloqa va o’zaro harakatlar tamoyillari kiradi.
Uchinchi avlod EHMda ilk bor EHMlar oilasini yaratishga nisbatan arxitektura jihatdan yagona
yondashuv qo’llanilgan. Bunday yondoshuv birinchi galda bir oila tarkibiga kiruvchi EHM
modellarining yagona konstruktorlik-texnologik bazasi va dasturiy muvoffiqligini anglatadi.
Dasturiy ta’minot va birinchi galda operasion tizimlarning roli kuchaydi. Operasion
tizimlarining rivojlanishi mashinalarning turli rejimda paketlarni qayta ishlash, vaqtni bo’lish,

---

so’rov-javob rejimi ishlarini boshqarishni ta’minladi. Aytish joizki, dasturiy ta’minot qiymati
tufayli apparaturalar narxi oshdi.
Ushbu avlod mashinalarida ularga uzoq masofada bo’lgan abonentlarning bevosita kira olish
imkoniyati kengaydi. Abonentlarning EHMlar bilan muloqati mashina-axborot aloqa kanallari
(telegraf, telefon, radioaloqa va hakazo) bilan bog’liq abonent punktlarining rivojlangan tarmog’i
hisobiga amalga oshiriladi.
EHMdan foydalanish sohalari ancha kengaydi. Masalan, samarali ishlash nuqtai nazaridan
mumkin bo’lmagan vazifalar borasidagi cheklashlar deyarli yo’q bo’ldi. Ulardan foydalanuv-
chilar o’rtasida vaqtni avtomat ravishda aniqlash rejimidagina emas, boshqaruvchi tizim tarki-
bida vaqtning aniq bir ko’lamida ham ishlashga qodir universal mashinalar sifatida foydalanila
boshlandi.