Ularning malakasini oshirish hududiy markazi aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi

YORDAMCHI KUROLLAR (ASBOBLAR) TUGMALARI SATRI - 
oynaning uchinchi satri bo‘lib bu satrda yordamchi kurollar (asboblar) 
tugmalari joylashgan, ular yordamida dasturning har xil asosiy va ko‘p 
ishlatiladigan buyruqlarni tezkor bajarishimiz mumkin. 
ISH SOHASI - oynaning asosiy qismi bo‘lib uning ichida dastur 
bajariladi va ma’lumotlar ko‘rsatiladi. 
MA’LUMOTLAR SATRI - oynaning eng pastki satri. Bu satrda har xil 
qo‘shimcha ma’lumotlar ko‘rsatiladi 
OYNA CHEGARALARI - oynaning turt tomonida joylashgan 
kalinchizikli sohalar. Ularni sichqoncha yordamida bosib turib siljitsak 
natijada oynani hajmini o‘zgaradi (cho‘ziladi, kattalashadi yoki 
kichkinalashadi). 
KO‘RIB CHIQISH CHIZGICHLARI - oynaning o‘ng va pastki qismlarda 
joylashgan sohalar. Ular yordamida oyna ichidagi ma’lumotlarni to‘liq 
ko‘rib chiqish mumkin., buning uchun shu sohalardagi ustki yoki pastki, 
chap yoki ung tomondagi strelkalarni bosish kerak yoki shu sohalarda 
joylashgan to‘rtburchak ko‘rsatkichni kuzg‘altirish kerak. 
Oynaning nom satrida joylashgan asosiy uchta tugmasi yordamida 
biz shu oynaning umumiy ko‘rinishini o‘zgartirishimiz mumkin. Oyna 3 xil 
ko‘rinishda bo‘lishi mumkin: kattalashtirilgan, normallashtirilgan va 
kichkinalashtirilgan. Tugmalar esa 4 xil ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. 
1 - Kichiklashtirish (Свернуть) - Oynaga mos tugma vazifalar satrida 
qoldirib, ekrandan olib tashlash. Shu tugmaga bosganimizda oyna yana 
o‘zining oldingi holatga o‘tadi. 
2 a - Kattalashtirish (Развернуть) - Oynani butun ekran hajmdagi 
holatga o‘tkazish. 
2 b - Normallashtirish (Нормализовать) - Oynani o‘rtacha hajmdagi 
holatga o‘tkazish 
3 - Berkitish (Закрыть) - Oynani berkitish, vazifalar satri va ekrandan 
olib tashlash. 
Windowsda matn kiritishdan tashqari qolgan amallarni 
barchasini sichqoncha yordamida bajarishimiz mumkin. Sichoncha 
yordamida bajariladigan harakatlar: 
bittali bosish yoki tanlash - sichqonchaning chap tugmasini bir marta 
bosib quyvorish, 
ikkitali bosish yoki ochish - sichqonchani chap tugmasini ikki marta 
ketma-ket ravishda bosib quyvorish. 

---

6 
Kontekst (yordamchi) menyusini chiqarish - sichqonchani o‘ng 
tugmasini bir marta bosib quyvorish. 
Ko‘chirib olish yoki siljitish - sichqonchani chap tugmasini bosib 
quyvormasdan joyidan qo‘zg‘altirish. 
Yordamchi qurollar tugmalaridan tashqari Windows ning 
sichqoncha bilan ishlash uchun mo‘jallangan o‘zining oyna muloqot 
elementlari ham mavjud. 
Oynalarning muloqot elementlari: 
- Hamma o‘zgartirilarni saqlab oynani berkitish tugmasi.
- Hamma o‘zgartirishlarni bekor qilib oynani berkitish 
tugmalari.
- Hamma o‘zgarishlarni saqlab oynani berkitmaslik tugmasi.
- Oynani berkitish tugmasi
- Berk ro‘yxat. O‘ng tomondagi strelkachani sichqoncha 
yordamida bosganimizda shu ro‘yxat sohasi ochiladi. Agar 
ro‘yxat ochilgan sohaga sig‘masa, u holda uni to‘liq ko‘rib 
chiqish uchun o‘ng tomondagi ko‘rib chiqish ko‘rsatkichlardan 
foydalanamiz.
- Ochiq ro‘yxat. Agar ro‘yxat sohaga sig‘magan bo‘lsa, u holda 
uni to‘liq ko‘rib chiqish uchun o‘ng tomondagi ko‘rib chiqish 
ko‘rsatkichlardan foydalanamiz.
- Bayroqchalar. Yumaloq bayroqchalar yordamida bir vaqt 
o‘zida faqat bittasini tanlashimiz mumkin bo‘lsa, to‘rtburchak 
bayroqchalar yordamida esa bir vaqt ichida bir nechtasini ham 
tanlashimiz mumkin.
- Kiritish sohasi. Bu sohaga ma’lumotlarni kiritish uchun 
sichqonchaning chap tugmasi bilan shu sohaga bir marta 
bosamiz.
- Hisoblagich. Bu sohadagi ma’lumotlarni o‘zgartirish uchun 
hisoblagich chap tomondagi yuqoridagi yoki pastdagi 
strelkachalarni sichqonchaning chap tugmasi bilan bosamiz.
- Yugurdakcha (Бегунок). Bu element yordamida biz har xil 

---

7 
qurilmalar xususiyatlarini o‘zgartirishimiz mumkin. Buning 
uchun sichqonchani chap tugmasi yordamida o‘rtadagi 
ko‘rsatkichni bosib siljitamiz.
WINDOWS ish stolida papka yorliklar va har xil maxsus belgilar 
joylashadi. PAPKA -bu so‘z bilan nomlangan diskdagi ma’lumotlar sohasi, 
uning ichida boshqa papka va fayllar joylanishi mumkin. Bu sohada fayl va 
boshqa papkalar saqlanishi mumkin. YORLIQ - bu diskda joylashgan fayl 
yoki dasturgacha yo‘llanma. Bu yo‘llanmaga sichqoncha bilan ikkitali 
bosish yordamida kirsak, kompyuter yo‘llanmaga mos fayl yoki dasturni 
ochib beradi. Bitta fayl yoki dastur bir nechta yorliqlarga ega bo‘lishi 
mumkin. Maxsus yoki ish stolninng asosiy papkalar - bu Windows dastur 
ustidan har xil amallarni bajaruvchi maxsus dasturlarga yo‘llanma. Ular 
qo‘yidagicha: 
- МОЙ КОМПЮТЕР - maxsus papka yordamida sizning 
kompyuteringizda joylashgan disklar, papkalar va ular ichidagi fayllarni 
ko‘rish va ular bilan ishlashga (har xil amallar bajarish) imkoniyat yaratadi. 
- МОИ ДОКУМЕНТЫ - maxsus papkada ish jarayonida 
foydalanuvchi tomonidan yaratilgan matn, rasm, jadval va boshqa fayllar 
saqlanadi. Bu belgi yordamida esa shu papkaga tezkor o‘tishimiz mumkin 
va ular bilan ishlash imkoniyat yaratiladi). 
- СЕТЕВОЕ ОКРУЖЕНИЕ - maxsus papka yordamida 
sizning kompyuteringizga tarmoqga ulangan kompyuterlardagi fayl, papka 
va disklar bilan ishlashga imkoniyat yaratadi. 
- КОРЗИНА - maxsus papkada yaqinda o‘chirilgan fayl va 
papkalarni ro‘yxati joylashadi. Bu belgi yordamida esa shu papkaga tezkor 
o‘tishingiz va ro‘yxat yordamida ularni qayta joyiga tiklashingiz mumkin 
bo‘ladi. 
Windowsning maxsus papkalar qo‘yidagi qismlardan iborat: Nom 
satri, Menyu satri, Yordamchi qurollar tugmalari satri, Ish soha, Ma’lumotlar 

---

8 
satri, Oyna chegaralari va Ko‘rib chiqish chizgichlari. Ushbu papkalarning 
hammasida yordamchi kurollar (asboblar) tugmalari satri bir xil bo‘lib ular 
yordamida biz eng asosiy amallar va harakatlarni bajarishimiz mumkin. 
Shu tugmalar bilan yaqinrok tanishaylik. 
1. НАЗАД - oynaning oldingi ko‘riniga o‘tish 
2. ВПЕРЕД - oynaning keyingi ko‘rinishiga o‘tish 
3. ВВЕРХ - yuqoridagi papkaga chiqish 
4. ПОИСК - fayl, papka, kompyuterni, Internet sahifani qidirish 
5. ПАПКИ - ish sohani chap tomondagi qismda papkalar ro‘yxatini 
ko‘rsatish yoki ko‘rsatmaslik 
6. ЖУРНАЛ - ish sohani chap tamondagi qismda oxirgi ochilgan va 
ko‘rilgan internet sahifalar ro‘yxatini ko‘rsatish yoki ko‘rsatmaslik 
7. ПЕРЕМЕСТИТЬ В - tanlangan ob’ektni boshqa joyga ko‘chirib 
olish 
8. КОПИРОВАТЬ В - tanlangan ob’ekt nusxasini boshqa siz 
ko‘rsatgan joyga ko‘chirib olish 
9. УДАЛИТЬ - tanlangan ob’ektni o‘chirish