2.4. Ichki kuch faktorlari (IKF) bilan kuchlanishlar orasidagi bog’lanishlar Yuqorida nuqtadagi kuchlanishni ikkita tuzuvchilarga - normal va urinma kuchlanishlarga
ajratgan edik (2.5 - , 2.6 - shakl, a).
2.6 - shakl.
Bahzi hollarda to’la kuchlanish vektorini koordinata o’qlariga parallel bo’lgan uchta
tuzuvchiga ajratish qulay bo’ladi. 2.6, b shaklda brus ko’ndalang kesimidagi ixtiyoriy nuqtadagi
kuchlanishlarning koordinata o’qlariga parallel bo’lgan tuzuvchilari ko’rsatilgan. Bu
tuzuvchilarning indekslari quyidagi qoida asosida qo’yilgan: normal kuchlanishning indeksi kesim
normali parallel bo’lgan o’qni, urinma kuchlanishning birinchi indeksi shu nuqtadagi normal
kuchlanish indeksi bilan mos bo’lib, kesim normali parallel bo’lgan o’qni, ikkinchi indeksi
kuchlanishning qaysi o’qqa parallelligini ko’rsatadi.
To’la kuchlanishni normal va urinma kuchlanishlarga ajratish ma’lum fizik mahnoga ega.
Zo’riqqan material zarralari bir - birlaridan uzoqlashish yoki yaqinlashishga intilgan holda normal
kuchlanishlar hosil bo’ladi. Urinma kuchlanishlar material zarralarining ko’rilayotgan kesim
bo’yicha siljishi bilan bog’liqdir.
Endi brusning ko’ndalang kesimidagi IKF bilan kuchlanishlar orasidagi munosabatlarini
tuzamiz. Elementar yuzachadagi elementar ichki kuchlar quyidagiga teng:
;
dF dN z
=
;
dF dQ zx x
=
.
dF dQ zy y
=
Elementar ichki kuchlarni brusning ko’ndalang kesim yuzi bo’yicha yig’ib, bosh
vektorning tuzuvchilari uchun quyidagi ifodalarni hosil qilamiz:
;
=
F z dF N
;
=
F zx x dF Q
.
=
F zy y dF Q
(2.5)
Elementar ichki kuchlarning tegishli o’qlarga nisbatan elementar momentlarini topamiz:
;
;
xdF dM ydF dM z y z x
=
=
.
xdF ydF dM zy zx z
+
=
Bundan
(
)
+
=
=
=
F zy zx z F z y F z x dF x y M xdF M ydF M .
;
;
(2.6)
Bu formulalar yordamida IKF ma’lum bo’lganida kuchlanishlarni topish mumkin.