Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- NATURAL SCIENCES BIOLOGY
- ABŞERONDA YAPON BİRGÖZÜ BİTKİSİNİN MEYVƏ VƏ YARPAQLARININ MİKOBİOTASI Ağavəli İBRAHİMOV, Fəridə YAQUBOVA
- ƏYİLMİŞYARPAQ YUKKA NÖVÜNÜN ABŞERON ŞƏRAİTİNDƏ BİOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ Elnarə SALAHOVA
- ABŞERON YARIMADASINDA NEFTİN TORPAQ EKOLOGİYASINA TƏSİRİ Əli İBRAHİMOV
|
CuInSe 2 -FeSe-In 2 Se 3 SİSTEMİ Rahilə MIRZƏYEVA, M. R. ALLAZOV, R. F. ABBASOVA, M. B. BABANLI Bakı Dövlət Universiteti r-mirzoeva@mail.ru CuInSe
2 -FeSe-In
2 Se 3 kvaziüçlü sistemini tədqiq etməkdə məqsəd sistemin bütün qatılıq sahələrində gedən fiziki- kimyəvi proseslərin xarakterini müəyyənləşdirmək, məlum və mövcud ola biləcək fazaların ilkin kristallaşma və mövcudluq sahələrini müəyyənləşdirmək, bərk faza tarazlıqları diaqramını və likvidus səthinin proeksiyası diaqramını qurmaq olmuşdur. CuInSe 2
2 Se 3 sistemində baş verən fiziki-kimyəvi çevrilmələr CuInSe 2 -In 2 Se 3 , In 2 Se 3 - FeSe, CuInSe 2 – FeSe və CuInSe 2 - FeIn 2 Se 4 kvazibinar sistemlərinin və bir neçə qeyri-kvazibinar kəsiklərinköməyilə araşdırılmışdır. Bu kəsiklərin birinci ikisi haqqında məlumatlar ədəbiyyat materiallarından götürülmüş və bəzi tərkiblərdə alınmış fərqli nəticələr dəqiqləşdirildikdən sonra istifadə edilmişdir. CuInSe
2 -FeSe sisteminin nümunələri yüksək təmizliyə malik elementlərdən sintez edilmişdur. Sintez şaquli sobada vakuumlaşdırılmış ikiqat ampulalarda 1100 0 C –də 8 saat müddətində aparılmışdır. Xəlitələrin tarazlıq halına gəlmələri üçün onlar bir ay müddətində 400 0 C-də dəmləmədə saxlanmışdır. DTA nəticələrinə görə sistemin faza diaqramı qurulmuşdur. Diaqram məhdud həllolma sahəsinə malik evtektik tiplidir. Müəyyən edilmişdir ki, sistemdə CuInSe 2 -nin aşağıtemperaturlu xalkopirit fazası əsasında həllolma otaq temperaturunda 19 mol% FeSe ə qədər davam edir. Tədqiq etdiyimiz digər kvazibinar sistem CuInSe 2 - FeIn
2 Se 4 kəsiyi olmuşdur. Sistemin hal diaqramı evtektik tiplidir, hər iki tərəfdən məhdud həllolma sahəsinə malikdir. Evtektika 900 0 C-də 77 mol% FeIn 2 Se 4 tərkibində kristallaşır. α- bərk məhlul sahəsi otaq temperaturunda 25 mol% FeIn 2 Se
- ə qədər davam edir. FeIn 2 Se 4 əsasında bərk məhlulların sərhədi otaq temperaturunda 8 mol% CuInSe 2 -yə qədər azalır. CuInSe 2 -FeSe-In 2 Se 3 sistemində monovariant əyrilərin və nonvariant nöqtələrin koordinatlarını müəyyənləşdirmək məqsədi ilə kvaziüçlü sistemin yan tərəflərinə paralel olan [0.5CuInSe 2 ·0,5In
2 Se 3 ] - FeIn 2 Se 4 , [0.5CuInSe 2 ·0,5FeSe]- FeIn 2 Se 4 və [0.5CuInSe 2 ·0,5In
2 Se 3 ] [0.5CuInSe 2 ·0,5FeSe]daxili politermik kəsikləri tədqiq edilmidir.Hər üç sistemin xəlitələri üçün müvafiq sintez və termiki emal şəraiti təyin edilmiş, nümunələr fiziki-kimyəvi analizin DTA və RFA metodları ilə tədqiq edilərək faza diaqramları qurulmuşdur. Tədqiq edilən sistemlərin analiz nəticələrinə əsasən CuInSe 2 - FeSe- In 2 Se 3 sisteminin faza diaqramının otaq temperaturunda izotermik kəsiyi və likvidus səthinin proeksiyası qurulmuşdur. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 145
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Aşkar edilmişdir ki, CuInSe 2 –nin xalkopirit fazası əsasında kifayət qədər geniş - bərk məhlul sahəsi mövcuddur. Sistemdə 6 ikifazalı və 4 üçfazalı sahələrin sərhədləri dəqiqləşdirilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, CuInSe 2 -FeSe-In 2 Se 3 sisteminin likvidus səthi 6 ilkin kristallaşma sahəsindən (CuInSe 2 , FeIn 2 Se 4 , CuIn
3 Se 5 , CuIn 5 Se 8 , FeSe və In 2 Se
) ibarətdir. Bu sahələr bir-biri ilə 9 monovariant tarazlıq əyrisi ilə və 12 nonvariant tarazlıq nöqtəsi ilə sərhədlənir. Sistemdə ən geniş ilkin kristallaşma sahəsi CuInSe 2 birləşməsi əsasında - bərk məhlullara məxsusdur.
CHARACTERIZATION OF PbS/MALEIC ANHYDRIDE-OCTENE-1 NANOCOMPOSITES PRODUCED BY CHEMICAL IN-SITU METHOD Zamin MƏMİYEV, Narmina BALAYEVA Institute of Physics, Azerbaijan National Academy of Sciences Baku State University
Lead sulfide (PbS) as a unique semiconductor material has been intensively studied in the past decade. PbS nanocrystals are in interest because of the large exciton Bohr radius (18nm) that gives strong quantum confinement of electrons and holes, the well-developed synthetic protocols and properties such as multiple carrier generation. PbS is an important binary IV–VI semiconductor material with rather small band gap (0.41eV at 300K). Lead sulphide (PbS) nanoparticles have been used in photodetectors, photovoltaics and many other electronic and optoelectronic devices depending on the adjustable band gap and size. This paper described the conventional chemical co-precipitation method that employed for preparation of PbS nanoparticles in the copolymer matrix. At the present work for preparation of PbS nanocomposites with the maleic anhydride-octene-1 copolymer we used these chemicals lead-nitrate Pb(NO3)2, thiouera, DMFA and the copolymer. The copolymer was synthesed in the laborotory from the relevant monomers with polimerisation reaction. For this purpose, in accordance 100 g maleic anhydride and 10 ml Octene-1 monomers were solved in diocsane in ampula.After the solution was heated at 80 0C temperature duiring 4 hours . In this case increasing the viscosity of the solution and at the resulting solid solution formed. In the second part of the proses the white color powder copolymer have been solved in DMFA in the three mouth flask so prepared 1% solution and then metal solts added to the flask. Therefore the solution heated till 90 0C in water bath for 4 hours by mixing and after 4 hours thiouera were added rapidly to the flask whith syringe. The reaction was continued for an other hour. At the end of reaction strong white clear solution turn to black color which indicated the formation of PbS nanoparticles. The final products were drying at 40◦C for 72 h by using PH-070A vacuum furnace drying incubator and then thin films and powder prepared. The obtained PbS/MA octene-1 nanocomposites samples were characterized via X-ray diffraction method by using D8 Advance powder diffractometer under CuK irradiation (λ = 1.54060 A°) after grinding to powder. Observed reflections at 2θ equal to 26.20, 290, 42.80, 50.50, 52.70 were attributed to the miller index of the reflecting planes for 1 1 1, 2 0 0, 2 2 0, 3 1 1 and 2 2 2. Have been determined that all the diffraction peaks in the spectrum are analogous to the literature pattern of face-centered cubic phase of PbS. Also the broadened peaks were indicated that the grain sizes of the particles are in nanorange. In order to achieve more confirmative information about the size of PbS nanocrystalline the Scherer formula have been employed and the avarage size was calculated about 10-15 nm rangers. The morfological characterisation of the nanocomposites have been studied by the Atomic Force Microscope(AFM). UV–visible absorption spectra were recorded for chemically synthesized PbS nanoparticles and the absorption onset of the nanocomposite material was observed at 420 nm. The optical absorption coefficient has been calculated in the wavelength region of 400-650 nm and the band gap walue have been calculated 0,95 eV for the nanoparticles. Also the optical properties of MA/octene-1 copolymer capped PbS nanoparticles were characterized by PL measurements at the room temperature.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 146
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 147
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 18-19, April 2014, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION I NATURAL SCIENCES BIOLOGY II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 148
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ABŞERONDA YAPON BİRGÖZÜ BİTKİSİNİN MEYVƏ VƏ YARPAQLARININ MİKOBİOTASI Ağavəli İBRAHİMOV, Fəridə YAQUBOVA Bakı Dövlət Universiteti agaveli@box.az, farida_yaqubova@yahoo.com Yapon birgözü bitkisi (Ligustrum japonicum Thunb.) zeytunkimilər (Oleaceae) fəsiləsinin həmişəyaşıl, hündürlüyü 2 – 5 m olan ağac nümayəndəsidir. Yarpaqları altlıqsız, qarşı – qarşıya düzülmüş sadə yarpaqlardır. Çiçəkləri ikicinsli, aktinomorf, salxım çiçək qrupunda toplanmışdır. Meyvələri qara – bənövşəyi, çəyirdək meyvədir. İlk dəfə olaraq, Abşeron yarımadasında yapon birgözü bitkisinin mikobiotası tərəfimizdən öyrənilir. Tədqiqat işləri 2013 – 2014 cü illərdə aparılmışdır. Yarımadanın müxtəlif yerlərindən xəstə bitkinin meyvə və yarpaqları toplanılaraq, Çapek və Çapek – Doks qidalı mühitlərində əkilmişdir. Mikroskoplama nəticəsində məlum oldu ki, payız aylarında qışlama orqanı olan heç bir meyvə cismi əmələ gəlməmişdir. Yapon birgözü bitkisinin meyvə və yarpaqlarında Alternaria Solani, Penicillium martensii və Peronospora tabacina növləri aşkar edilmişdir. Alternaria solani(Ell. et Mart.) Sorauer. yapon birgözü bitkisinin meyvə, yarpaq və cavan budaqlarında müşahidə olunmuşdur. Göbələyin qonur mitseliləri bitkinin vegetativ orqanları üzərində ləkələr əmələ gətirir. Bitkinin meyvə və yarpaqları göbələyin təsirindən quruyur. Yarpaqların üzərində xəstəlik özünü aprel, meyvə üzərində isə sentyabr ayında biruzə verir. Alternaria bitkinin vegetativ orqanlarını tamamilə yararsız hala sala bilir. Alternaria solani deuteromycetlərin biotrof nümayəndəsi olub, yaxşı inkişaf etmiş, arakəsməli mitseliyə malikdir. Qeyri – cinsi çoxalması konidilərlə müşahidə olunur. Konididaşıyanlar zeytuni qonur rəngli olub, arakəsməlidirlər. Konidilər yumurta formalıdır, eninə və uzununa arakəsmələrinin olması xarakterikdir. Konidilərin ölçüləri 160 – 250 x 15 – 20 µ olub, özləri qonur – qəhvəyi rənglidirlər. Payızda yapon birgözü bitkisinin meyvələrinin üzərində boz rəngli örtük müşahidə olunur. Bu örtük Penicillium göbələyinin mitseli, konididaşıyan və konidilərindən ibarətdir. Mitselilər arakəsməlidir, konididaşıyanlar rəngsiz olub, eninə arakəsmələri vardır. Konididaşıyanların uc hissəsindəki steriqmalar aydın görünür. Steriqmaların üzərində ellipsvari, kürəvi formalı konidilər oturur. Konididaşıyanların ölçüsü 250 – 500 x 4 – 5,5 µ-dur. Konididaşıyandakı budaqların ölçüsü 15 – 25 x 2,5 – 3,5 µ, konidilərin ölçüsü isə 3 – 5,5 µ-dur. Yapon birgözü bitkisinin meyvələri üzərində təyin etdiyimiz bu göbələk Penicillium cinsinin Penicillium martensii Biourge. növüdür. Yapon birgözü bitkisinin yarpaqlarında may ayının sonundan etibarən boz rəngli mitseli yığını müşahidə olunur. Bu mitseli yığını xəstəlik müşahidə olunan yarpaqlardan cavan budaqlara da keçə bilir. Bəzən belə cavan budaqlar göbələyin təsirindən quruyur. Xəstə yarpaqlar isə quruyaraq tökülür. Mikroskoplama zamanı məlum oldu ki, boz rəngli mitseli yığını yaxşı inkişaf etmiş, arakəsməsiz mitselilərdən təşkil olunmuşdur. Mitselilərin üzərindəki konididaşıyanlar dixotomik budaqlanmışdırlar. Göbələyin konididaşıyanlarında da heç bir arakəsmə müşahidə olunmamışdır. Konididaşıyanların nəhayəti nisbətən şişir və onların üzərində yumurta və şar formalı konidilər oturur. İyun ayında artıq yapon birgözü bitkisinin xəstəliyə yoluxmuş vegetativ orqanları üzərində bu göbələyin oosporlarını müşahidə etdik. Oospor formasına görə konidiyə oxşasa da, qalın qılaflı və tünd rəngli olması onun fərqləndirici xüsusiyyətidir. Apardığımız müşahidələr zamanı zoosporlara rast gəlinmədi. Əmələ gəlmiş mitseli yığınının mərkəzi hissəsi tünd, kənarları isə nisbətən açıq rənglidir. Mitseli yığınının ölçüsü 2,5 – 3,5 cm-dir. Konididaşıyanların ölçüləri 550 – 850 µ, konidilərin ölçüləri isə 20 – 35 x 15 - 25 µ-dur. Müşahidə olunan oosporların ölçüləri isə 25 – 35 µ-dur. Qeyd olunan əlamətlər və ölçmələrin nəticələrinə görə bu göbələyin Oomycota şöbəsinin Peronosporales sırasının Peronospora tabacina Adam. növü olduğunu təyin etdik. Məlum oldu ki, tədqiq olunan göbələk mitselilərlə qışlayır.Yapon birgözü bitkisinin meyvə və yarpaqlarının mikobiotasını təşkil edən ali göbələklərdə meyvə cismi müşahidə olunmadığı üçün onlar deuteromycetlərə, ibtidai göbələk isə oomycetlər sinfinə aiddir.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 149
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ƏYİLMİŞYARPAQ YUKKA NÖVÜNÜN ABŞERON ŞƏRAİTİNDƏ BİOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ Elnarə SALAHOVA Bakı Dövlət Universiteti, AMEA-nın Dendrologiya İnstitutu elnara.salaxova@rambler.ru Respublikamızda abadlaşdırma işlərinin aparılması ilə əlaqədar yeni salınan park və bağlarda dünya florasından müxtəlif növ ağac və kol bitkiləri gətirilir. Bu bitkilərdən Yukka L. cinsinə aid növlər şəhər yaşıllaşdırılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hal-hazırda Azərbaycanda mədəni şəraitdə park və bağlarda yukka cinsinin 9 növünə rast gəlinir. Bu növlərdən bəzilərinin bioekoloji xüsusiyyətlərinin hərtərəfli öyrənilməməsi nəticəsində bəzən yerli şəraitə uyğunlaşmayıb müəyyən müddətdən sonra məhv olur. Bu məqsədlə Mərdəkan Dendrarisinin təcrübə sahəsində Yucca L. cinsinə aid Y.aloifolia L.- Əzvayarpaq yukka növünün Abşeron şəraitində bioekoloji xüsusiyyətləri və yaşıllaşdırmada tətbiqini öyrənmək məqsədilə tədqiqat işi aparılmışdır. Yucca L.- Yukka cinsi əvvəllər Agavaceae – Aqavakimilər fəsiləsinə, 2009-cu ildən isə APG III sistemi əsasında Asparagaceae - Qulançar fəsiləsinə aid edilmişdir. Cinsə dünyada 30-dan çox növ daxildir. Əsasən Mərkəzi, Cənubi və Şimali Amerikada təbii halda geniş yayılmışdır. Yucca L. cinsinə daxil olan növlər alçaqboylu həmişəyaşıl, kiçik ağac və ya kol bitkiləridir. Cinsin növlərinin yerüstü hissəsi yavaş inkişaf edir, vətəni ABŞ-dır. Əyilmişyarpaqyukka həm toxum, həm də vegetativ üsulla çoxaldılır. Əyilmişyarpaq yukka növünün biomorfoloji xüsusiyyətlərini öyrənmək məqsədilə tədqiqatlar aparılmış, çoxaldılması, böyümə və inkişafı öyrənilmişdir. Toxumlar Çiqo botanika bağından alınmışdır. Toxumların cücərməsi M.K.Firsov metodikasına, 1-3 illik bitkilərin böyümə dinamikası V.V.Smirnov, A.A.Molçanov metodikasına görə təyin edilmişdir. Hündürlüyü 2 m olan koldur. Qısa, tək və ya şaxələnmiş gövdəsi 1-1,5 m hündürlükdədir və kifayət qədər yumşaq tünd-yaşıl rəngli, xətvari yarpaqların sıx topası ilə qurtarır. Yarpaqlarının uzunluğu 40-60 sm və eni 50-60 mm-ə qədər olub, cod liflidir. Yarpaq ayası uzunsov-neştərvari, dərilidir, boz-yaşıl rəngdə, sallaqdır, kənarları dişli, ucu isə iynəlidir. Rozet şəkilli topa yarpaqlar aşağıya doğru əyilmişdir. Yucca recurvifolia-da konusun əmələ gəlməsi ilk dəfə aprel ayının əvvəllərində müşahidə olunur. Aprelin 2-ci ongünlüyündə yarpaqlar açılır. Cədvəl 1.
Növ Fenofazalar Konusun əmələ
gəlməsi Yarpaqların tökülməsi Çiçəkləmənin başlaması Kütləvi
çiçəkləmə Çiçəkləmə- nin sonu Çiçəkləmənin periodu, günlərdə Yucca
recurvifolia Salisb.
9.1V
1.V1
10.V1
15.V1
1.VII
30
Əyilmişyarpaq yukka növündə çiçək oxu iyunun əvvəlində əmələ gəlir. Abşeronda vegetasiya müddətində iki dəfə çiçəkləyir. İlk çiçəkləmə iyun-iyul aylarında, ikinci çiçəkləmə isə sentyabr-oktyabr aylarında müşahidə edilir. Əyilmişyarpaq yukkanın 50-75sm uzunluğunda olan süpürgəsi qollu-budaqlı və çoxçiçəklidir. Çiçəkləri zəngvari formada, yaşılımtıl-ağ rəngdədir, çiçəkyanlığının xarici tərəfində bənövşəyi ləkələr vardır.Meyvə vermir. Əyilmişyarpaq yukkanın qələm, bölünmə və pöhrələri vasitəsilə çoxaldılması istiqamətində də tədqiqat işi aparılmışdır. Bu məqsədlə gövdə boyunca 20 sm-dən bir kiçik kəsiklər açılmışdır. Növbəti ildə həmin hissələrdən pöhrələr əmələ gəlmişdir. Pöhrələri əkərkən torpağa torf və qum qatışdırılmışdır. Əkiləndən sonra 30-45 gün ərzində kökvermə prosesi davam edir. Tədqiqat nəticəsində məlum olmuşdur ki, Abşeron şəraitində qələmlə çoxaldılmada daha çox əkin materialı əldə etmək mümkün olur. Bölünmə vasitəsilə çoxalmanı öyrənmək məqsədilə aprel ayında ağacın üst hissəsində olan kiçik budaqcıqlardan 15-17 sm doğrayıb, 3-5 gün saxlamaqla rütubətli sahədə əkilmişdir. Hər iki yolla çoxaldılmış bitkilər yüksək kökvermə qabiliyyətinə malik olmuşdur və normal inkişaf etmişdir. Quraqlığa, istiyə davamlı və torpağa tələbkar olmayan bitkidir. Çox yüksək temperaturda yukka yarpaqlarının yarısını itirir. Suvarılma yaz-yay dövründə bol, qış vaxtı isə nisbətən az olmalıdır. Azərbaycanda Lənkəran zonasında, habelə Abşeronda və Respublikanın başqa yerlərində qrup və ya tək-tək əkilib becərilir. Aparılan tədqiqatlardan məlum oldu ki, əyilmişyarpaq yukka Abşeronun torpaq-iqlim şəraitinə davamlıdır, park və bağların yaşıllaşdırılmasında geniş istifadəsi məqsədyönlüdür. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 150
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ABŞERON YARIMADASINDA NEFTİN TORPAQ EKOLOGİYASINA TƏSİRİ Əli İBRAHİMOV AMEA, Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu ibrahimli_ali@mail.ru Abşeronun ekoloji mühitinin pozulmasına səbəb olan ən mühüm amil buradakı neft-qaz yataqlarıdır. Abşeron çoxlu sayda neft və qaz yataqlarının olması baxımından dünyanın neft rayonları içərisində xüsusi yer tutur. Neft hasilatı, onun daşınması, emalı ətraf mühitin, torpaqların xam neftlə çirklənməsinə və torpaqların fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərinin dəyişməsinə səbəb olur. Neft məhsulları ilə çirklənmiş torpaq örtüyü mürəkkəb texnogen kompleks yaradır və ona görə də topoqrafik planalma və torpaq tədqiqatının miqyası bundan asılı olaraq təyin edilir.Tədqiqatlar aparılan zamanı torpaqların tipoloji tədqiqatı torpaqların səthindəki bərkimiş neftli örtüyün qalınlığı, neftlə hopmuş layın dərinliyi, çirklənmə dərəcəsi və onların bioloji mənimsəməyə dəyərli olub olmamasına xüsusi fikir verilir.Torpağın neft qatı ilə örtülməsi zamanı, torpağın nəmliyi udma və saxlama qabiliyyəti itir.Bu zaman torpağın su-fiziki xassələri dəyişir: hiqroskopik nəmlik, su hopdurma qabiliyyəti, yuxarı horizontların nəmliyi aşağı düşür. Neft və neft məhsulları ilə çirklənmə torpaqda humusun miqdarını və tərkibini dəyişir, orqanik karbonun ümumi miqdarı artır, torpaqların qida rejimi dəyişir. Torpağa neftin karbohidrogenləri ilə yanaşı güclü mineraloji qrunt suyuda təsir edir. Qrunt suyu ilə çirklənmə xloridli- natriumlu duzlaşmaya gətirib çıxarır. Torpağın fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri dəyişir, nəticədə torpağın uducu kompleksi və torpaq məhlulunun tərkibi transformasiyaya uğrayır. Tədqiqat sahəsi Abşeron yarımadasında Binəqədi Neft Qaz Çıxarma İdarəsinin ərazisində xam və neftlə çirklənmiş torpaq sahəsidir. Binəqədi Neft Qaz Çıxarma İdarəsi Abşeron yarımadasının köhnə mədən zonasına daxildir. Bakı şəhərinin şimal-qərb hissəsində, şəhərdən 8-10 km məsafədə yerləşir.Şirkət Binəqədi, Sulutəpə, Çaxnaqlar, Qırməki, Şabandağ, Silyanşor, Məhəmmədli və Masazır yataqlarında hasilat həyata keçirilir.Neft hasilat zonası kimi 1896-cı ildən fəaliyyət göstərir.Abşeron yarımadasının 2759 hektar ərazisi şirkətin istehsal zonasına daxildir.Rekultivasiya üçün nəzərdə tutulmuş 24,7 ha sahəsi Binəqədi Neft Şirkətinin Balaxanı-Binəqədi və Mehdiabad-Bakı avtomobil yollarının arasında yerləşir.Bu məqsədlə Binəqədi NQÇİ-nin 2 saylı mədən ərazisində xam və neftlə çirklənmiş torpaq sahələrində torpaq kəsimləri qoyulmuşdur. Kəsimlərdən götürülmüş nümulərin fizki-kimyəvi xüsusiyyətlərini təyin etmək üçün analizlər aparılmışdır. Xam ərazidə qoyulmuş torpaq kəsimlərindən götürülmüş nümunə (quru qalığa görə) duzsuz torpaqlardır. Üst qatı 0-25 sm neftlə çirklənmiş kəsimin 25-100 sm qatı zəif duzlu hesab olunur, quru qalığın miqdarı 0,35-0,41% arasında dəyişir. Duz tərkibi sulfatlı-hidrokarbonatlı-xlorlu-natriumludur. Qrunt suyu torpağın üst 1 metr dərinliyində müşahidə edilir. Suyun duzluluğu 36,105 q/l təşgil edir. Duz tərkibi hidrokarbonatlı-sulfatlı-xlorlu-natriumludur.Bu ərazidə xlorun miqdarı yol verilən həddən, ağır xlorlu şoranlığa qədər dəyişir. Quru qalığa görə duzluluq qrunt suyunda daha yüksəkdir 4,402 q/l. Ümumiyyətlə mədən ərazisində şoran-şorakətli torpaqlar mədən sularının təsirindən mikroçökəklikdə əmələ gəlir. Mikroçökək yerlərdə duzlu qrun suyu səthə daha yaxındır.(0,60-1,00 m) Binəqədi NQÇİ-nin 2 saylı ərazisindəki neftlə çirklənmiş torpaqlarının fiziki-kimyəvi göstəricilərindən məlum olur ki, bu ərazinin torpaqlarının hiqroskopik nəmliyi torpaq profili üzrə xeyli dəyişkəndir. Çirklənməmiş bir saylı kəsimin hiqroskopik nəmliyi profil üzrə 4-5% arasında dəyişir. Çirklənmiş 2 saylı kəsimdə hiqroskopik nəmlik üstdən alt qatlara doğru endikcə azalır 5-3-2% təşkil edir. 0-40 sm qalınlığında çirklənmiş 3 saylı kəsimdə 2,3-3,4%, 4 saylı kəsimdə isə 0,9- 2,15% arasında dəyişir. Torpağın həcm çəkisi 1,34-1,70 q/sm 2 ölçüsündə fərqlənir. Torpaqlarda humusun miqdarı üst 1m qatda 3,0-2,0% ölçüsündədir, neftlə çirklənmiş qatlarda 2,0%-dən 7,71%-ə qədər yüksəlir.Neftlə çirklənmiş qatda humusun miqdarının yüksək olması üzvi maddənin olması ilə əlaqədardır. Tədqiqat sahəsinin torpaqları qida maddələri ilə (NPK) çox zəif təmin olunmuşdur. Nəticədə neftlə çirklənmiş torpaqlarda morfogentik qatların rənginin dəyişilməsi su, fiziki və fiziki-kimyəvi xassələrinin pisləşməsi müəyyən olunmuşdur. Binəqədi neftin ərazisində çirklənməmiş (fon) torpaqda bir saylı kəsimin 0-10 sm qatda heterotrof mikroorqanizmlərin sayı 4.10 5
3 olmuşdur. Bu göstəricilər 10-30 sm alt qatda iki dəfə azalmışdır uyğun olaraq 2.10 4 və 10. 2 qədərdir. Binəqədi neftin ərazisində gillicəli torpaqda qoyulmuş (neftlə çirklənmiş) 2 saylı kəsimin 0-25 sm çirklənmiş qatda heterotrof mikroorqanizmlərin 2.10 6 karbohidrogenləri parçalayan mikroorqanizmləri isə 10 4 olmuşdur. Çirklənmiş qatın altındakı qatda isə mikroorqanizmlər azalır. Torpağın 64-100 sm qatda isə mikroorqanizmlər kəskin azalaraq 2.10 3 , karbohidrogenləri parçalayan mikroorqanizmlərin ümumi sayı 10 2 -yəni cəmi 100 qədərdir. Binəqədi neft ərazisində neftlə çirklənmiş 4 saylı kəsimin 0-70 sm neftlə çirklənmiş qatda heterotrof mikroorqanizmlərin sayı 6,5/10 5 , karbohidrogenləri parçalayan mikroorqanizmlər isə 10 4 qədərdir. Çirklənmənin alt qatlarında mikroorqanizmlər kəskin azalır.
Yüklə 10,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|