Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari

 
6.4. Strategik qiymat tahlili 
Kompaniyada yuzaga kelgan vaziyatni eng aniq ko’rsatadigan indikatorlardan 
biri uning o’z raqobatchilariga nisbatan narx mavkesidir. Bu maxsuloti kam 
differentsiyalashgan tarmoqlarga taallukli bulib, kompaniya xar qanday sharoitda 

---

121 
ham uz raqiblaridan orqada kolmasligi kerak, aks xolda raqobatli mavqeini kuldan 
boy berib kuyishi mumkin. Raqobatchilarning xarajatlaridagi farqlarga quyidagilar 
sabab bo’lishi mumkin: 
xom ashyo, materiallar, tarkibiy qismlar, energiya va shu kabi omillarning 
narxlaridagi farqlar; 
asosiy texnologiyalar, asbob-uskunalarning farqlari; 
ishlab chiqarish birliklarining kattaligi turlicha bo’lgan- ligi ishlab 
chiqarishning kumulyativ ta’siri, ishlab chiqarish unumdorlik darajalari, turli soliq 
sharoitlari, ishlab chiqarishni tashkil qilish darajasi va xokazolar tufayli ichki 
tannarxlardagi farqlar; 
inflyatsiya va valyuta kurslarining o’zgarishiga kuchli bog’liqdik; 
-transport 
xarajatlaridagi 
farqlardaksimot 
kanallariga 
sarflanadigan 
xarajatlardagi farqlar. Strategik qiymatli tahlilda asosiy e’tibor firmaning uz 
raqiblariga nisbatan qiymat mavqeiga karatiladi. Iste’molchilarning narxlarigacha 
bo’lgan qiymat manzarasini aks ettiradi. Ushbu jadval xarakatlar - xarajatlar 
zanjirida raqobatchi firmalar bir-biridan eng katta farq kiladigan uchta asosiy soha 
borligini kursatadi: ta’minot sohasi, taqsimot kanallarining ilg’or qismlari, 
kompaniyaning o’z ichki faoliyati. Agar firma zanjirning orqa yoki oldingi 
qismlarida raqobatbardoshlikni ko’ldan boy bersa, u raqobatbardoshlikni tiklash 
maqsadida uz ichki xatti-xarakatlarini o’zgartirishi mumkin. 
Qiymat bo’shliklari asosan zanjirning orqa qismida yotsa, firma quyidagi olti 
xil strategik xatti-xarakatlarni amalga oshirishi mumkin: 

etkazib beruvchilar bilan o’zi uchun qulay narxlar to’g’risida kelishib olishi; 

etkazib beruvchilar bilan ularning xarajatlarini kamaytirish maqsadida ish 
olib borishi; 

moddiy xarajatlarni nazorat qilish uchun orqaga tomon in tegratsiyalanishi; 

taqsimotning narxlari makbul bo’lgan yangi manbalarini topishi; 

zanjirning boshka qismlarida tejamkorlik evaziga farqni kamaytirishga 
urinishi mumkin. 

---

122 
Qiymat buyicha raqobatbardoshlikning boy berilishiga sabab zanjirning ichki 
sohalarida bo’lsa, quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofivdir: 
byudjetning ichki moddalarini taftish qilish; 
-ishchilarning va kimmatbaho asbob-uskunalarning mehnat unumdorligini 
ko’tarishga urinish; 
ba’zi texnologik jarayonlarni firmaning o’zida emas, balki chetda bajarish 
foydalirok bo’lish-bo’lmasligini o’rganib chiqish; 
- resurslarni tejovchi texnologik yangiliklarni investitsiyalash; 
-qiymatning xavf tug’dirayotgan tarkibiy qismlarini ishlab chiqish va asbob-
uskunalarni yangi investitsiyalar ob’ekti sifatida ko’rib chiqish; 
maxsulotning qiymatini kamaytirish maqsadida uni yangilash va xokazo. 
Firmaning raqobat mavqei kuchini badolash. 
Qiymat, raqobat mavqeini baholashga qo’shimcha ravishda kompaniyaning 
raqobat mavqei va raqobatchilik kuchini umumiy tahlil qilish talab qilinadi. U 
quyidagi savollarga javob berishi kerak: 
Firmaning bugungi raqobat mavqei kanchalik kuchli? 
-Bugungi strategiyadan foydalanilganda raqobat mavqeining qanday 
o’zgarishini kutish mumkin? 
Firmaning qanday raqobat ustunliklari bor? 
Firmaning raqobat mavkelarini baholash uchun muvaffakiyatning asosiy 
omillari buyicha balli baholar shkalasidan foydalani ladi. Bunda firma va uning 
raqiblari buyicha ana shunday omillar solishtirib kuriladi.