Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

NOTA BENE ! 
Qonun o‘z kuchini yo‘qotishi – bu uning amalda bo‘lishini 
to‘xtatishning ikki shart mavjudligi bilan tavsiflanadigan usuli: (formal-
yuridik emas) ilgarigi qonun hujjatini amalda bekor qilish va bir vaqtning 
o‘zida o‘xshash ijtimoiy munosabatlarini tartibga soladigan yangi aktni 
qabul qilish. 
1
Қаранг.: «Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикасининг 
2017 йил 31 май кунидаги ЗРУ-431-сонли Қонуни, 19-б. 
94 

---

Ilgari qabul qilingan barcha hujjatlar yoki ularning qismlari, agar ular 
yangi normativ ko‘rsatmalarga zid bo‘lsa yoxud yangi hujjat bilan 
to‘laligicha qamrab olingan yoki amalda o‘z ahamiyatini yo‘qotgan, lekin 
rasman o‘z kuchini yo‘qotgan deb e’tirof etilmagan hollarda
1
(masalan, 
qonun hujjati tartibga solishi lozim bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarning 
yo‘qolishi) hujjat o‘z kuchini yo‘qotadi. 
Qonun hujjatini bekor qilish uning kuchini yo‘qotishdan shunisi 
bilan farq qiladiki, keyingi shunga o‘xshash munosabatlarni boshqaradigan 
ikkinchi hujjatni qabul qilishdan iborat. Bunday hollarda normativ-
huquqiy hujjat so‘zsiz maxsus farmoyish bilan nufuzli davlat organlari 
tomonidan (yuridik rasman bekor qilish deb ataladi) normativ-huquqiy 
hujjat shaklida bekor qilinadi. 
Normativ-huquqiy hujjatning bekor qilinishi yoki kuchini yo‘qotish 
vaqti yangi normativ ko‘rsatmalarning yoki vakolatli davlat organlarining 
maxsus farmoyishi kuchga kirgan vaqtdan boshlab tan olinadi. 
Jinoyat sodir etilgan vaqtni aniqlash qonunning vaqt bo‘yicha amal 
qilishining zaruriy belgisi hisoblanib, uni aniqlash qoidalari JK 13-
moddasi 1-qismida ko‘rsatilgan. Mazkur norma qoidalariga muvofiq, 
jinoyat sodir etish vaqti jinoyat tarkibi turiga qarab aniqlanadi: 
– moddiy tarkibli jinoyatlarda jinoyat sodir etish vaqti ijtimoiy 
xavfli oqibat yuzaga kelgan vaqt hisoblanadi (masalan, o‘lim kelib 
chiqishi); 
– formal tarkibli jinoyatlarda jinoyat sodir etish vaqti kelib 
chiqadigan oqibatdan qat’i nazar qilmish sodir etilgan vaqt bilan 
belgilanadi (jumladan, qalbaki pul tayyorlash). 
Shu taxlitda, jinoyat sodir etish vaqti qilmishning obyektiv mezonidan 
kelib chiqib, xususan, jinoiy javobgarlikka tortish asoslari, ya’ni JK 16-
moddasida ta’kidlanganidek, jinoyat tarkibi mavjudligidan kelib chiqib 
aniqlanadi. Qonunning vaqt bo‘yicha amal qilishini aniqlash uchun jinoyat 
sodir etishning butun jarayoni (boshidan oxirigacha) emas, balki faqatgina 
jinoyatning tugagan vaqti, ya’ni qonun bo‘yicha jinoiy deb hisoblangan 
barcha xatti-harakatlar yakunlanganligi ahamiyatga ega. 
1
Қаранг.: Ўзбекистон Республикасининг 2012 йил 24 декабрдаги «Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар 
тўғрисида»ги 342-сонли Қонуни. (янги тахрирдаги )» //" Ўзбекистон Республикасининг Қонун хужжатлари 
тўплами", 2012 й., 52-сон, 36-б 
95 

---

Jinoyat sodir etilgan vaqtni aniqlashda tergov va sud organlari asosiy 
diqqat-e’tiborni uzoqqa cho‘zilgan va davomli jinoyatlarni, ikkita 
harakatdan iborat bo‘lgan jinoyatlarni, takroran sodir etilgan jinoyatlarni, 
shuningdek, ishtirokchilikdagi jinoyatlarni tergov qilishga qaratishlari 
kerak. 
Sodir etilgan jinoyatlar vaqti, odatda, JK 13-moddasi 1-qismi asosida 
aniqlanib, unga muvofiq, qilmish jinoyat tarkibining barcha belgilariga ega 
bo‘lgan payt jinoyat tamom bo‘lgan vaqt deb hisoblanadi. Bundan kelib 
chiqib, jinoyatni sodir etish vaqti Jinoyat kodeksining Maxsus qismidagi 
jinoyat tarkibi tuzilishiga bog‘liq, jumladan, davomli jinoyatlarni 
kvalifikatsiya qilish uni tashkil qiluvchi oxirgi qilmish sodir etilganda 
amalda bo‘lgan qonunga asoslanishi kerak.