Rivojlanishning umumiy qonunlari va kotegoriyalari

Falsafa kategoriyalari

Kategoriya o’zi nima? Bu so’z qadimgi yunon
tilidan
olingan
bo’lib:
«izohlash»,
«tushuntirish», ko’rsatish», degan ma’nolarni
anglatadi. Uning mazmunidagi bunday xilma-
xillik qadimgi davrlardanoq ilmiy tadqiqot
yo’nalishiga aylangan.

Falsafa tarixida ularni birinchi bo’lib, Arastu
ta’riflab bergan. U o’zining «Kategoriyalar»
degan asarida ularni ob’ektiv voqelikning
umumlashgan
in’kosi
sifatida
qarab,
turkumlashtirishga harakat qilgan. Xususan,
uningcha
quyidagi
kategoriyalar
mavjud:
«mohiyat» (substantsiya), «miqdor», «sifat»,
«munosabat»,
«o’rin»,
«vaqt»,
«holat»,
«mavqe»,
«harakat»,
«azob-uqubat».
Bu
turkumlashtirish, o’z vaqtida ilmiy bilishda juda
katta ahamiyatga ega bo’lgan. Keyinchalik
Arastu
«Metafizika»
asarida
«mohiyat»,
«holat» va «munosabat» kategoriyalarini ham
izohlagan.
www.arxiv.uz

---

Falsafa fanining kategoriyalari haqidagi turli qarashlarni umumlashtirib aytganda, 
ularning mantiqiy tushunchalar sifatidagi quyidagi tavsiflari bor: 

1) ob’ektiv voqelikning in’ikosi;

2)
narsa
va hodisalarning
o’zaro
bog’lanish
va
aloqadorligini
mantiqiy
umumlashtiruvchi bilish usuli;

3) narsa va hodisalarning rivojlanishi bilan o’zgarib turuvchi mantiqiy tushuncha;

4) borliqning mavjudligidan kelib chiqadigan tarixiy — mantiqiy bilish darajalaridan
biri.

Ko’pchilik mutaxassislar
kategoriyalar olam, undagi
narsa va voqealar, ularning
asosiy va takrorlanib turuvchi
aloqadorligini ifodalaydigan
keng mazmundagi
tushunchalardir, degan fikrga
qo’shiladilar. Bu ma’noda
borliq, voqelik, harakat, 
makon, zamon, miqdor, sifat
va boshqalar falsafaning ana
shunday kategoriyalaridir. 
www.arxiv.uz

---

