G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova

Boshlang’ich ta’lim 
Boshlang‘ich maktab 4-12 yoshli bolalarga mo‘ljallangan. Bolalar 4-5 
yoshlarida maktabga keladilar. Boshlang‘ich sinfda o‘qish haftasiga 5 kun. Bolalar 
8.00 dan 15.00 gacha maktabda bo‘ladilar. Mashg‘ulotlar o‘yin shaklida amalga 
oshiriladi, dars soatlari chegaralangan emas. Golland maktablarida 15, 20, 30, 40 
minutlik darslarni uchratish mumkin. Soat 12.00 dan 13.30 gacha tushlik 
(tanaffus). Bu paytda bolalar uylarida ovqatlanib keladilar. O‘qituvchilar uchun 
tushlikda 45 minut tanaffus beriladi. Mashg‘ulotlar aksariyat juftlik bo‘yicha 
amalga oshiriladi.
Boshlang‘ich maktabning dastlabki ikki yilda o‘quv rejasi o‘yin shaklida 
bolalarni o‘qishga, yozishga, hisoblashga, rasm solishga, qo‘l mehnatiga o‘rgatish 
ko‘zda tutilgan. O‘quvning keyingi 6 yillik bosqichida bolalarga niderland tili, 
matematika, yozuv, tarix, geografiya, fizika, jamiyatshunoslik fanlaridan dars 
o‘tiladi. Maxsus maktablarda ilohiyot darslari o‘qitiladi. Boshlang‘ich maktab 
o‘quvining so‘nggi bosqichida bolalarga ingliz tilidan dars beriladi. Boshlang‘ich 
sinfni bitirganlik haqida o‘quvchilarga maxsus hujjat berilmaydi.
Bolaning boshlang‘ich maktabdagi bilimi, aqliy va jismoniy rivojlanishiga 
qarab ota - onalar o‘rta maktab tanlaydilar. 
O’rta ta’lim 
Niderlandiya maktablarida o‘rta ta‘lim: 
— umumiy o‘rta ta‘lim;
— umumiy ilmiy o‘rta ta‘lim;
— hunar-texnika ta‘limi va hokazolardan tashkil topgan.

---

90 
O‘z navbatida umumiy o’rta ta’limda o‘qish muddati 4 yil bo‘lgan o‘rta va 
o‘quv muddati 5 yil bo‘lgan oliy bosqichga bo‘linadi.
Tayyorlov bosqichi hisoblangan ilmiy o’rta ta’lim ham ikki ko‘rinishga ega: 
gimnaziya va atensum deb ataluvchi tipga bo‘linadi. Har ikki ko‘rinishda ham 
o‘qish muddati 6 yil. Tayyorlov ilmiy o‘rta ta‘lim oliy ilmiy o‘quv yurtlariga 
kiruvchilarni yetishtirib chiqaradi.
Hunap-texnika (ularda hunar-texnika) ta‘limi quyi hunar-texnika ta‘limi, o‘rta 
va oliy hunar-texnika ta‘limidan iborat uch bosqichdan iborat.
O‘quvchilar o‘quv yurtiga kirish uchun topshiradigan sinovlari ularning qaysi 
bosqich o‘quv yurtiga kirish xohishi va albatta shunga munosib bilim darajasiga 
qarab belgilanadi. O‘rta ta‘lim bosqichi o‘quvchilarga o‘rta hunar-texnika bilim 
yurtlariga, oliy tip o‘rta maktablari esa, oliy toifa hunar-texnika bilim yurtlari 
hamda tayyorlov ilmiy o‘quv muassasalarining bitiruvchilariga universitetlar va 
boshqa oliy o‘quv yurtiga kirib o‘qish imkoniyatini ochadi.
Hunar-texnika ta‘limi kasb yo‘nalishiga ko‘ra quyidagicha ko‘rinishda:
— qishloq xo‘jalik ishlari ta‘limi; 
— iqtisodiyot va ma‘muriy ta‘lim; 
— texnik ta‘lim;
— maishiy xizmat va tibbiyot ta‘limi;
— ro‘zg‘or yuritish, xalq hunarmandchiligi ta‘limi; 
— savdo o‘rta ta‘limi;
— dengizchilik o‘quv yurti va hokazo.
Niderlandiyada yoshlar 16 yoshga to‘lgunga qadar o‘qishga majbur. Shundan 
keyin olingan kasb yo‘nalishlarini yanada takomillashtirish, yuqori malakaga ega 
bo‘lish uchun o‘qishlar yana ikki yil davom ettiriladi. Bunday holda o‘quvchi 
haftaning bir yoki ikki kunida o‘qishda bo‘lsa qolgan kunlari ishda bo‘ladi.
Ta‘lim standartlari deganda, gollandiyalik ta‘lim mutaxassislari reja va 
dasturlarni tushunadilar.
Niderland maktablari faqat ta‘lim bilan shug‘ullanadi. Maktablarda 
oshxonalar va bufetlar yo‘q. Maktablarda ovqatlantirish, qonunbuzarlikni oldini 
olish ishlari bilan asosan oila, jamoat tashkilotlari mashg‘uldirlar.
Maktablarda 60-70 foiz o‘zlashtirishni normal holat deb hisoblanadi. 
Qolganlari bo‘sh yoki o‘zlashtirmovchi o‘quvchilardir. Bizning tushunchamizdek, 
‖ikkichilar‖ Niderlandiyada yo‘q.
Yangi maktab qurilishini loyihalashtirishga qo‘yilgan asosiy talablar 
quyidagilar: sinfda har bir o‘quvchi uchun 6-8 m joy bo‘lishi; yorug‘likning 
me‘yorida bo‘lishi; har bir o‘quvchiga yetarli maydonning mavjudligi (sinfda ham 
maktab hovlisida ham); individual e‘tiborning bo‘lishi va hokazo. Maktablarda 
devor, tom, derazalar oynavand, yorug‘ bahavo qilib qurilgan.