1. ‘Navoiyazot’ aj Azot kislotasi ishlab chiqarish
Yüklə 326,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Reja 1. ‘Navoiyazot’ aj 2. Azot kislotasi ishlab chiqarish 3. 911- sex haqida ma’lumot 4. PVX haqida ma’lumot 5. Visio dasturi haqida ma’lumot 1. ‘’ NAVOIYAZOT" AKSIYADORLIK JAMIYATI — Oʻzbekistondagi yirik kimyo sanoati korxonasi. "Oʻzkimyosanoat" davlat-aksiyadorlik kompaniyasi tarkibida. Navoiy shahrida joylashgan. Korxonada ishlab chiqariladigan asosiy mahsulot turlari: mineral oʻgʻitlar, nitron tolasi, sirka kislotasi, tiomochevina, xlor va xlor mahsulotlari, kaustik soda. Bundan tashqari, 70 dan ortiq turdagi mahsulotlar, organik va noorganik kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqariladi. Mineral oʻgʻitlar, turli xil organik sintez mahsulotlari va akril tolasi (nitron) ishlab chiqarish maqsadlarida tabiiy gazni qayta ishlashga ixtisoslashgan korxona sifatida qurilgan. Tabiiy gaz, havo, kaustik soda, osh tuzi va boshqa asosiy ishlab chiqarish uchun xom ashyo boʻlib xizmat qiladi. 1964-yilda Navoiy kimyo kombinati nomi bilan ishga tushirildi. Shu yili kuchsiz azot kislotasi ishlab chiqarish boʻyicha korxonada 1-agregat foydalanishga topshirildi. 1965-yildan ammiak korxona toʻliq hajmda ishlashga oʻtdi. Xom ashyodan kompleks foydalanish natijasida korxonada nitron — "sunʼiy jun" tolasi ishlab chikaruvchi zavod kurilib, 1971-yilda ilk mahsulot olindi. Shundan beri toʻqimachilik, yengil va boshqa sanoat uchun oʻta muhim hisoblangan "sunʼiy jun" ishlab chikariladi. 1965— 75 yillarda ammiak va mineral oʻgʻitlar ishlab chiqarishning 1—2—3navbatlari ishga tushirildi. 2001-yilda Germaniyaning "Lurgi Xemnits GmBX" firmasining ishtirokida qurilgan va eng zamonaviy uskunalar bilan jihozlangan xlor, oʻyuvchi soda, xlor kislotasi va natriy gipo-xlorit ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyildi. Birlashmada xlorni qayta ishlab polivinilxloridga aylantirgan holda kaustik soda ishlab chiqarish boʻyicha 2-navbat sexini qurish loyihasi ustida ish olib borilmoqda. "Navoiyazot" a.j. mahsulotlari Rossiya, Eron, Tojikiston, Ukraina, Buyuk Britaniya, Niderlandiya, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, AQSH, Bolgariya davlatlariga eksport qilinadi. Navoiy kimyo kombinata 1975-yilda "Navoiyazot" ishlab chiqarish birlashmasiga, 2002-yilda "Navoiyazot" ochiq aksiyadorlik jamiyatiga aylantirildi. Korxonada 11 mingga yaqin muhandis-texnik xodimlar va ishchilar mehnat qiladi . 2. 916-sex-Nitrat kislotasi ishlab chiqarish Azot (IV)-oksid kislotada eriydi va uni sariq yoki qizil rangga bo‘yaydi. Suv bilan gidridlar hosil qiladi: 2NO2 + H2O→ HNO3 + HNO2 Nitrat kislota - kuchli oksidlovchidir. Platina, rodiy, iridiy, oltindan tashqari hamma metallar konsentrlangan nitrat kislota ta’sirida oksidlarga aylanadi. Temir suyultirilgan nitrat kislotada yaxshi eriydi, konsentrlangan kislota esa uning yuzasida yupqa, lekin quyuq qatlam - temir oksid hosil qiladi va bu qatlam temirni keyinchalik emirilishidan saqlaydi. Konsentrlangan nitrat kislota po‘lat sisternalarda tashiladi. Ko‘p organik birikmalar konsentrlangan nitrat kislota ta’sirida parchalanadi, ba’zi birlari alangalanadi. Sanoatda chiqarilayotgan nitrat kislota ikki navli bo‘ladi: birinchi nav - suyultirgan kislota bo‘lib, tarkibida 50-60% nitrat kislota ; ikkinchi nav - konsentrlangan (96-98%) nitrat kislota tutadi. Nitrat kislotadan sanoat va qishloq xo‘jaligida keng foydalaniladi. Ishlab chiqarilgan kislotaning 40%iga yaqini azotli mineral o‘g‘itlar olish uchun sarfdlansa, qolgan qismidan sintetik bo‘yoqlar, nitrolaklar, portlovchi moddalar, plastmassalar, dorivor vositalar va ko‘pgina boshqa muhim birikmalar olinadi. Suyultirilgan nitrat kislotaning ishlab chiqarish quyidagi reaksiyalar asosida boradi: Ammiakni azot (II)- oksidigacha kontaktli oksidlash: 4NH3 + 5O2 ⮀ 4NO +6H2O (4.6.2) Azot (II)- oksidni azot( IV)-oksidgacha oksidlash: 2NO + O2→ 2NO2 + Q (4.6.3) 2NO + O2→ 2NO2 + Q (4.6.3) Azot (IV)-oksidni suvga yuttirish: 4NO2 +2H2O + O2 → 4HNO3 (4.6.4) Birinchi bosqich reaksiyasida ammiakning havo kislorodi bilan oksidlanish darajasi 98% ni tashkil qiladi. Sanoatda nitrat kislota ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida ammiak, havo va suvdan foydalaniladi. Sintetik ammiak ma’lum darajada katalizator changlari, surkov moylari(porshenli kompressor bilan siqishda o‘tadi) bilan ifloslanadi. Toza ammiak olish uchun bug‘latish stansiyalari va suyuq ammiakni distillash qurilmalaridan foydalaniladi. Keyingi tozalash ishlari chichevisesimon elementlardan iborat qog‘oz filtrlarda amalga oshiriladi. Atmosfera havosi ishlab chiqarish korxonasi yaqinidan surish yo‘li bilan olinadi. Bu havo changlar va turli gazsimon birikmalar bilan ifloslangan bo‘ladi. Ular ammiakni konversiyalashda katalizatorlarni zaharlashi mumkin. SHu sababli ulardan havoni tozalash uchun suv bilan boyitilgan skruberlardan foylalaniladi. So‘ngra ikki bosqichli filtrlashdan o‘tkaziladi. Texnologik ehtiyoj uchun qo‘llaniladigan suv turli mexanik aralashmalardan va kimyoviy moddalardan maxsus usullarda tozalanadi. Refaol nitrat kislotasini olish uchun ehtimoli bo‘lgan qo‘shimchalardan tozalangan bug‘li kondensatdan foydalaniladi. Ammiakni katalizator ishtrokisiz oksidlanganda faqat azotgina hosil bo‘ladi. Katalizator ishtirokida ammiak va havo kislorodi o‘rtasida qator parallel reaksiyalar sodir bo‘ladi: 4NH 3 +5O 2 =4NO+6H 2 O ∆H= -946,0 kj 4NH 3 +3O 2 =2N 2 +6H 2 O ∆H= -1328 kj 4NH 3 +4O 2 =2N 2 O +6H 2 O ∆H= -1156 kj Bu reaksiyalar bilan bir paytda qo‘shimcha reaksiyalar (parallel va oraliq) ham sodir bo‘ladi: 4NH 3 +6NO=5N 2 +6H 2 O 2NH 3 =N 2 +3H 2 2NO=N 2 +O 2 Keltirilgan reaksiyalar yig‘ma reaksiya tenglamalari bo‘lib, ammiak konversiyasi jarayonini va aniq jarayon mexanizmini to‘la aks ettira olmaydi.Ammiakni oksidlashda qo‘llaniladigan katalizatorlar benihoyat darajada selektivlik xususiyatiga ega bo‘lmog‘i lozim, ya’ni bir necha qator borishishi mumkin bo‘lgan reaksiyalar ichidan aynan ammiakni azot (II)- oksidgacha oksidlanishini tezlashtirishi lozim. Bu jarayon uchun nisbatan selektivlik va faollik xossasiga platinali kontakt massa, tarkibi platinani rodiyli qotishmasi mos keladi. Ammiakni oksidlash jarayoni ko‘p bosqichli tashqi diffuzion sohada boruvchi va katalizator sirtida ammiakni diffuziyalanishi ustunlikka ega bo‘lgan geterogen- katalitik jarayon hisoblanadi. Ammiakni katalitik oksidlanish tezligi juda tez bo‘lib, sekundning o‘n mingdan ulushlari ichida ammakning 97-98 %i atmosfera bosimida va 95-96%i 0,88-0,98 MPa bosimda azot (II)-oksidga aylanib bo‘ladi. Biroq azot (II)-oksidning chiqish unumi texnologik parametrlarga (harorat, bosim, gazlarni oqim tezligi, ammiak-havo aralashmasidagi ammiakning miqdori, katalizator to‘rining soni va boshqa omillar) bog‘liq ravishda ayni bir katalizatorning o‘zida turlicha bo‘lishi mumkin. Platinaning boshqa katalizator turlariga nisbatan faolligi va selektivligi jihatdan ustunligi 1902-yilda Ostvald tomonidan aniqlangan. Ammiakni oksidlanish reaksiyasiga ko‘pgina metallar va ularning qotishmalari yuqori faollikni namoyon qiladi, biroq ularning ozginasigina NO ni yuqori chiqishini (90%dan yuqori) ta’minlay oladi. Yuqori faollik va selektivlikka ega bo‘lgan holda platina quyi yonish haroroatiga 200℃, yaxshi plastiklik va cho‘zilanuvchan xosasiga ega. Platinaning kamchiligi uni yuqori harorat va gazlar oqimi ta’sirida tez emirilishi, hamda oson zaharlanishidir. Ammiakni oksidlash uchun ko‘pgina sanoat sinovlaridan so‘ng tarkibi: atmosfera bosimida ishlaydigan texnologik sxema uchun platinaga 4% Pd va 3,5% Rh qo‘shilgan, yuqori bismda ishlaydigan texnologik sxema uchun platinaga 7,5% Rh qo‘shilgan kontakt massadan foydalaniladi. Katalizatorlardan unumli foydalanish maqsadida to‘r tarzidagi kontakt massa tayyorlanadi. Katalizatordan bunday shaklda foydalanish eksplatasiyada oddiy va qulay bo‘lib, metall sarfini minimallashtirishga olib keladi. To‘r simlarining diametri 0,09 mm.ni, yachayka tomonlarining o‘lchami 0,22 mm.ni, 1sm uzunlikdagi yachaykalar soni 32 tani va 1sm3 dagi yachaykalar soni 1024 tani tashkil etadi. Platinorodiyli (GIAP-1) va platinorodiypalladiyli (qotishma №5) katalizatorlar ammak va havo tarkibidagi qo‘shimchalar ta’siriga juda sezgir bo‘ladi. Platina katalizatori gaz aralashmasidagi chang, moy, oltingugurt va boshqa moddalarga sezgir bo‘lib, ular ta’sirida tez zaharlanadi. Bunday qo‘shimchalarga fosfor va mishyak gidridlari, ftor va uning birikmalari, dixloretan, mineral moylar, asetilen, SO2, H2S va boshqalar kiradi. SHuning uchun gazni yaxshilab tozalash zarur bo‘ladi. Platinali katalizator juda qimmat bo‘lgani uchun arzonlarini topish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bunday katalizator temir-xromli katalizatorlar hisoblanadi. Ular donachalar shaklida platina to‘ridan keyin solinadi. Ammiak-havo aralashmasi ko‘proq vaqt katalizator bilan kontaktda bo‘lish uchun kontakt to‘rlardan bir nechtasi (3-18 tagacha) kerak bo‘ladi. Ammiakni oksidlanish jarayonida platinali katalizator to‘ri kuchli mo‘rtlashadi va buning natijasida to‘r sirti taxminan 30 barobar ortadi. Amaliyotda katalizator to‘rining ishlash muddati atmosfera bosimi uchun 14 oygacha, 0,73 MPa bosim uchun 8-9 oygacha bo‘ladi. Katalizator to‘rlari issiqlik akkumulyatorlari vazifasini bajaruvchi kolonkalarga o‘rnatiladi. Konvertor tiklovchi-qozonning yuqori qismga o‘rnatilgan. Uning sutkalik quvvati 48-50 tonna HNO3 tashkil qiladi. Havo bosimida ishlaydigan moslamalarda gazning harorati 700- 800℃ tutiladi. Ammiakni oksidlash natijasida hosil bo‘lgan nitroza gazlari tarkibida azot (II)- oksididan tashqari azot, kislorod va suv bug‘larini tutadi. Nitroza gazlarini qayta ishlab uning tarkibidagi azot azot (II)-oksidni azot (IV)-oksidga oksidlab nitrat kislotasi ishlab chiqarish zarur. Oksidlash reaksiyasi qaytar, hajm kamayishi va reaksiya ekzotermik bo‘lganligi tufayli issiqlik ajralishi bilan boradi: 2NO + O2⮀ 2NO2 ∆H= –124 kj Atmosfera bosimidan yuqoridan ammiak-havo aralashmasini berish Le-Shatele prinsipiga muvofiq haroratning kamayishi va bosimning ortishi reaksiya muvozanatini o‘ng tomonga, ya’ni NO2 hosil bo‘lish tomonga siljishiga sabab bo‘ladi 3. 911- sonli sex haqida ma’lumot Sex vinilxlorid monomeri va undan polivinilxlorid olish uchun mo’ljallangan. Vodorod xlorid va atsetilenni smobli katalizatorlar to’ldirilgan reaktorlarda sintez qilib vinilxlorid monomeri olinadi va keyinchalik polimerlanish jarayoni orqali polivinilxlorid olinadi. Sex 2019- yilda ish boshlagan. Yillik loyha quvvati 100000t. 911-sexda 9 ta bo’lim mavjud. 301- korpus 1 b’lim hisoblanib bu yerda aralashtirgich bor . 909-sexdan 99% li asetilen keladi. 94.5% li HCl gazi beriladi. Moddalar massa nisbat 1:1.03 nisbatta bo’lishi kerak. 302- bo’limga berilgan aralashtirilgan gazlar avval issiqlik almashinish qurulmasiga beriladi. Undan keyin joylashgan 16 ta reaktorda modda hosil bo’ladi.Reaktorlar 2 pog’onaga bo’linadi.1 pog’ona dastlabki 10 ta raktor . qolgan 6 reaktor esa 2- pog’ona hisoblanadi. Dastlabki 10 reaktorda 70%li vinilxlorid gazi hosil bo’ladi. 2- pog’onada esa 955 gacha vinilxlorid olishimiz mumkin. Har bir reaktorning ichida og’irligi 5.5 tonna bo’lgan HgCl 2 katalizatori mavjud. O’rtacha harorat 100-160 0 C ni tashkil etadi. Bosim esa 20-30KPa . 78- 85 gradus dan modda hosil bo’lish jarayoni boshlanadi. C 2 H 2 +HCl---C 2 H 2 Cl+H 2 303- Bo’lim- gaz tozalash bo’limi hisoblanadi. Mahsulot tarkibidada mavjud bo’lgan 5% keraksiz chiqindi tozalanadi . Tozalash absorbsion kallonnalarda amalga oshiriladi. Absorbsion kalonnaga 15% li NaOH eritmasi beriladi. Bu orqali modda tarkibi CO va CO 2 dan holos bo’ladi. 304-bo’im kompressor bo’limi hisoblanadi. 5-10 KPa bosimni gazlarni siqib 600-KPagacha ko’tarib beradi. 305-bo’lim. Rektifikatsion kalonna yengil qaynovch azot va vodorodni ajratadi. Shu bilan birgalikda asetilen ham oz miqdorda ajratiladi va jarayon boshiga yuboriladi. Bosim 600KPa ni tashkil etadi. Temperature esa 42-43 gradus. Keying rektifekatsion kalonna og’ir qaynovchi moddalarni ajratadi. Bu yerda VXgaz holida ajratib olamiz. VX sovutilib 99’95% li vinilxlorid monomeri hosil qilinadi. 306- bo’lim ombor bo’limi. Bu yerda 3 ta 98 kubli yomkslar mavjud. 2 tasi tayyor mahsulot uchun mo’ljallangan. Qolgan 1 tasi esa tahlil bo’zilgan hollarda mahsulot beriladigan yomks hisolanadi. 308- bo’lim suv tozalash bo’limi. 2 ta katta bassiyn bor. Nasos orqali yomg’ir va katalizator yuvulgan simobli suvlar bassiynga yuboriladi. 307-bo’limda smobli suv tarkibidagi smob ajratiladi. Yordamchi modda diotamin, natriygidrosulfat, temir sulfat. Ajratilgan simob avval 302- bo’limga , undan keyin esa qayta ishlash uchun Xitoyga yuboriladi. 4. Mahsulot haqida ma’lumot VXM polivinil xlorid ishlab chiqarish uchun homashyo hisoblanadi. Kimyoviy formulasi CH 2 =CH 2 -Cl VXM normal sharoitda yengil , shirin hidli rangsiz gaz hisoblanadi. Qaynash harorati 13.9 Molikulyar massasi 62.498 g/mol Tayyor mahsulot hajmiy ulushi 99.95 foiz bo’lgan PVX olish uchun ishlatiladi. Qo’shimcha mahsulotlar sintez homashyo sifatida methanol ishlab chiqarish bo’limiga yetkazib beriladi. VXM sintez jarayoni kimyosi Aktivlashgan uglerodda smob xlorid asosidagi katalizator ishtirokida asetilen ning gidroxlorlanishiga asoslangan. Aktivlovchi smob II xlorid ishtirokida , asetilen va vodorod xlorid gaz fazali adiabatic reaksiyaga kirishadi: CH=CH+HCl----CH 2 =CHCl Yuqoridagi reaksiya 5 bosqichga bo’linadi: Diffuziya- ichki diffuziya-sirt reaksiyasi-ichki diffuziysa- tashqi diffuziya. Reaksiya mexanizmi quyidagicha bo’ladi: Simob xlorid asetilenga qo’shilib oraliq mahsulot vinilxlorid, smob xlorid hosil bo’ladi. Agar asetilen va HCl ning massa nisbati past bo’lsa hosil bo’lgan vinilxlorid vodorod xlorid bilan qo’shimcha ravishda dixloretan hosil qilishi mumkin. Agar asetilen va vodorod xlorid nisbati yuqori bo’lsa ortiqcha asetilen smob xlorid kataliztorini smob xlorid yoki metal smobga qaytaradi. Bu esa katalizatornbi neytrallaydi va dikloretilenqo’shimch mahsulotlarini hosil qiladi. VXM sinteziga ta’sir etuvchi omillar Reaksiya haroratining oshishi bilan VXM asetilenining sintez tezligi sezilarli darajada tezlashadi, bu esa sanoat ishlab chiqarishi uchun zarurdir, ammo haroratning oshishi har xil oqibatlarga olib kelishi mumkin. Katalizator faoliyati: smob xloridning harorati oshirilganda sublimatsiya sezilarli darajada sodir bo’ladi, yuqori haroratda smob xlorid osonlik bilan asetilen bilan reaksiyaga kirishadi , erkin Hg ga parchalanadi. Sublimatsiya vatiklash katalizator ishlash muddatini qisqartiradi. 5. Microsoft Windows uchun Visio 2013-ni ikkita nashrda taqdim etdi: Standart va Professional. Standard va Professional nashrlari bir xil interfeysga ega, ammo Professional nashrida yanada rivojlangan diagrammalar va maketlar uchun qo'shimcha shablonlar mavjud, shuningdek, foydalanuvchilar o'zlarining diagrammalarini ma'lumot manbalariga ulashlarini va ularning ma'lumotlarini grafik ko'rinishda namoyish etishni osonlashtiradigan imkoniyatlar mavjud. Professional nashrida uchta qo'shimcha diagramma turi, shuningdek, aqlli qoidalar, tekshirish va pastki ishlov berish (diagrammaning buzilishi) mavjud. Visio Professional shuningdek, qo'shimcha komponent sifatida taqdim etiladi . 2015 yil 22-sentyabrda Visio 2016 chiqarildi Microsoft Office 2016. Excel ma'lumotlari bilan bir bosqichli ulanish, Visio fayllari uchun axborot huquqlarini boshqarish (IRM) himoyasi, ofis maketi uchun zamonaviy shakllar, sayt rejalari uchun batafsil shakllar, pol rejalari uchun yangilangan shakllar, uy uchun zamonaviy shakllar kabi bir nechta yangi xususiyatlar qo'shildi. rejalar, elektr diagrammalar uchun IEEE-ga mos shakllar, boshlang'ich diagrammalarning yangi diapazoni va Visio interfeysi uchun yangi mavzular. Ma'lumotlar bazasini modellashtirish Visio ma'lumotlar bazasi modeli diagrammasi (DMD) atrofida aylanadi. Visio-ning barcha oldingi versiyalarida VSD ishlatilgan, ikkilik fayl formati. Visio 2010 hujjatlashtirilgan VDX fayl formatini qo'llab- quvvatladi XML Sxemaga asoslangan ("DatadiagramML") formati, ammo VSD-ni sukut bo'yicha ishlatadi. Visio 2013 yangi VSDX va VSDM fayl formatlari foydasiga VDX fayllarini yozishni qo'llab-quvvatlaydi,[10] va ularni sukut bo'yicha ishlatadi. Asosida yaratilgan Paket konventsiyalarini oching (OPC) standarti (ISO 29500, 2-qism), VSDX yoki VSDM fayli a arxivlangan XML fayllar guruhidan iborat. Zip fayli. VSDX va VSDM fayllari faqat VSDM fayllari bo'lishi mumkinligi bilan farq qiladi makrolar. Ushbu fayllar sezgir bo'lgani uchun makro virus infektsiya, dastur ularga nisbatan xavfsizlikni kuchaytiradi. VSD fayllaridan foydalanishda LZW o'xshash kayıpsız siqilish, VDX siqilmagan. Shunday qilib, VDX fayli odatda 3-5 baravar ko'proq saqlashni talab qiladi.[iqtibos kerak ] VSDX va VSDM fayllari Zip fayllari bilan bir xil siqishni ishlatadi. Visio shuningdek, fayllarni SVG fayllarida, boshqa diagramma fayllarida va rasmlarda saqlashni qo'llab- quvvatlaydi. Biroq, rasmlarni ochib bo'lmaydi. Tarix Visio Shapeware korporatsiyasi tomonidan ishlab chiqarilgan mustaqil mahsulot sifatida boshlandi; 1.0 versiyasi 1992 yilda jo'natilgan. Dastlabki versiyasi - 0.92, Microsoft Windows tizimining tayyorligini baholash dasturi bilan birga disketada bepul tarqatilgan. 1995 yilda Shapeware korporatsiyasi o'z nomini o'zgartirdi Visio korporatsiyasi bozor tan olinishi va tegishli mahsulot kapitalidan foydalanish. Microsoft Visio-ni 2000 yilda qayta sotib olib, uni a Microsoft Office dastur. Yoqdi Microsoft loyihasi ammo, u hech qachon rasmiy Office paketlariga rasmiy ravishda kiritilmagan (garchi u Office 2003 diskida bo'lsa va agar foydalanuvchilar u erda ekanligini bilsalar, o'rnatilishi mumkin)[iqtibos kerak ]). Microsoft tarkibiga a Korxona me'morlari uchun Visio ning ba'zi nashrlari bilan nashr etilgan Visual Studio .NET 2003 va Visual Studio 2005. Microsoft Visio 2002 Professional bilan bir qatorda Microsoft Visio Enterprise Network Tools va Visio Network Center-ni taqdim etdi. Visio Enterprise Network Tools avtomatlashtirilgan tarmoq va katalog xizmatlarini diagrammasini yaratishga imkon beradigan qo'shimcha mahsulot edi. Visio Network Center obunaga asoslangan veb-sayt bo'lib, u erda foydalanuvchilar eng so'nggi ma'lumotni topishlari mumkin edi tarmoq hujjatlari 500 ta etakchi ishlab chiqaruvchilarning tarkibini va aniq nusxalarini tarmoq uskunalari shakllari. Birinchisi to'xtatildi, ikkinchisining shakl topish xususiyatlari endi dasturning o'zida birlashtirildi. Visio 2007 2006 yil 30-noyabrda chiqarildi Yüklə 326,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|