7
avtomatik hisoblovchi, qadoqlovchi va joylovchi M.lar, asosan, koʻplab
ishlab chiqariladigan donali mahsulotlar uchun moʻljallanadi. Bunday M.lar
maxsus mashinalarda ijrochi M. boʻlishi mumkin (mas, choy qadoqlash
mashinasining choyni oʻlchovchi va joylovchi qismi).
M. tarkibiga kiruvchi va zveno deb ataluvchi qattiq jism oʻzaro
biriktirilgan bir necha qoʻzgʻalmas detallar (ayrim qismlar) dan iborat
boʻlishi mumkin. Bir-biriga tegib turadigan ikki zvenoning oʻzaro
harakatlanadigan birikmasi kinematik juft deyiladi. Aylanma (sharnir),
ilgarilama (polzun va yoʻnaltirgich), vintli (vint, gayka), sferik (sharli
sharnir) kinematik juftlar keng tarqalgan. Agar harakatni oʻzgartirishda qattiq
jismlardan tashqari suyuklik yoki
gazeimon jismlar ham qatnashsa, ular
gidravlik yoki pnevmatik M. deyiladi.
Aylanma yoki toʻgʻri chiziqli harakatni aylanma harakatga (va
aksincha) oʻzgartiradigan M. uzatma deyiladi. Zvenolarning turiga qarab,
tishli, richagli, friksion, zanjirli va tasmali M.lar boʻladi.
Mashina tarkibiga
kiruvchi M.lar gidravlik, pnevmatik, elektr qurilmalardan tuziladi.
Odatda, M.da bitta kirish zvenosi boʻlib, u dvigateldan harakat oladi va
oraliq zveno orqali uni chiqish zvenosiga uzatadi. M.lar yassi (tekis;
zvenolari nuqtalarining temperaturayektoriyasi parallel tekisliklarda yotadi)
va fazoviy (hajmiy) xillarga boʻlinadi. Kosmik texnika (vakuumda aylanma
harakat uzatuvchi, fazoda yoʻnalishni oʻzgartiruvchi va boshqalar), tibbiyot
texnikasi (rostlanadigan
apparatlar, biologik protezlar va boshqalar) bilan
bogʻliq boʻlgan masalalarni hal qilish, borish qiyin boʻlgan yoki hayot uchun
xavfli joylar (suv osti, kosmos, yadro reaktorlari) da ishlash uchun maxsus