3
Qanday materialdan yasalgan boʻlishiga qarab rezistorlar-metalldan yasalgan, suyuqlik,
koʻmir va keramik rezistorlarga boʻlinadi.
Belgilanishiga koʻra reostatlar – yurituvchi; yuritib-boshqaruvchi; boshqaruvchi,
yuklama va qoʻzg’atish reostatlariga boʻlinadi. Yurituvchi reostatlarga qarshiligining oʻzgarmas
(stabil) boʻlishi nuqtai nazaridan qat’iy talablar qoʻyilmaydi. Ular qisqa muddatli rejimda ishlash
uchun belgilangan. Qolgan reostatlarga ularning qarshiligi oʻzgarmas boʻlishi talabi qoʻyiladi,
ular uzoq muddatli rejimda ishlash uchun moʻljallangan.
Elektr yuritmalari zanjirlarida koʻproq metal rezistorli reostatlardan foydalaniladi. Ular
bilan juftlikda, ulab-uzuvchi apparat sifatida yassi, kulachokli va baraban tipidagi kontrollerdan
foydalaniladi.
Sovitish usuliga koʻra reostatlar ‘avo bilan sovutiluvchi, yog’-moy bilan sovitiluvchi,
moy yoki suv bilan majburiy sovitiluvchi reostatlarga boʻlinadi.
‘avo bilan sovitiluvchi reostatlarda ulab-uzuvchi qurilma va rezistorning elementlari
‘avoda shunday joylashishlari kerak-ki, eng kichik oʻlchamdagi reostat ‘am yaxshi darajadagi
sovitilishga ega boʻlishlari kerak. Reostatning tashqi qoplamasi (kojuxi yoki korpusi) ‘avoning
aylanishiga qarshilik koʻrsatmasligi, kojuxning maksimal ‘arorati 160
0
S dan oshmasligi va ulab-
uzish apparati kontaktlarining ‘arorati esa 110
0
S dan oshmasligi kerak.
Reostatni tanlash uchun dvigatelning quvvati, uni yuritib yuborish sharoiti, yuklama
xususiyati va dvigatelpkuchlanishi ma’lum boʻlishi talab qilinadi. Ushbu parametrlarga asosan
tegishli tablitsalardan reostat kattaligi va rezistor elementlarining nomeri tanlanadi.
Moy bilan sovitiluvchi reostatlarda rezistorlarning metall elementlari va kontroller
transformator moyi solingan idishga joylanadi. Qizish jarayonida katta miqdordagi transformator
moyi ishtirok etishi reostatning qizish boʻyicha vaqt doimiysini oshishiga olib keladi, bu esa oʻz
oʻrnida katta quvvatdagi dvigatellarni ‘am kichik gabaritdagi reostat yordamida yuritish
imkonini beradi.
Qizish davomida moy parchalanib, unda ‘osil boʻlgan parchalanish ma’sulotlari rezistor
oʻtkazgichlari ustiga oʻtiradi va metal bilan moy oʻrtasidagi issiqlik ta’sirlashuvini susaytiradi.
SHunga koʻra moy ‘arorati 115
0
S dan ortmasligi kerak.
Bunday reostatlarni tanlash uchun dvigatelp quvvati, statorning nominal kuchlanishi
sharoitida tormozlangan rotor kuchlanishi, rotorning nominal toki va dvigatelpni yuritishdagi
sharoit ma’lum boʻlishi zarur.
Bir necha ming kilovatt quvvatdagi dvigatellarning burchak tezligini rostlash uchun, uzoq
muddat katta quvvatda (qariyb 500-600 kVt) ishlovchi reostatlar qoʻllaniladi. Bunday ‘olda ‘avo
bilan sovitiluvchi reostatning oʻlchamlari juda kattalashib ketadi va elementlarda ajralayotgan
issiqlikni tarqatish murakkablashib ketadi. 3000 kVt quvvatdan katta quvvatlar uchun
suyuqlik
bilan sovitiluvchi reostatlar dan foydalanish tavsiya etiladi, bunda sovutuvchi material sifatida
eletkrolit qorishmasi ishlatiladi. Bunday reostatlarning qarshiligi elektrolitga tushirilgan
elektrodlar oʻrtasidagi masofani oʻzgartirish yoki elektrodlar yuzalarini oʻzgartirish xisobiga
oʻzgartiriladi.
Isigan elektrolit suv bilan sovitiluvchi maxsus radiator-trubalar yordamida sovutib
boriladi.
Dostları ilə paylaş: